भांगरभूंय | प्रतिनिधी
डाॅ. श्रीराम लागू हो मराठी रंगमाचये वयलो अनभिशिक्त सम्राट. नांवा पयलीं डॉक्टर आसूनय ताणें चड काळ दोतोरकी केली ना, पूण कलाकार म्हूण तागेलें कार्य डॉक्टरेट मेळोवपा इतके व्हडलें आसा. सगळेच अभिनय करतात, मात लागू हांचें सगलें आंगूच अभिनय करतालें. तांचे भेदक घारशें दोळे आसूं, उलयतना मान मात्शी तिरपवप, तोंडा वयले भाव, खाशेलो आवाज प्रेक्षकांक मोनेळ घालतालो. डॉ. शंभू मित्रा हागेल्या मता प्रमाण, अभिनेत्या भितर विचारवंत आसूंक जाय, हें डॉ. लागू हांच्या अभिनया विशीं विचार केल्यार सार्थ थारता.
डाॅ. लागूचो जल्म 16 नोव्हेंबर 1927 दिसा सातारा शारांत जालो. पुण्यांतल्या भावे हायस्कुलांत शिक्षण पुराय केल्या उपरांत ताणें फर्ग्युसन कॉलेज आनी बी. जे. वैजकी म्हाविद्यालयांत एम. बी. बी. एस. पदवी घेतली. 1950 च्या दशकांत ताणें इएनकान, नाक आनी ताळ्याची शस्त्रक्रिया करपाचें प्रशिक्षण घेतलें. पांच वर्सां पुण्यां वैजकी वेवसाय केलो. उपरांत कॅनडा आनी इंग्लंडांत फुडलें शिक्षण पुराय करून 1960 च्या दशकांत टांझानियांतल्या ताबोरांत परत वेवसाय सुरू केलो. म्हाविद्यालयांत शिकतनाच तांणी नाटकांत काम करपाक सुरवात केल्ली. पूण अभिनय करपाचे सुप्त इत्साशक्तीन ताका पुराय वेळ नाट्य मळार पावयलो.
1969 वर्सा वसंत कानेटकर हांचें ‘इथे ओशाळला मृत्यू’ नाटकांतल्यान लागून पुराय वेळ नाट्य अभिनेतो म्हूण काम करपाक सुरुवात केली. फुडें भालबा केळकर हांचे सारकिल्ल्या समविचारी वरिश्ठ इश्टां वांगडा तांणी पुरोगामी नाट्यसंस्था सुरु केली. पुणे आनी रंगायन, मुंबय हांचे वतीन रंगमाचयेर काम सुरू आशिल्लें. पुण्यातले पी. डी. ए. हे नाट्यसंस्थे वरवीं लागून नाटकांत काम करपाक सुरुवात केली. गोवा हिंदू असोसिएशना सयत साबार नाट्यसंस्थांच्या पन्नास नाटकांनी ताणें नदरेंत भरपी भूमिका साकारल्यो. निखटी रंगभूंयच न्हय तर ताणें मराठी आनी हिंदी सिनेमांतल्यानूय भूमिका केल्यो.
