डिजिटल परिवर्तनांतले धोके

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

डिजिटल परिवर्तनाच्या युगांत आयज आमच्या देशांत इंटरनॅट, स्मार्टफोनाचो वापर, डिजिटल पेमेन्ट, ई-गव्हर्नन्स हातूंत नेटान वाड जाल्या. ह्या प्रगतींक लागून सोयी आनी प्रगतीचीं दारां उक्तीं जाल्यांत, पूण व्यक्तींक, वेवसायांक आनी सरकाराक वाडत वचपी सायबर धोकेय उप्रासपाक लागल्यात. सायबर सुरक्षा ही राश्ट्रीय सुरक्षा, अर्थीक स्थिरताय आनी वैयक्तीक गुप्ततायेचो एक म्हत्वाचो भाग जाल्या. भारतांत सायबर सुरक्षेंतली सध्याची परिस्थिती, ताचीं आव्हानां आनी ताका घटमूट करपा खातीर लागपी धोरणां कितें हें काय प्रमाणांत तरी जणएकल्यान जाणून घेवप खूब गरजेचें जालां.
सायबर सुरक्षा म्हणल्यार कितें ?
संगणक, नेटवर्क, प्रोग्राम आनी डेटा हातूंत जावपी अनधिकृत प्रवेश वा हल्लो जावन जावपी लुकसाण हाचे पासून राखण दिवपा खातीर तयार केल्ल्यो पद्दती, तंत्रज्ञान आनी प्रक्रिया म्हणल्यार सायबर सुरक्षा. सद्या भारत हो संवसारांतलो दुसरो व्हडलो इंटरनॅट वापरपी देश, जंय 88 कोटी वयर नागरीक इंटरनेटाचो वापर करतात. डिजिटल इंडिया, स्मार्ट सिटी, आधार, यूपीआय, आनी ई-गव्हर्नन्स पोर्टल अशे वेगवेगळे डिजिटल उपक्रम सरकारान सुरू केल्यात, जे डिजिटल मुळाव्या साधन-सुविधांचेर चड आदारून आसात. ह्या सगळ्या सेवा-उपक्रमान लाखांनी लोकांक सशक्त केल्यात खरें पूण तेच वांगडा सायबर हल्ल्याचो धोकोय वाडयला.
सायबर हल्ल्याचे कांय सामान्य प्रकार जे दिसपट्टे घडत आसतात ते म्हणल्यार-

1. डेटा उल्लंघन – जंय संवेदनशील, गुपीत, वा खाजगी म्हायती अनधिकृत गुन्यांवकारी व्यक्ती वा संस्थां ऍक्सॅस करतात वा चोरतात. बँकिंग, दूरसंचार, आनी भलायकी जतनाय क्षेत्रांतल्या लाखांनी वापरप्यांचेर डेटाचें उल्लंघनाचो परिणाम करता जे वरवी तांचे अर्थीक लुकसाण करता.
2. आयडेंटीटीथेफ्ट – जंय एकादी गुन्यावकारी व्यक्ती दुसऱ्या मनशाचें नांव आनी वैयक्तीक म्हायती वापरून ताच्या बँक खात्यांतल्यान पयशे चोरता वा आपले खर्चा खातीर ताचें क्रेडीट कार्ड वापरता.
3. रॅनसमवेअर हल्लो- रॅनसमवेअर हो एक प्रकारचो मालवेयर जो गुन्यांवकारी तुमच्या नकळत तुमच्या संगणक प्रणाली इंस्टॉल करता आनी तांणी मागणी केल्ली रक्कम तांकां मेळमेरेन तुमच्याच संगणकावेलो डेटा वापरपाक तुमचेर बंदी घालता. हाका लागून व्यक्तींक आनी संघटनांक म्हत्वाचो व्यत्यय येवंक शकता तशेंच अर्थीक वा प्रतिश्ठेचें नुकसान जावंक शकता.
4. फिशिंग हल्ले – फिशिंग हल्लो हो एक प्रकारचो सायबर हल्लो जंय गुन्यांवकारी एकादे व्यक्तींक फटोवन पासवर्ड वा अर्थीक तपशील सारकी संवेदनशील म्हायती काडून घेतात आनी मागीर ताका अर्थीक लुकसाण करतात. ह्या हल्ल्यांत चड करून फटीचे ईमेल वा संदेश वा कायदेशीर स्रोतांचो नक्कल करपी नकली संकेतथळांचो वापर गुन्यांवकारी करता.
