नाटकघर म्हणल्यार सभाघर न्हय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कला अकादमीचो आदलो प्लान आसा जाल्यार ताका पाळो दिवन, अदीक सुदारणा करून हाचे फुडें गोंयांत नाटकघरां बांदचीं, सभाघरां न्हय.

एकादी कला फुलतली, फळटली जाल्यार तिका वयर सरपाक साधनसुविधांची गरज आसता. फुटबॉल खेळ वयर काडटले जाल्यार पयली गरज साधनसुविधा आशिल्लें खेळांमळ! खेळपाक खेळांमळूच ना आनी खेळगड्यां खातीर विवीध येवजण्यो जाहीर केल्यो म्हूण फुटबॉल खेळ वयर सरचो ना. हीच गजाल नाटकाची. गोंयांत जितलीं नाटकां सादर जातात तितलीं तीं संवसाराच्या फाटीर आनीक खंय जातात हे विशीं दुबाव. गोंयांतल्या दरेका वाड्यार एक तरी देवूळ आसताच. ह्या देवळांत शिगमो, वर्धापनदीस अशीं सरासरी तीन नाटकां धरलीं जाल्यार गोंयांत वर्साक सुमार साडेचार ते पांच हजार नाटकां जातात, असो अदमास.

आदीं देवळां मुखा वयले ल्हानशे माचयेर नाटक जातालें. गोंयांत नाटक हें मनरिजवणेचें आंग न्हय जाल्यार धर्मीक कार्यांतलो विधी. कालो आनी संकासूर येना अशें जावचें ना. संकासूराक मारले उपरांतूच उत्सव सुरू जाता. हालींच्या काळांत चडश्या देवळांच्यो माचयो पयलीचे तुळेंत आकारान व्हड जाल्यात. हे खातीर कलाकारांक माचयेर वावुरपाक इल्ली चड सुवात मेळपाक लागल्या. आदीं तांकां भोंवपाक मातूय सुवात मेळनाशिल्ली.

आदीं माटवांनी वेवसायीक नाटकां सादर जातालीं. व्हड- व्हड कलाकार येवन त्या नाटकां वरवीं अभिनय कला सादर करताले. नाटकमोगी व्हड खोशयेन नाटकाचो आस्वाद घेताले. हे गजालीक खूब वर्सां जालीं. लोकां वांगडाच नाटकघरांनी आपलें रूप बदल्लें. सगले बाबतींत परिपूर्ण अशें कला अकादमीचें मास्टर दीनानाथ मंगेशकार सभाघर गोंयकारांनी पळयलें. ह्या नाटकघरांत 80 च्या दसकांत जांणी- जांणी काम केलां, तांकां उगडास आसतलो. मायक बी कांयच लायनासतना माचयेर रावून ल्हवू आवाजान फुतफुतलो जाल्यार लेगीत कदेलांचे निमाणे वळींत बशिल्ल्याक तें स्पश्ट आयकूंक येतालें. मायक बी लायले उपरांत तर विचारूच नाकात. हावसफुल्ल सभाघरांतल्या दरेका प्रेक्षकाक माचये वयले संवाद स्पश्ट आयकुपाक येताले.

गोंयकारांचे नाट्यकलेक फुलोवपा खातीर साबार तरांचे यत्न रंगकर्मी करतात. नाटका वरवीं तरातरांचे प्रयोग माचयेर करतात. कलाकार आपली सगली शक्त आनी कल्पना नाटका खातीर वापरतात. सर्तींच्या नाटकांनी हें प्रमाण चड दिसता. आतां प्रस्न येता तो ह्या कलाकारांचे कलेक न्याय दिवपी गोंयांत खऱ्यांनीच नाटकघरां आसात? कोणूय म्हणटलो हें कितें विचारप जालें? गांवागांवांनी रवींद्र भवनां बांदल्यांत. थंय साबार नाटकां सादर जातात. कला अकादमीचें मा. दीनानाथ मंगेशकार नाटकघर आसाच. खरी गजाल. पूण…..

