दोंगुल्लेच्या तेमकार

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

दरेका दोंगराचो सभाव वेगळो. चोडणेचो दोंगर असो वेगळोच सो. भुरगेपणांत ह्या दोंगरार काण्णां खाल्लीं ताची याद जाता. आमच्या चोडणेच्या घरा लागींच हो दोंगर. ह्या दोंगरार खाल्यांत आनी पळेल्यांत तितलीं काण्णां आनीक खंयच्याच दोंगरार पळोवंक ना. कांट्यांक लागून कपडे आनी आंग पिंजत म्हण सांबाळून सांबाळून खाल्लीं तीं झाडपिकीं काण्णां. एका गिमाच्या हंगामांत आमी जायतीं तन्नीं काण्णां पुंजायलीं. माईन तीं उपरांत दोणांत घालीं. आख्खो पावसाळोभर तोंडाक लावन आमी तीं खालीं. कुरकुरीत बरीं.
चोडणेच्या दोंगराची कालेतूच वेगळीशी. पयलीं म्हणजे थंय मरसर उजो. ताकाच लागून जाल्यार कोण जाणा… खडपां सामकीं काळीं किट्ट. घस कशीं. इतलीं काळीं तळपां हांवें गोंयांत आनीक खंयच पळोवंक ना.
ह्या दोंगरार पळेल्ली वनस्पत, रानफुलांय सहसा हेर कडेन मेळना अशीं. चोडणेच्या दोंगरार हांवें झाडपिके वा रूचीक मानकुराद आंबे खाल्यात तसले केन्नाच खंयच खावंक नात. मांसाळ बरे. प्रियोळचे दोंगर म्हज्या चड संवकळीचे. म्हजें भुरगेपण ह्या दोंगरांचेर गेलें. ह्या दोंगरांनी म्हाका खूब खूब दिलें. समृद्धी दिली. प्रियोळा आजोळाच म्हजो जल्म. थंय आशिल्ल्यो म्हशी. तांकां दर दिसा चरपाक व्हरपाक राखणे आसताले. सकाळचें इश्कोल जातकच सांजे हांव राखण्यां वांगडा दोंगरार वतालों.
दोंगराच्या तेमकाक एक मल्हार मठी आसली. थंय केन्नाय म्हाड्डोळचे म्हाळसा देवीची पालखी बी येताली. ताचे फाटलो पुराणीक संदर्भ कितें तो टिव्हीर आयिल्ल्या ‘जय मल्हार’ सिरीयलींतल्यान कळ्ळो. ते दोंगुल्लेच्या तेमकाक मल्हार मठी म्हणटाले. दोंगरार पावसांत जमीन कसून शेत रोयताले. एकदां म्हजे आज्जेन कांय कुणग्यांनी थंय नाचणो लायलो. बरें तरतरून पीक आयलें. नाचण्याचीं कणसां चराचर सुरयेन कापपाचो अणभव खोशयेचो आशिल्लो.
त्याच मळ्यांत देमून आनी ताच्या पुतांनी तवशीं, घोसाळीं, दुदी, कोकणदुदी लायिल्ले ताचीय याद येता. ते कोंड्याच्या शिऱ्यांचे माटोवूय बरे दिसताले. त्या दोंगरा तेमकार घोग्यांनी पावस पडटकच सरभोंवतणचें सैम आनी सृश्ट ओलीचिप्प भिजताली. झिलीझोपां तरेकतरांचीं. भेडशी, पिटकोळीचीं फळां आशिल्लीं. भेडसां मातशीं काळसर जांबळींशीं. पिटकोळीचीं फळां गुलाबीच, मातशीं गोड पूण बियो दाट. दोंगरार मरडां आसतालीं. गोरवां शांत चरत रावतालीं. आमी झाडार चडून बसप आनी अभ्यास करप. वाचून सोंपलां, थंय पुस्तकांत काजीचें पान घालप.
दोंगरार शेवण्यांचो जो ऑर्केस्ट्रा लागतालो तितलें सुंदर मंजुळ संगीत आनीक आसा जाल्यार खबर ना. कितल्याशाच तरांचीं शेवणीं. मूड मारलो काय तांचें भिरेंच लागतालें गावंक. केन्नाय कांय किडी तांकां साथ दिताल्यो.
दोंगरार वाऱ्याची जी लयकारी हांवें पळेली ती उतरांनी सांगूं नजो अशी. द्रूत गतीन व्हांवपी वारो. झूं झूं सूं सूं असो वेगळोच आवाज. आंगाक घश्टून वेंगावन वचपी हो वारो. चिंचेचो वास, मुट्ट्यांचो वास, फळांचो वास, हुमल्यांचो विचित्र वास, मुयांचो वास, झिलीझोपांचो वास, दिखांचो वास, कसलो तो कळना असलो नाकाक आव्हान दिवपी वास…. वनस्पत आनी जिवावळीचे द्राव आनी स्राव.
