भांगरभूंय | प्रतिनिधी
व्यंग, विसंगती, विडंबन, असंबद्ध भाशण, फकांडां, हातूंतल्यान व्यक्त जावपी हास्यरसाचो साहित्यांतल्या नवरसांत आस्पाव केल्लो आसा. दरबारी विदूशक, व्यंगचित्रकार, हास्यकलाकार- स्टँडअप कॉमेडियन हे मुळांत लेखक, कवी, विचारक आसतात. ते राजकारण, समाजकारणांतले दोश व्यंग, उपहास अतिशयोक्ती करत मौखीक, लिखीत, रेखीत स्वरूपांत समाजा मुखार प्रस्तुत करतात. भारत आनी जगांतल्या हेर देशांतूय राजा आपल्या मंत्रीमंडळांत व्यंग आनी विनोदबुद्धीचे वरदान लाबिल्ले कवी, विद्वान, लेखक, रणनितीकारांचो आस्पाव करताले जे राजाक धोरणां समजांवक आनी राजाच्या धोरणांतल्यो चुको दाखोवंक विनोदाचो आदार घेताले. सम्राट अकबराच्या दरबारांतल्या नवरत्नांतलो महेश दास उर्फ राजा बिरबल आनी विजयनगरच्या कृश्णदेवरायाच्या अश्टदिग्गजांतलो तेनाली रामा हीं राजाक हास्य- विनोदांतल्यान सल्लो दिवपी सल्लागारांची उदाहरणां. हास्य, विनोद करतना शीम हुपल्यार तांकां राजा कडल्यान अभय मेळटालें. आयजूय राजा बिरबल आनी तेनाली रामाच्यो काणयो भुरगीं, जाण्टेले आवडीन वाचतात. ग्रीक तत्ववेत्ता डियोजिनीसान अलेक्झांडराक किंकोत करत फकांडं मारलीं तेन्ना सैनिकांनी तरसादी भायर काडिल्ल्यो त्यावेळार “डियोजिनीसाक कोणूय केन्नाय हात लावचो ना” अशी शिटकावणी अलेक्झांडरान आपल्या सैनिकांक दिल्ली.
हिंदुस्तान टायम्साचे व्यंगचित्रकार केशव शंकर पिल्ले जांकां ‘शंकर’ नांवान वळखतात तांकां भारताचे राजकी व्यंगचित्रकारितेचे पिता म्हणप योग्य थारतलें. 1939 वर्सा सावन ब्रिटीश भारतांतले वायसरॉय, भारतीय नेते मोहम्मद अली जिन्ना, महात्मा गांधी, राजगोपालचारी, नेहरू, इंदिरा गांधी हांकां तांणी व्यंगचित्रांत निर्दयीपणान उजरावन काडल्यात. हिंदूस्तान टायम्स संपादक देवदास गांधी हो महात्मा गांधीचो पूत आनी राजगोपालाचारी हे देवदासाचे मांव, तरीयपूण शंकरान राजगोपालाचारीक टार्गेट करपाचें सोडलें ना. तांणी जिन्नांचेर काडिल्लें व्यंगचित्र पळोवन गांधी तिडकल्ले, पूण शंकरान पर्वा केली ना. मुखार तांणी शंकर्स विकली सुरू केली. नेहरू तांचे आवडटे गिरायक. नेहरूंचेर तांणी 4000 मायज व्यंगचित्रां काडिल्लीं. नेहरू बंदखणींत आसतना तांच्या व्यंगचित्रांची कात्रणां धूव इंदिरेक आपूण बरयिल्ल्या चिटये वांगडा धाडटाले. नेहरूचेर काडिल्ल्या एका आक्षेपार्ह व्यंगचित्राच्या कारणान देशभर शंकराची निंदा जाल्ली. शंकर निरूत्साही जावचो न्हय म्हूण नेहरून शंकराक मेळपाक आपयलो आनी ताका सांगलें, “लोक कितें म्हण्टात ते मनार घेनासतना म्हजी व्यंगचित्रां काडत राव.” शंकराच्या व्यंगचित्रांची तोखणाय करत नेहरून म्हणिल्लें,- “ताका एक असाधारण प्रतिभा लाबिल्ली आसा. भौशीक माचयेर वावुरप्याचे दोश तो दुस्वासा विणें दाखोवन दिता.” नेहरूंचेर टिका करपी शंकर्स विकलीचें उक्तावण नेहरूच्या हातान जावप हें नेहरूंच्या मनाचें मोठेंपण. शंकरान नेहरूचें वर्णन “एक ग्रेट मॅन, रियल ग्रेट मॅन” अशें केल्लें आसा. व्यंगचित्रांतल्या माध्यमांतल्यान आपले दोश नजरेंत हाडून दिल्ले खातीर नेहरू आपले उपकार मानतालो अशें शंकरान म्हणलां.