तागेल्या पेजाद अभिनयान साकारिल्लो ‘सामना’, ‘पिंजरा’, ‘सिंहासन’ सारके सिनेमा रसिकांक आयज मेरेन याद आसात. ‘मुकद्दर का सिकंदर’, ‘लावारीस’, ‘सरगम’, ‘सौतन’ ह्या हिंदी सिनेमांनी डॉक्टरान साकारिल्लीं चरित्र पात्रां गाजलीं. ‘लावारीसा’तले नकारात्मक भूमिकेंतल्यान तांणी वेगळीच छाप सोडली. डॉ. लागू हिंदी सिनेमांत गेलो हें खरें, मात थंय तागेल्या वाट्याक दर्जेदार भुमिका कमीच आयल्यो. तरीय ताणें चरित्र अभिनेतो म्हूण खाशेली सुवात तयार केली. ‘सौतन’ सिनेमांतल्या बापायची भुमिका रसिकांक चड आवडली. वेवसायिक चित्रपट मळार वेव्हारिक गणित आसता. थंय कामाच्या समाधाना परस लोकांक कितें आवडटा हाचेर चड भर दितात. देखून डॉ. लागून कामाचें समाधान मेळोवपा खातीर मराठी रंगभूयेची सेवा करप सोडलें ना. ताणें जायत्या टिव्ही माळांनीय काम केलां. पु. लं. देशपांडे हांचें ‘सुंदर मी होणार’ निळू फुलें वांगडा ‘प्रेमाची गोष्ट सयत सॉक्रिटिसाल्या विचारांचेर आदारीत ‘सूर्य पाहिलेला माणूस’ हीं लागून काम केल्लीं नाटकां वैचारीक वर्तुळांत बरींच गाजलीं. ‘मित्र’ नाटकांत वेगळो लागू पळोवंक मेळ्ळो. लागूली घरकान्न दीपा श्रीराम हिणें निर्मणी केल्ल्या ‘झाकोळ’ चित्रपटाचें दिग्दर्शन डॉ. लागून केल्लें.
आकाश पेलताना, आंधळ्यांची शाळा, आधे अधुरे, इथे ओशाळला मृत्यू, एकच प्याला, कन्यादान, किरवंत, काचेचा चंद्र, गिधाडे, दूरचे दिवे, बेबंदशाही, लग्नाची बेडी, वेड्याचं घर उन्हात, शतखंड, सूर्य पाहिलेला माणूस, हिमालयाची सावली आनी क्षितिजापर्यंत समुद्र आदी नाटकांतल्यो भूमिका लेगीत बऱ्योच गाजल्ल्यो. तागेल्या अभिनय कारकिर्दीचो कळस म्हणल्यार वि. वा. शिरवाडकर हांचें ‘नटसम्राट’ नाटक. डॉक्टरान साकारिल्लो ‘अप्पासाहेब बेलवलकर’! लोकप्रीयतेचीं सगलीं तेंमकां पार केल्लो एक फिशाल नट. रसिक जाका ‘नटसम्राट’ ही पदवी दितात. जाण्टे पिराये वयली शोकांतिका डॉक्टरान अक्षरशा जीव ओतून अज्रवंर केली. लेखकाले लिखणींतल्यान कागदाचेर देविल्लें व्यक्तिमत्व दिग्दर्शकाले अपेक्षे भायर जिवित करपी नट मेळप ही लेखका खातीर समाधान दिवपी गजाल. नेमकें हेंच दान शिरवाडकराले झोळयेंत पडलें तें निकटे श्रीराम लागू ह्या नटसम्राटाक लागुन. लागू उपरांत दोन -चार अभिनेत्यांनी बेलवलकर साकारपाचो यत्न केलो, पूण डॉक्टरा भशेन तांकां तें जमलें ना. नटसम्राटांत डॉ. लागूक सुहास जोशींन कावेरीचे भूमिकेंत तितलेच ताकदीन वांगड दिल्लो.
व्ही शांताराम हांणी डॉ.लागूक एव्हरग्रीन ‘पिंजरा’ सिनेमांत पयलो ब्रेक मास्तराचे भूमिके वरवीं दिल्लो. जिवितांत आदर्शवादाची मोख दवरिल्या पापभिरू शिक्षकाचो अंत आदर्शवादाचें सोंपण सोडले उपरांत कितलो त्रासिक जावंक शकता हें लागून अभिनयाचे कळाशेंन मास्तराचें पात्र साकारून दाखोवन दिलें. उपरांत सुगंधी कट्टा, सामना, देवकीनंदन गोपाला, चंद्र आहे साक्षीला, सिंहासन’ आदी येसस्वी चित्रपटांची माळ सुरू जाली. दरेक भुमिकेंत जिव ओंपून अभिनय करप हें लागूचें खाशेलपण. ताणें साकारिल्ली दरेक भूमिका ही नाट्यशास्त्र अभ्यासक्रमांत आस्पावची आनी विद्यार्थ्यांनी ती शिकोवची अशें म्हाका सांगन दिसता.