दोंगरार वनस्पत आनी जिवावळ पळेली ताची विविधता खुबूच भव्य. सुर्र सुर्र करून खोलप्यांतल्यान आवाज येना फुडें आंगार कांटो येवचो. जिवाणें बी न्ही मूं असो भंय दिसचो. पळेत जाल्यार बोडकी वयर काडून शिल्ली. शेड्डे कितल्याशाच जातींचे पळेले. तोपये शेड्डे आसताले. तांबडे बोडकेचे शेड्डे आसताले. दिवोड, हरयाळी, पासके, मुळसाकडले तळयेंतली हेवाळीं, कितलींशींच जिवाणीं. दोंगरार आसताल्यो रोयणी. बेठोच भंय दिसतालो. तातूंतल्यान जिवाणीं भायर सरत म्हण. पावस बी पडटकच रोयणी ओल्यो ओल्यो जावच्यो. पावसांत दोंगराक एक वेगळेंच तरणाटें रूप येवचें. अकस्मात सूर्यकिरणां रकतकच झिलीझोपांच्या पानांपानांचेर, भांगराचो चकचकयाळ अर्क ओतयल्ले भशेन दिसचो. पावस कांय दीस पडून गेलो काय सुक्या पानांच्या पत्र्यांतल्यान भुंये भितर लिपिल्ल्या काजू बियेंतल्या घोडकान तकली वयर काडची. घोडकांक भार येतकच आमी तीं खावचीं. बिबे चिरून खाल्ले ताची रूच वेगळी, काजी भाजून खाल्ल्यो तांची रूच वेगळी आनी घोडकांची रूच वेगळी.
चारां आनी चुन्नां जीं दोंगरार खालीं तांकां सुमार ना. आतां केन्नाय बाजारांत पानांच्या दोण्यांत चारां, चुन्नां येतात. म्हारग. तीं चाखतना त्या दोंगराच्या संवसारांत हांव पावतां आनी रूखांरूखांचेर खोशयेन नाचपी चानयो पळेल्ल्यो ती याद जाता. केन्नाय माकडाचो कळप उडयो मारीत धांवतना दिसतालो. ह्या झाडा वेल्यान त्या झाडाचेर. पावसांत भिजून सुळसुळीत जाल्ल्या खांदयांचेर ते पडनात कशे असो प्रस्न बालमनाक पडचो. तरेतरेचीं सावजां दोंगरार दिसतालीं. मुंगूस बी. बुद्धीन भलो असो कोलो कसलें तरी लिपचोरयां कर्म बी करून भायर आयिल्ले भशेन हे झिलींतल्यान ते झिलींत नाच्च जावचो. केन्नाय लुसलुशीत सोशे शेपडी तुटसर धांवत वतना दिसचे. वागोळीं, घुघूम… शेवणीं, खूब तरेचीं !
दोंगरार खाल्ले मुट्टे. मुट्ट्यांचो रोस काडटना कोळमेर मेळपी निरो. एका पेडा कडेन आशिल्ली एक भिरंड. झाडांच झाडां वाडिल्लीं. बेठीच थंय भुताटकी बी जायत म्हूण भंय दिसचो. त्या भिरंडीचीं भिरंडां आमी वचून हाडटाले. मागीर आगळ काडपाचो, सोलां सुकोवपाचो, भिंडेल करपाचो आज्जेचो व्हडलो आक्त आसतालो. मागीलदारा खूब दीस तो चलतालो. ताज्या भिरंडांचें तिवळ म्हळ्यारूच तांबडी कडी रूचीक लागताली.
आकार-प्रियोळच्या आजोळच्या ह्या दोंगराच्या एका मुळसा कडेन आशिल्लें एक कुळागर. ताका लागून आमुल्ल्यो. कुळागराक तेंकून व्हडली बांय
आनी एक तळी. तळी खुबूच सुंदर दिसताली. तिचें उदक वर्सभर थंड, थंड, किरांव थंड.
दोंगरा कडेन म्हजें एक नातें आसा. दोंगराच्या आंगाखांदार हांव खेळ्ळां. पाखे, फुलपाकुलीं, बिरमुट्यो, जांबळां,कणेरां म्हाका आपयतात. खुणायतात. ताका लागून हांव केन्नाय दोंगुल्लेच्या तेमकार वचून वोग्गी बसतां. बरें दिसता.

मुकेश थळी