1975 वर्सा नेहरूंची धूव इंदिरा गांधीन अणिबाणी जाहीर केल्ली. दोन म्हयने उपरांत शंकरान विकली बंद करपाचो निर्णय घेतलो. अणिबाणीक लागून बंद करता काय, अशें विचारिल्ले तेन्ना शंकरान जाप दिल्ली, – “असली अणिबाणी हांव केन्नाय हाताळूंक शकता, म्हाका काम झेपना जाला म्हूण बंद करतां.” इंदिरा गांधीचो संदेश आयलो,- “आपणे इतल्या वर्सांच्या मेहनतीन आनी कुयदादीन जे उबारलां तें बंद करपाक मानसीक घटसाण लागता. तुमी स्वताच एक संस्था जाल्ले आसात, तेन्ना न झेपपा इतलो कामाचो ताण वाडला हें हांव समजूंक शकतां. साप्ताहीक बंद जाल्ल्यान म्हाका चुकिल्लें सारकें जातलें.”
टायम्स ऑफ इंडियाचे व्यंगचित्रकार आर. के. लक्ष्मण हांणी आपले कारकिर्दीची सुरवात शंकर्स विकलींतल्यान केल्ली.
तांच्याय व्यंगचित्रांचो रोख नेहरू आनी उपरांत इंदिरा गांधीचेर आसतालो. तडजोड करनासतना शंकरा सारखी तांणीय बिनधास्तपणान व्यंगचित्रां काडली. नेहरू तांच्याय व्यंगचित्रांची उत्सुकतेन वाट पळयताले. अणिबाणी काळांत लक्ष्मणान इंदिरा गांधीची भेट घेवन सेंन्सरान आपले काम बंद उडयलां हें तिच्या कानार घालें. “तुमी काम चालू दवरात तुमका खंयचोय सेंसर बादचो ना” अशे उतर इंदिरेन तांकां दिल्ले. सर्गेस्त वाजपेयी तांचेर केल्ल्या व्यंगचित्रांचो मनसोक्त आनंद घेताले. बिनधास्त व्यंगचित्रकार आनी स्वताचेर हांसपी राजकारण्यांची जमात आनी ताका दाद दिवपी वाचक वर्ग आयज जगांत, देशांत सोंपिल्ल्यांत जमा जाला. ‘शंकर्स विकली’ साप्ताहीक हें ज्या ब्रिटीश विनोदी साप्ताहीकांतल्यान प्रेरणा घेवन सुरू केल्लें ते ‘पंच’ साप्ताहीकूय खप उणावल्यान लुकसाण भोगून 1992 वर्सा बंद पडलें.
व्यंगचित्रकार चित्रांतल्यान व्यंग व्यक्त करतात तर स्टँड अप कॉमेडियन आपल्या वक्तव्यांतल्यान. देशांत झाकीर खान, गौरव कपूर, अभिषेक उपमन्यु, कुणाल कामरा, वरूण ग्रोव्हर, मुन्वर फारूकी हे टॉपचे दादले तर आदिती मित्तल, सुमुखी सुरेश, उरूज अशफाक, गुरलीन पन्नू ही टॉपची महिला कॉमेडियन. दादले कॉमेडियन चड करून राजकी कॉमेडी करतात.