…. पूण हांकां नाटकघरां म्हणपाचीं कांय सभाघरां हो प्रस्न आसा. दरेके गजालीचो एक तज्ञ आसता. देखीक दोतोर जायते आसतात. कांय जाण काळजाचे तज्ञ आसतात, कांय जाण दोळ्यांचे. दोतोर जाला म्हणून दोळ्यांचो दोतोर काळजाच्या दुयेंसाचेर उपचार करपाक योग्य आसचो ना. ताका ज्ञान आसत, पूण तो तातूंत तज्ञ आसचो ना. जीं रवींद्र भवनाचीं नाटकघरां बांदल्यांत तीं पळयल्यार तीं तज्ञ अभियंत्यान बांदल्यात, अशें मातूय दिसना. बांदल्यांत तीं सभाघरां.

सभाघर आनी नाटकघर हातूंतलो पयलीं फरक पळोवया. जशें एके सभेक लावडस्पिकर (फुनेलां) लावन आवाजाची वेवस्था करतात, पूण संगीत- गायनाची कार्यावळ आसत जाल्यार थंय विशिश्ट सावंड सिस्टम लायतात. आवाज दोनूय यंत्रणां दितात, पूण संगिताचे कार्यावळी खातीर लायिल्लीं यंत्रणां आवाज व्हड करपा वांगडाच दरेका वाद्याचो, गायक वा गायिकेचो आवाज अदीक स्पश्ट आनी म्होवाळ करता. लावडस्पिकराक एक एम्लिफायर आसल्यार पुरो, पूण संगिताचे कार्यावळी खातीर लायिल्ले आवाजाचे यंत्रणेंत बऱ्यांतल्या बऱ्या मिक्सराचो वापर करतात. सभाघर आनी नाटकघर हातूंत होच फरक आसा.

सभाघरांत माचयेर उजवाड पडचे खातीर मुखा वयल्यान लायटीची वेवस्था आसल्यार पुरो, पूण नाटका खातीर प्लास्टिसीटी (थ्रीडी) खातीर उजवाड चारूय वटांनी येवपाची गरज आसता. एके माचयेर अभिनया खातीर सरासरी 6 भाग धरले आनी एका भागा खातीर 5 स्पॉटांची गरज धरली जाल्यार 30 स्पॉट फक्त एरिया लायटी खातिरूच गेले. ताचे उपरांत स्पेशला खातीर चार- पांच तरी जाय पडटात. ते उपरांत विंग स्पॉटूय गरजेचे. चार विंग धरल्यो जाल्यार चार दुणें आठ स्पॉट थंय गेले. ते भायर सायक्लोरामा खातीर उण्यांत उणें तीन रंग (तांबडो, हळडुवो, निळो) गरजेचे. एका रंगाक तीन स्पॉट धरले जाल्यार 9 स्पॉट फक्त सायक्लोरामा खातीर वतात. इतले स्पॉट हाताळपाक फावोशे डिमर लागतात. ही जाली उण्यांत उणी गरज. ही गरज गोंयांतलें खंयचें नाटकघर पुराय करता, ताचो विचार करात. पयलो बार (दांडी) इतले माचयेचे इतले भितर घातिल्लो आसता, जाका लागून ते दांडये पासून देड मिटर माची आनीक भितर घेवची पडटा, म्हणजे मुखा वयली सुमार तीन मिटरांची सुवात फुकट वता. हालींसराक फ्रेनल स्पॉट काडून एलडीचे स्पॉट कांय नाटकघरांनी घातिल्ले दिसतात. म्हणजे परतून चुकीचो विचार. एलडी लायट डिस्को वा हेर तशे कार्यावळीं खातीर चलतूय एकवेळ, पूण नाटका खातीर कशेच चलचे नात.

