दुवारका

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आज दुवारका आमच्यांत ना तरीय आपलो नातू आनी पंटुरांच्या कलेंतल्यान तो जगता. तांची कलाकृती नदरेक पडटा तेन्ना दुवारकाची याद जाले बगर कशी रावत!

बऱ्याच तेंपान म्हणटा, तसो वेलंगां गोठणांत पावलों. शांतादुर्गा देवळा भोंवतणीं आतां बरोच बदल घडला. भरपूर विकास
जाला म्हणचें पडटलें. एका काळार आमचो भुरग्यांचो खेळपाचो जागो हो. शांत वाठार आज सामको गजबजला म्हणल्यार जाता. दिसपट्टे जायते भावीक हांगा येत आसतात. देवळाकुशीक हॉल जाल्ल्यान लग्न सुवाळेय जातात. लोकांक रावपाक रुम्स बांदल्यात. गाडयो पार्कींग तळ जाला. हांगा सगळी वेवस्था आसा. देवळाक सोबीत मंडपूय जाला. आमच्या भुरगेपणांत आशिल्लें तें सगळें बदल्लां. शेजरा आशिल्लें दुवारकालें घरूय मोडून थंय वेगळ्यो सोयी केल्या. दुवारकालें घर, एका काळार कांय कामाक लागून मदींमदीं त्या दुवारकाल्या घरांत आमचें वचप जातालें. दुवारका हें नांव आयकूंक कितशेंच दिसता आसतलें न्हय? पूण मूळ नांव द्वारकाधीश वा द्वारका आसूंक जाय काय दिसता. आमच्या उच्चारांतल्यान तें दुवारका जालां. द्वारका, सूरत हीं नांवां जरी गुजरातच्या गांवांची आसलीं तरी आमच्या गांवांत हीं नांवां मनशांक दवरिल्लीं.
द्वारकाधीश म्हणल्यार श्रीकृष्ण – द्वारकेचो राजा. हो कृष्ण सगळ्यांच्याच मनांत वसला. महाभारताक लागून जावंये अथवा भागवताक लागून जावंये हो मथुरा- द्वारकेचो राजा संवसारभर पावला. गोंयांत तर दर एका गांवांत दर वर्सा कालो जाता. एक रातकालो रातचो तर दुसरेच दिसा गवळण कालो जाता. गवळण कालो म्हणटात तो ह्याच द्वारकाधीश आनी ताच्या सवंगड्यांचेर आधारून आसता. भुरगेपणांत ह्या माखन चोरांनी केल्लीं कर्तुपां काल्यावरवीं लोकां मुखार दवरतात. कृष्ण सगळ्यांच्याच आवडीचो. खुबशे लोक ताची भक्ती करतात, ताका वेगवेगळ्या नांवांनी पाचारतात. द्वारकाधीश, माखनचोर, रणछोडदास कितल्या तरी नांवांनी वळखतात ताका. कृष्णा हें नांव मेळना असो गांव आसचोना. दर एका कुटुंबांत एक तरी कृष्ण मेळटलोच. घरांत कोणाकूय नांव दवरिल्ल्यान ताका उलो मारतना तरी ताचें नांव तोंडांत उरता, ताचो विसर पडना ही भावना. हाचेवेल्यानूच लोकांची ताचेर कितली भक्ती, कितली श्रद्धा तें कळटा.
आमच्या गोंयांतूय जायते कृष्णभक्त आसतले. अश्याच एका कृष्णभक्तान आपल्या पुताक द्वारकाधीश नांव दवरलें आसूंक जाय. नांव दवरलें म्हणून जाता? तें उच्चारूंक कळूंक जाय न्ही आमकां. हांगा नांव जरी द्वारकाधीश आसलें तरी आमच्या लोकांनी तें तोडलें आनी ताचें द्वारका जालें. उच्चार जालो – दुवारका.