कामराच्या कॉमेडीन देशांत, चड करून महाराष्ट्रांत ह्या गिमाच्या दिसांनी तापमान चडूच वाडयलां. कामरा कायम कुरापती काडत खऱ्या अर्थान कॉमेडी जगता. वेळ, काळ परिस्थिती पळयनासतना कॉमेडींत खंय, कितलो व्हांवत वचत हाचो नेम ना. एकदां ताचे प्रिय सावज अर्णब गोस्वामी ताका इंडिगो फ्लायटींत सांपडले, तेन्ना ताणें ताका थंयच तळत –रोश्ट करत- रिकार्डींग करपाक सुरवात केल्ली. गोस्वामी राजकारण्यांचो अपुबायेचो जाल्ल्यान इंडिगो, एअर इंडिया आनी हेर तीन कंपनींनी रोखडीच कामराच्या हवाई प्रवासाचेर बंदी हाडिल्ली. कामरान सुप्रीम कोर्ट हे ब्राह्मण- बनियांचे म्हणिल्लें कारणान आनी अर्णबाक कोर्टान जामीन दिल्लो तेन्ना जुविजांक मदले बोट दाखयिल्लें तेन्ना ताका न्यायालयीन अवमाननेक तोंड दिवचें पडिल्लें.
हालींच्या ‘ठाणे की रिक्षा’ व्यंगांत ताणें ’गद्दार’ शब्दाचो वापर केल्लो तो महाराष्ट्राचे उपमुख्यमंत्री शिंदेंक आनी कार्यकर्त्यांक झोंबलो. सत्ते खातीर स्वपक्षाचो विश्वासघात केल्ले कारणान शिंदे आनी तांच्या फुटीर आमदारांक खूबश्या मंत्र्यांनी, राजकारण्यांनी गद्दार म्हणिल्लें आसा आनी आयजूय म्हणत आसतात. मात शिंदे पक्षाच्या लोकप्रतिनिधींनी, कार्यकर्त्यांनी तांकां कुशीक दवरून कामराक टार्गेट करून ताका मारपाच्यो, थर्ड डीग्री यातना दिवपाच्यो धमक्यो जाहीरपणान दिल्यो. नेहरून 1951 वर्सा संविधानांत पयलीं दुरूस्ती करून मतस्वातंत्र्यात अभिव्यक्तिचेर अंकूश हाडलो तो जाहीरपणान केल्ल्या असल्या दाहक, हिंसक वक्तव्यांच्या विरोधांत- विनोदी कलाकारांच्या व्यंगाच्या विरोधांत न्हय. भौशिक जिणेचो भाग मानून विरोधकांचो, व्यंगचित्रकारांचो नेहरून सोशिकता दाखोवन सदांच मान राखला. नेहरूंची परिपक्वता देशांत आनी जगांतल्या राजकारण्यांत दिश्टी पडनाशी जाल्या.
शिंदे समर्थकांनी कायदो हातांत घेवन हॉटेलांत तोडफोड केली अशा वेळार त्या गुंडांचो धिक्कार करपाचे सोडून विधानसभा एक कॉमेडियन कामराआड विधानसभेंत विशेशाधिकार नोटीस पारित करता आनी महाराष्ट्र पुलीस कामराच्या कार्यावळीक हजर आशिल्ल्या प्रेक्षकांची चवकशी करतात ही कॉमेडी देशाच्या लोकशायी संकेत, सभ्यतेची ट्रेजेडी म्हणूं येता. गुंडा परस कॉमेडीयन कामरा कसो खतरनाक खलनायक जालो काय?
राजकारण्यांक प्रमाणा भायर उजरावपाची प्रकरणां नवीं न्हय. आदींय जाल्लीं आसात. “राहुलाच्या भोकाक विख लायत जाल्यार तांचे खूबशे नेते दगावतले” अशें वरूण ग्रोव्हरान म्हणिल्लें, राहुलान आनी कार्यकर्त्यांनी मनार घेतलें ना अशें दिसता. “लालू हांणी जगाची लोकसंख्या वाडोवपाक खूब मेहनत घेतल्या, पूण ताका जापसालदार मात काँग्रेस. कारण काँग्रेस फॅमली प्लानिंग अजेंडा चलयताली तेन्ना लालू विरोधी पक्षांत आशिल्ले. विरोधी पक्ष राजकारण्याच्या कर्तव्य भावनेन लालूंक हे सगळे करचे पडले” अशे सर्गेस्त राजू श्रीवास्तवान म्हणटाच त्या हॉलांतले श्रोते व्हडल्यान हांशिल्ले आनी थंय पयल्या लायनीत बशिल्ले लालू यादव मजेंत हांसतना दिसले. राष्ट्रीय जनता दल कार्यकर्त्यांनी राजूक धमक्यो दिल्यो ना. सभागृह फोडलें ना.