   ते भायर सायबर गुप्तचर आनी दुस्मान राश्ट्रां कडल्यान राज्य पुरस्कृत हल्ले. वीज ग्रिड आनी तेल कंपनीं सारकिल्या गंभीर मुळाव्या साधन-सुविधांचेर हल्ले अश्या जायत्या प्रकारचे सायबर हल्ले देशाक आव्हान दीत आसतात. भारतीय संगणक आपत्कालीन प्रतिसाद पंगडान (सीईआरटी-इन) दिल्ले म्हायती प्रमाण फकत 2022 वर्सा 13 लाखां वयर सायबर हल्ले घडल्यात आनी 2024 वर्सा तो आंकडो 13 लाखांवेल्यान 20.40 लाख मेरेन पावला अशे तांचोच फुडलो अहवाल सांगता. ह्या सगळ्या
   सायबर धोक्यापासून देश आनी
   नागरीक मुक्त उरतले जाल्यार सायबर सुरक्षा यंत्रणा घटमूट आसप सामकी गरजेची.
   भारत सरकारान सायबर सुरक्षा मळार जायते उपक्रम राबयल्यात आनी सायबर सुरक्षा वाडोवपा खातीर पावलां उबारल्यांत ती म्हणल्यार-
5. राष्ट्रीय सायबर सुरक्षा धोरण (एनसीएसपी) – 2013 – सायबर हल्ल्यांतल्यान भौशीक आनी खाजगी मुळाव्या साधनसुविधांची राखण करपा खातीर आनी धोक्यांक आडावपाची आनी तांकां प्रतिसाद दिवपाची क्षमता विकसीत करपा खातीर सुरू केल्ली यंत्रणा.
6. भारतीय संगणक आपत्कालीन प्रतिसाद पंगड (सीईआरटी-इन) – सीईआरटी-इन सायबर धमक्यांचेर नियंत्रण दवरता, एडवायजरी जारी करता आनी भौशीक आनी खाजगी दोनूय क्षेत्रांतल्या सुरक्षा घडणुकेचे नदर दवरून त्यो हाताळटा.
7. सायबर स्वच्छता केंद्र (बॉटनेट नितळसाण आनी मालवेयर विश्लेशण केंद्र) – इंटरनॅट वापरप्यांक तांच्या डिव्हायसा वयल्यान मालवेयर सोदून काडपाक आनी निवळ करपाक मदत करपाक सरकारान हें सायबर स्वच्छता केंद्र सुरू केलां.
8. नेशनल क्रिटिकल इन्फोर्मेशन इंप्रास्ट्रक्चर प्रोटेक्शन सेंटर -(एनसीआयपीसी) – बँकींग, संरक्षण, वीज, दूरसंचार, येरादारी ह्या सारक्या क्षेत्रांची राखण करपाचें काम हे एजन्सीचेर आसा.
9. डिजिटल इंडिया कार्यावळ – ह्या कार्यावळी वरवी सुरक्षीत आनी लवचीक डिजिटल प्लॅटफॉर्म तयार करप. तशेंच शासनाच्या कामकाजांत तंत्रगिन्यानाचो आस्पाव करप हो सरकाराचो हेत आसा.
10. सायबर गुन्यांव अहवाल पोर्टल ( www.cybercrime.gov.in) – ह्या पोर्टला वरवीं नागरिकांक सायबर गुन्यांवांची कागाळ करपाक मेळटा. खास करून बायलां आनी भुरग्यां कडेन संबंदीत गुन्यांवांची कागाल करपाक हें पोर्टल कार्यरत आसता.
    इतले सगळे प्रकल्प आनी जागृताय करून लेगीत भारताच्या सायबर सुरक्षा यंत्रणे मुखार जायतीं आव्हानां आसात. ती म्हणल्यार
11. सायबर जागृतायेचो उणाव – जायत्या नागरिकांक, खास करून गांवगिऱ्या आनी निम-शारांतल्या वाठारांनी सुरक्षीत इंटरनॅट पद्दतीची जाणविकाय ना. हाका लागून घोटाळे, बनावट ऍप्लिकेशनां, आनी फिशिंग संदेशां वरवीं चड प्रमाणांत शोशण जाता.
12. कुशळ सायबर सुरक्षा वेवसायिकांचो उणाव – भारताक सरकारी, खाजगी क्षेत्रांत, संरक्षण संस्थांनी काम करपाक प्रशिक्षीत आनी कुशळ सायबर सुरक्षा वेवसायिकांची सामकी गरज आसा.
13. कालबाह्य जाल्लें आयटी इन्फ्रास्ट्रक्चर- जायत्यो सरकारी संस्था आनी ल्हान वेवसायीक कालबाह्य जाल्लें हार्डवॅर आनी सॉफ्टवॅर वापरत आसात, जाका लागून ते चड प्रमाणांत सायबर हल्ल्यांक बळी पडटात.
14. डेटा संरक्षणाचे प्रस्न -भारतांत अजूनय व्यापक वैयक्तीक डेटा संरक्षण कायदो ना. हाका लागून डेटा गुप्तताय अंमल बजावणी कमकुवत जाल्या.
15. रॅनसमवेअर -भारत अत्याधुनीक रॅनसमवॅर हल्ल्याचें केंद्र जालां, जंय गुन्यांवकार एनक्रिप्टेड डेटा परत दिवपा खातीर खंडणी मागतात.
