नितळसाणींत… देव रावता

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

पडींग बांयो, खळयो, व्हाळ, आटत वचपी न्हंयो, पीक शेतां आसात तीं कोयर उडोवपाक न्हय. सोबीत रस्ते आसात ते वा तांच्यो वालेती आसात थंय घरांतलो ओलो, सुको कोयर हाडून उडोवपाक न्हय….

आयज 2 आँक्टोबर. गांधी जयंती. ते निमतान नितळसाणी विशीं हें थोडेंशें…
दुयेंसां टाळपा खातीर आनी भलायकी सुदारपा खातीर मनीस आनी ताच्या भोंवतणच्या वातावरणांत केल्ले उपाय म्हळ्यारच नितळसाण. ही नितळसाण म्हळ्यार भोवतेक वातावरणांत जे घटक मनशाची उदरगत, भलायकी तशेंच अस्तित्वाचेर परिणाम करतात अशे तरेच्या घटकांचेर नियंत्रण दवरप. नितळ घर, नितळ भोंवतण नितळ वेव्हार, तेचपरीं नितळ शेजारी आनी नितळ समुदाय ह्यो गजाली मनशाचे जिणेचो पांवडो दाखयतात. भलायकेचे राखणे खातीर केल्ली शास्त्रीय उपाय येवजण म्हळ्यार नितळसाण अशें म्हणूं येता. भलायकी आनी नितळसाण ह्यो एकाच नाण्याच्यो दोन वटो अशेंय म्हणल्यार अतिताय जावची ना.
नितळसाण ही दोन पांवड्यार जावंक जाय. भायर आनी भितर. घरांत आनी घरा भायर. वैयक्तीक नितळसाणींत स्वताचे कुडीची म्हळ्यार आपणे आपले कुडी कडेन संबंदीत घेतिल्ले नितळसाणीचो आस्पाव जाता. जेवण तयार करचें पयलीं, जेवले उपरांत, सैमीक विधी केले उपरांत हात साबणान धुवप, दांत निवळ करप, तोंड, कान, नाक, दोळे धुवप, हाता पांयांच्या बोटांचीं नाकटां काडप, केंस कापप, भाजिपालो, फळां धुवून खावप, नितळ वातावरणांत रावप, वावरप, नितळ उदकान न्हावप, नितळ धुल्ले कपडे वापरप, खेरीज हॉटेलांतलें वा उक्तडा वयलें खाण खावप ना, ह्या सारकिल्ल्या खूबश्या गजालीं कडेन लक्ष दिवप. अशे तरेन भायल्या गजालीं कडेन लक्ष दिल्यार मन उमेदी उरता. आनंदांत उरता. घडये ह्याच गजालींचो विचार करून संत तुकोबारायान म्हळां जावये, ‘‘नाही मनाचा निर्मळ, कांय करील साबण’’… देखून मुखार तांणी म्हळां, ‘‘मन करारे प्रसन्न, सर्व सिध्दिचे कारण’’…
मनशान वैयक्तीक नितळसाणी कडेन जरी लक्ष दिलें, जतनाय घेतली, तरी भायले भौशीक सुवातां वयल्या कोयराचे घाणीचेर दुर्लक्ष करूंक उपकार ना. भोंवतणी नितळसाण दवरली ना जाल्यार कुडीचेर घालो घालपी दुयेंसां वाट पळयत आसात. तुका वेंगावपाक तीं संदूच पळयत आसात. गेस्ट्रो, कामीण, डेंग्यू मलेरिया, चिकून गुनिया, क्षयरोग, कातीचीं दुयेंसां, उस्वासा संबंदी, तेचपरी पचनाची दुयेंसां केन्ना आमचेर हल्लो करीत हें आमच्यांनी सांगूंक येना. सैमांत पडींग बांयो, खळयो, व्हाळ, आटत वचपी न्हंयो, पीक शेतां आसात तीं कोयर उडोवपाक न्हय. सोबीत रस्ते आसात ते वा तांच्यो वालेती आसात थंय घरांतलो ओलो, सुको कोयर हाडून उडोवपाक न्हय. हालींसराक प्लास्टीक जळीं मळीं दिसता. अंदूंच्या मोसमांत पडिल्ल्या पावसांत हें प्लास्टीक शेतांनी, व्हाळा़ंनी, खळयांनी, पुरतेंच