सतत वाद, विवाद, हिंसा, झगडी- झुजां, दंगे, हत्या, जाळपोळ हातूंत गुंतिल्ले देश कंगाल जातात ही सत्यस्थिती. खरें तर पत्रकारितेन ताचेर कटाक्ष करपाचो. ते काम आयज स्टँडअप कॉमेडियन करपाक लागल्यात आनी सदासर्वकाळ हिंदू-मुस्लिम डिबेट चलोवपी मीडिया ‘कॉमेडी सर्कस’ जाल्ली दिसपाक लागल्या.
‘हम होंगे कामयाब एक दिन’ ह्या पदाच्या चालीचेर ‘हम होंगे कंगाल’ अशी रचना हालीं कामरान केल्या. तातूंत “देशमें दंगे चारो ओर, पुलिसके पंगे चारो ओर, मनमें अंधविश्वास, देश का सत्यानाश म्हणिल्लें आसा.” नागरीक जर दिसूयभर रस्त्यार दंग्यांत व्यस्त रावले तर कामां कोण करतलो, उत्पादन (जीडीपी) कशें वाडटलें आनी देशाची उदरगत कशी जातली?
देशांत व्यंग, विनोदी, टिका सहन करपाची सत्ताधीशांची सहनशिलता सोंपता आनी सत्ते वतीन कॉमेडियनां आड खर कायदेशीर कारवायो, जिविका सोंपोवपाचे यत्न जातात, तेन्ना देश कागदार लोकशायी आसली तरी त्या प्रणालीच्या डी.एन.ए भितर हुकुमशाय रिगल्या अशें समजुवपाचें.
1940 वर्सा फामाद ब्रिटीश विनोदी कलाकार चार्ली चॅप्लीनान हुकूमशा हिटलर आनी मुलोलिनीची मस्करी करपी, फकांडां मारपी ‘द ग्रेट डिक्टेटर’ नांवाच्या चित्रपटाची स्वता निर्मिती, दिग्दर्शन केलें आनी तातूंत स्वता भुमिकाय केली. चॅप्लीन ज्यू नासलो तरी तिडकल्ल्या हिटलरान ताका मारून उडोवपा खातीर नाझी प्रोपागांडा डायरेंत ताचें नांव नोंदयिल्लें. अमेरिकेचे सुरवेक हिटलरा वांगडा बरे संबंद आशिल्ले कारणान एका हुकुमशाचो साथ दिवन चॅप्लीनाच्या सिनेमाचेर लोकशायी अमेरिकेंत बंदी घाल्ली.
वर्स 2025. जिम्मी किम्मेल हो फामाद अमेरिकन स्टँड-अप कॉमेडियन ‘जिम्मी किम्मेल लायव्ह’ कार्यक्रमाची डिस्नीच्या एबीसी न्यूज नेटवर्कार यजमानकी करता. आपल्या कार्यक्रमांत, ऑस्कर पुरस्कार वितरण समारभांत सूत्रधार जावन थंय हजेरी लायिल्ल्या सॅलिब्रिटींक ताणे उजरायल्यात. मस्काच्या कंपनीचे शेअर कोसळिल्ले, टेस्ला कारी लाशिल्ल्यो त्या संबदांत ताणें मस्काची फकांडां मारिल्लीं. किम्मेलाक वेसण घालची, ताचो कार्यक्रम सेंन्सर करचो हे खातीर मस्काचो इश्ट राष्ट्राध्यक्ष ट्रंपाच्या व्हायट हावसा कडल्यान ए.बी.सी कंपनीचेर चेंपण हाडपाचे प्रयत्न जाल्ले खरे, पूण कंपनीन दाद दिली ना. देशांत आनी जगांत मत-अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य हक्कांच्या बाजून उबी दिसपी अमेरिका 1940 वर्सा एका फामाद हास्यकलाकारा विरूद्ध हिटलराची साथ दितना दिसली तर आयज स्वताच ताच्या भुमिकेंत दिसता. आमीय असहिष्णू जायत अमेरिकेच्या वाटेन वचनात मू ?
दीपक लाड
पर्वरी
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