सिनेमांत आनी रंगमाचयेर अभिनय करप हातूंन फरक आसता. रुप्या पडद्याचेर संवाद फेक सारकी जाली ना वा चुक जाल्यार ‘रिटेक’ घेतात, रंगमंचायेर नटान उच्चारिल्लें उतर हें पयले आनी निमाणें! म्हणून रंगभूंयेर अभिनय करप हे एक सदांच आव्हान आसता. फकत मुरिल्ले कलावंताकूच ताची जाण आसता. देखून रंगमाचयेवेलो कलाकार रूप्या पड्ड्याचेर काम करतल्यां खातीर आदर्श आसता. नासिरुद्दीन शहा पसून जायत्या कलाकारांचेर डॉक्टरांल्या अभिनयाचो प्रभाव आसा. श्रीराम लागून चार दसकां मराठी रंगभूंय , सिनेमा आनी हिंदी चित्रपटसृश्टेचेर शेक गाजयलो. शंभरा परस चड हिंदी चित्रपटांनी, चाळीसां परस अदीक मराठी चित्रपटांनी आनी विसां परस चड नाटकांनी भूमिका केल्लो हो नट. ‘लमाण’ ह्या आत्मचरित्रा सयत तांचीं झाकोळ आनी रुपवेध ही पुस्तकांय प्रकाशित जाल्यांत.
ताका संगीत नाटक अकादेमीचो पुरस्कार तशेंच पद्मश्री किताब मेळ्ळा. डॉक्टर लागू फकत उत्कृश्ट नट नाशिल्लो तर एक बरो मनीस आनी विवेकवादी समाजीक कार्यकर्तो लेगीत आशिल्लो. दरेका गजाली कडेन पळोवपाची ताची नदर विज्ञानवादी आसताली. तातूंतल्यान तो अंधश्रद्धा निर्मूलन समिती कडेन जोडलो. लागू निरिश्वरवादी म्हणून फामाद आशिल्लो. ‘देवाला रिटायर करा’ हे ताणें केल्ले विधान बरेंच वादग्रस्त थारिल्लें. प्रामाणिक विचारांचे डॉ. लागून विचारस्वातंत्र्य आनी अंधश्रद्धा निर्मूलना खातीर परखड भूमिका घेत विचारां वांगडा आचारुय तसोच दवरलो. समाजीक कृतज्ञताय निधीक ताणें दिल्लें उदार योगदान विशेश. रंगभूंय आसूं वा सिनेमातलें जिवित हे वास्तववादी नासता हें मतींत दवरून जगांत प्रवेश करपी मनीस केन्नाच शेणना, तर स्वताची छाप सोडून वास्तव जगात परत वचून इतिकर्तव्यां पुराय करता. ‘डॉक्टर श्रीराम लागू’.अभिनय शिकचे पयलीं डॉक्टर लागूल्या चरित्राचो एक खेप खोल अभ्यास करचो.
अभिनया भायर डॉ. लागून जायत्या नाटकांचें दिग्दर्शन केलें. तातूंत गुरु महाराज गुरु, गिधाडे, हिमालयाची सावली, गार्बो, उद्ध्वस्त धर्मशाळा, कस्तुरीमृग, एकच प्याला, शतखंड, चाणाक्य विष्णुगुप्त, किरवंत हीं नाटकां, ‘कांती मडिया’ ह्या अनुवादित गुजराती नाटकांचें दिग्दर्शनूय केल्लें. एक होती राणी आनी अँटीगनी ह्या दोन नाटकांचें बरोवपी श्रीराम लागू आशिल्ले. मराठी रंगमाचये वयल्या ह्या नटसम्राटान पिरायेच्या 92 व्या वर्सा पुण्या 17 डिसेंबर 2019 दिसा संवसाराचे रंगमाचये वयल्यान कायमची एक्झिट घेतली.
————————————–
सुदिन वि. कुर्डीकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