मर्यादीत उरूंक ना. तें गांवांत जळीं मळीं फापसून पडिल्लें दिश्टी पडटा. हें प्लास्टीक जिरना. कुसना. विरगळूनय वचना. ताचो परिणाम मनीस कुळयेक तशेंच मोनजातीक व्हड प्रमाणांत भोगचोच पडटा. पान, तंबाकू, विडी, सिगार, हीं तर भुंये वयली वाय दुशीत करपाचो सोपूत घेतिल्ले वरीं दिसता. अशे तरेन आमी भोंवतणी वाय, भूंय, वारें, प्रदुशीत करपाक लागले जाल्यार ताचो परिणाम दरेक मनशाक भोगचो पडटलो हातूंत इल्लोय दुबाव उरना. देखून दरेकल्यान, ‘नितळ म्हजें घर, नितळ म्हजी भोंवतण, नितळ म्हजो गांव, हांव दवरीन.’ असो सोपूत घेवपाची गरज आसा….
महात्मा गांधीजीनी नितळसाणी विशीं सांगतना म्हणिल्लें, ‘दुनिया के देस जो साफ दिखते हैं वे इसलिए हैं। क्यों की उसके नागरीक कुडेदान में शामील नहीं होते हैं। और न ही वे इसे होने की अनुमती देते हैं।’
नितळसाणीच्या आंदोलनाक गांधीजीनी ओदिशांतल्यान सुरवात केल्ली. तें आंदोलन आशिल्लें भायलो आनी भितरलो कोयर आनी घाण नितळ करपाचें. गांधीजी सदांच आपल्या सांगात्यांक सांगताले , ‘जंय नितळसाण आसता थंय देव रावता. जो कोण ही नितळसाण दवरता, राबयता, ताका देवासमान लेखतात. सान्न ही नितळसाण करता. देखून जावये नितळसाण करपी हें सान्नीक आमी देवी मानतात. आमची जाण्टेलीं, सान्न वापरांत हाडचे पयलीं तिची पुजा करतालीं, हें आमी विसरूंक फावना. हीच सान्न नितळसाणीचें प्रतीक आसा हें गांधीजींच्या विचारा वरवीं उजवाडांत येता. देखूनच देशांतल्या दरेकल्यान ती आपल्या हातांत धरूंक जाय. गांधीजी म्हणटाले, ‘ह्या देशांतल्या दरेक नागरिकान पयलीं स्वताचो सफाय कामगार जावचो.’ ‘ना मैं गंदगी करुंगा, ना मैं गंदगी करने दुगां’ असो सोपूत घेवन आपल्या घरांत आनी भायर नितळसाण सांबाळची. नितळसाण ही स्वतंत्रतायेचे परसय म्हत्वाची आसा अशें सांगून नितळसाण आमचे जिणेचो अविभाज्य घटक आसा हाची ते जाणविकाय करून दिताले. बरी भलायकी आनी निरोगी वातावरणा खातीर नितळसाण भोव म्हत्वाचीं आसा हें सांगपाक गांधीजी घरा कणकणीं वचून न्हाणयेघर, तशेंच संडासांची पळोवणी करताले. आनी, बऱ्यो संवंयो लावन घेवपा खातीर भर दिताले. आमी हातांत सान्न धरल्यारच… आमची भलायकी बरी उरतली हें ते जण एकल्याक सांगत भोंवताले.
…स्वता सान्न हातांत घेवन नितळसाण राखपाक, वावुरपी गांधीजीन म्हणिल्लें… ‘म्हाका म्हज्या भारतांतल्या दर एकल्याचें जिवीत सुरक्षीत उरिल्लें जाय. मनीसजातीची सेवा करून हांव देवाक पळोवपाचो यत्न करतां…’
समेस्तांनो, गांधीजीलें हें सपन सत्यांत हाडपाचो यत्न करतना आमी हातांत घेतिल्ल्या नितळसाणीच्या वावरांत केन्नाच खंड पडपाक दिवचे नात असो संकल्प आयच्या दिसा आमी दर एकल्यान करुंकच जाय. आमच्या आनी आमच्या भुरग्यांच्या… सुगूर फुडारा खातीर. खरें मूं?… तर, लागश्यात वावराक?

उल्हास यशवंत नायक
8010061867