आवाजाची वेवस्था सांगपाची जाल्यार चडश्या सगल्याच नाटकघरांनी आवाजाचें प्रमाण (क्वांटीटी) मेळटा, पूण दर्जो (क्वॉलीटी) मेळना. जांणी 80 च्या दसकांत कला अकादमींत सादरीकरण केलां तांकां उगडास आसतलो. माचयेर उबो रावून प्रेक्षकांच्या कदेलांचे निमाणे वळी फाटल्यान वयर काळे पड्डे हुमकळटना दिसताले. माचये वयर मानी आशिल्ल्याचें उगडास जातलो. तशेंच माचयेर पांय मारल्यार पोकळ आवाज आयकुपाक येतालो. आनीक बारीक उगडास केल्यार सगळी माची फळयांची आशिल्ल्याचेंय कळटलें. हें कित्या खातीर आशिल्लें? हाकाच लागून तर आवाजाचो दर्जो (एकॉस्टीक) सुदारता. नाटकघरांचें चित्रपट दाखोवपाचें थिएटर करपाच्या नादान मुख्य म्हणल्यार माचये वयर आशिल्ल्यो मानी काडून उडयल्यो. त्या मानीक लागून नटाच्या आवाजाचो नाद अदीक मधूर जातालो. जशे दोन तबली आनीक खंयचेंय वाद्य एकाच सुरांत मेळयल्लें आसत जाल्यार एक तबलें वा वाद्य वाजयलें जाल्यार दुसरें आपसूक व्हायब्रेट जाता आनी तातूंतल्यान आवाज येता. तशेंच नटाच्या आवाजाचें आनी माचये वयर आशिल्ल्या मानींचें नातें आनी गरज आशिल्ली. पूण आयज एका तरी नाटकघरांत अशी वेवस्था आसा जाल्यार उगडास करात. नट जेन्ना माचये वयल्यान भितर वता तेन्ना दोनूय वटांनी व्हड वींग स्पेसीची गरज आसता. कला अकादमी सोडल्यार आनीक खंयचें नाटकघर ही गरज पुराय करता?

नाटकघर बांदप आनी सभाघर बांदप हातूंत खूब फरक आसा. भरतमुनीचें नाट्यशास्त्र वाचीत जाल्यार नाटकघराची शास्त्रीय गरज कळटली. वेदिके वयर आशिल्लें षटदारूक हाचें म्हत्व कळटलें. आदीं कंप्युटर वा मोबायल फोन खूब व्हड आशिल्ले. आयज ते आकारान खूब ल्हान जाल्यात, पूण तांची तांक आनीक वाडल्या. कारण ताची मुळावी गरज लक्षांत घेवनूच तातूंत सुदारणा केल्या. नाटकघरांचेंय तशेंच जावपाक जाय आशिल्लें. हेच खातीर 80 च्या दसकांतलें कला अकादमीचें नाटकघर आदर्श आशिल्लें. तीच गजाल ओपन अ‍ॅर थिएटराची. हें थिएटर गवंड्यांनी आपणाक जाय तशें बांदूंक नाशिल्लें. एन्सियंट ग्रीक थिएटराचो आदार घेवन तें बांदिल्लें. कोण तो चार्ल्स कुरैया, ताका कांयच कळना अशें म्हणप चुकीचें. ताणें बांदिल्ले कला अकादमीचो आदलो प्लान आसा जाल्यार ताका पाळो दिवन, अदीक सुदारणा करून हाचे फुडें गोंयांत नाटकघरां बांदचीं, सभाघरां न्हय. नाटकघरां सभाघरां म्हणून एकवेळ वापरपाक मेळटलीं, पूण सभाघरां मात नाटकघरां म्हणून कशींच वापरपाक मेळचीं नात. सवाय खाण पोट फुगें म्हणटात. गवंडे सवाय काम करून दितात म्हणून तांचे कडल्यान नाटकघरां बांदून घेवचीं न्हय. कारण नाटकघर म्हणल्यार सभाघर न्हय.

– अविनाश च्यारी