वेलंगा गोठणांत ताचें घर. श्री शांतादुर्गेच्या देवळा शेजराच आशिल्ल्या घरांत तो रावतालो. ल्हानांपासून व्हडां मेरेन सगळ्यांचोच तो दुवारका आसलो. ताच्या नांवामुखार बाब, माम कांयच नासलें. दुवारकाक शिक्षण नासलें. तेन्ना कोण शिकताले? शिक्षणाचें म्हत्वूच कोणाक खबरूच नासलें आनी त्या काळार शिकपाची गरजूय नासली म्हणल्यार जाता. गांवांत शाळा तरी खंय आसताल्यो त्या तेंपार? पूण शाळेंतलें शिकप नासलें तरी दुवारका कडेन एका कलावंताक जाय आशिल्लें शिक्षण आसलें. वेगवेगळ्यो कला ताच्या बोटांचेर अचळय नाचताल्यो. आकाशदिवे करपा पासून चवथ आनी नवरात्रांक मखरां रंगोवपाचें काम तो कांय न्ही करून करतालो. दिवाळे कडेन तर भुरग्यांनी ताचेच भोंवतणी आसचें. तो आकाशदिवे – नखेत्रां करता आनी रंगयता तें पळोवचें. केन्ना केन्नाय कोंडे घेवन ताचेसरीं वचचें आनी ताचेकडसून सोबीत आकाशदिवे करून घेवचे. तोय भुरग्यांमदीं रमतालो. तांचे हट्ट पुराय करतालो.
दुवारकालीं बोटां फकत आकाशदिवे आनी मखरांच रंगयनासलीं तर तीं तबल्याचेरूय सुंदरतायेन वाजतालीं. दुवारका ढोलकूय वाजयतालो. शेनाये वांगडा सूर्त वाजयतालो. वरांची वरां सूर्त फुंकप सोपें काम नासलें. पूण ताचे खातीर तो एक खेळ आसतालो. तसो आमचो गांव म्हणल्यार कलाकारांची खण. हांगा नांवाजते कलाकार जल्मल्यात. नाटकां, कालो, जागर हाणीं गाजयल्यात. गायक, वादक, नाट्य कलाकार तशेंच वादनांत निपूण अशे लोक जाल्यात आनी आसात. ह्या ल्हानश्या गांवांत त्या तेंपार बँडपथक आशिल्लें म्हणल्यार पळेयात.
हय, दुवारकालें एक बँडपथक आसलें. लग्न – जात्रांनी ताका आपोवणें आसतालें. म्हाड्डोळा कोजागरीक तर ताचेंच बँड वाजतालें. हरशीं अर्दी चड्डी आनी बानयनाचेर दिसपी दुवारका ह्या समयार मात बँडवाल्याचे कपडे करून झेतान बरो आसतालो. कोजागरीक भाऊसाहेब बांदोडकाराक तोच जाय आसतालो आनी भाऊ सामको म्हर्‍यांत उबो रावन तांकां आयकतालो. बँड वाजपाचें थांबिल्लें आसतालें तेन्ना दुवारकाच्या खांदार हात घालून भाऊ ताच्या कानांत आपणाली फर्माईश सांगतना लोकांक दिसतालो.
कांय वर्सां उपरांत गोंयांत बेळगांवचो बसप्पा अवतरलो. आमकां गोंयकारांक भायल्यान येता ताची चड गोडी. बसप्पाल्या बँडाक लोक भुल्ले आनी दुवारकाक विसरले. तातूंत गोंयांत जाय तशे वाजोवपी कलाकारूय मेळना जाले. आनी इल्लें इल्लें करून दुवारकालें बँड बंद पडलें. दुवारकाय जाण्टो जाल्लो. तातूंत ताचे फाटल्यान ही कला मुखार व्हरपीय कोण नासलो. आसली ती धूव. ती बँड घेवन खंय भोंवतली? आपसुकूच दुवारकालें बँड इतिहास जमा जालें.
ताचो नातू देविदास, ल्हानपणांत आज्याच्या हाताक धरून भोंवपी. ताणें आज्याच्या हातांतली कला उबारली. मखरां रंगोवची, आकाशदिवे करची कलाकुसर ताणें आत्मसात केली. तो वाजंत्रांय वाजयता. पूण आयचे परिस्थितींत पूर्णवेळ कलाच घेवन बसल्यार प्रपंच चलोवप कठीण जातलें हाची जाणीव आयिल्ल्यान ताणें नोकरी पत्करली. नोकरी पत्करली तरी कला कशी सोडटलो? वेळांत वेळ काडून तो आपणाली कला सादर करतालोच. चवथ आनी नवरात्रां वेळार ताचे कलेक आंकूर फुट्टाले. तागेले भुरगेय बापायच्या पावलार पावल दवरून म्हणटात तशे कलेक वेंगावन आसात. ताणीं रांगोळेंतूय प्राविण्य मेळयलां. आज दुवारका आमच्यांत ना तरीय आपलो नातू आनी पंटुरांच्या कलेंतल्यान तो जगता. तांची कलाकृती नदरेक पडटा तेन्ना दुवारकाची याद जाले बगर कशी रावत!

अभय वेलिंगकार
9423884687