    6.. सायबर कायदे आनी ताची अंमलबजावणी – म्हायती तंत्रज्ञान (आयटी) कायदो, 2000 सायबर गुन्यांवा खातीर कायदेशीर तरतूद करता, पूण तातूंतल्यो जायत्यो तरतुदी कालबाह्य जाल्यात वा फावो त्या प्रमाणांत ना आनी अर्विल्ल्या सायबर गुन्यांवांक तोंड दिवपाक उण्यो पडटात.
    सायबर सुरक्षीत डिजिटल भारत तयार करपाक फुडल्यो उपाय योजना –
16. एक व्यापक डेटा संरक्षण कायदो चालीक लावप- डिजिटल वैयक्तीक डेटा संरक्षण विधेयक कायदो जावन, डेटा वापर, सांठो आनी संरक्षण हांचे विशीं स्पश्ट मार्गदर्शक तत्वां स्थापन करपाक जाय.
17. सायबर कायदे आनी धोरणां घटमूट करप – रॅनसमवेअर, क्रिप्टो आदारीत गुन्यांव, एआय-निर्मित फटवणूक, आनी सायबर गुंडगिरी अशा धोक्यांची स्पश्ट व्याख्या आस्पावपी, खर दंड आनी सोपी अंमलबजावणी प्रक्रिया आशिल्लो आयटी कायदो लागू करपाक जाय.
18. सायबर सुरक्षा मुळावी बांदावळ तयार करप – भौशीक संस्थांनी डिजिटल प्रणालींचें आधुनिकीकरण. सायबर धोक्यांक सोदून काडपाक आनी तांकां प्रतिसाद दिवपाक एआय आनी मशीन लर्निंग वापरप.
19. भौशीक जागृताय आनी डिजिटल साक्षरता मोहीम -सायबर सुरक्षा जागृताय शाळेच्या अभ्यासक्रमांत आसपावप आनी सामुहीक शिक्षण मोहिमो राबोवप. सरकारान एनजीओ आनी तंत्रगिन्यान कंपनीं वांगडा भागीदारी करून नेमान ऑनलाइन कार्यशाळा घडोवन हाडपाची गरज आसा.
20. सायबर सुरक्षा कामगार बळाची उदरगत – चड सायबर सुरक्षा प्रशिक्षण संस्था स्थापन करून विद्यार्थ्यांक सायबर संरक्षणांत करिअर करपाक शिश्यवृत्ती आनी उर्बा दिवप. सायबर सुरक्षा प्रतिभेची उदरगत करपाक भौशीक-खाजगी सहकार्याक प्रोत्साहन दिवप.
21. संशोधन आनी नवनिर्माणाक चालना दिवप – सायबर सुरक्षा स्टार्टअप, नवनिर्माण हब, आनी देशी सुरक्षा उपायांत गुंतवणूक केल्यार परकी तंत्रगिन्यानाचेर अवलंबन उणें करपाक आनी राष्ट्रीय क्षमता वाडोवपाक मदत जातली.
22. गंभीर मुळाव्या साधनसुविधांचो संरक्षण करप – बँकींग, वीज, संरक्षण, आनी येरादारी सारकिल्या क्षेत्रांनी सायबर लवचीक धोरणां चालीक लावपाक जाय आनी नेमान असुरक्षीततायेचें मुल्यांकन आनी प्रवेश चांचणी करची पडटली.
23. नैतीक हॅकिंगाक प्रोत्साहन दिवप – प्रणाली दुबळेपणां वळखुपाक नैतीक हॅकर्सांची म्हत्वाची भुमिका आसता. सरकारान तांचें योगदान वळखुपाक जाय आनी जबाबदार उक्तावणांक इनामां दिवपा खातीर कार्यावळी चालीक लावच्यो.
    सायबर सुरक्षा आतां तंत्रीक मुद्दो न्ही तर एक राश्ट्रीय हिताची, अर्थीक उदरगतीची आनी नागरिक कल्याणाची गजाल जावन आसा. सरकारी तशेंच खाजगी क्षेत्र, शिक्षणीक संस्था, आनी डिजिटल गव्हर्नन्स, स्मार्ट सिटी, आनी फिनटेक(तंत्रगिन्यान वापरपी अर्थसंस्था) क्रांतीच्या युगांत, सायबर धोक्यांक, घटमूट कायदे, प्रगत तंत्रगिन्यान, कुशळ मनीसबळ आनी भौशीक जागृताय हांचे वरवीं समान बळग्यान प्रतिकार करचो पडटलो. देशाचें सायबर क्षेत्र जेन्ना निवळ- नितळ उरतलें तेन्नाच देशाचे नागरीक डिजीटल तंत्रगिन्यानाचो वापर बिनधास्त करूंक शकतले तशेंच राश्ट्रीय सायबर सुरक्षा धोक्यां पासून देशाची राखण जातली.
24. मंजुषा सिनाय तळावलीकार