जीब

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

देवान प्रत्येक प्राण्याक जीब नांवाचो एक अवयव दिला. ही जीब घश्या मेरेन आसा ती दिसता. थंयच वयर एक पडजीब म्हूण ताळ्याचे वयले वटेन ल्हान अवयव आसता. जरी जीब इतली मेरेन दिश्टी पडत आसली, तरी फुडलीच जीब आमी फाटीं फुडें करतात, तिकाच आमी जीब म्हणटात. ती जें उलयता ताका वाणी अशें म्हणटात. तश्यो ह्यो ‘वाणी’ चार प्रकारच्यो आसतात, अशें जाणकार सांगतात. आमी उलयतात तिका ‘वैखरी वाणी’ म्हणटात. दुसरी जी आमी गळ्यांतल्यान आवाज करतात, तिका ‘मध्यमा’ वाणी म्हणटात. तिसरी जी, हृदयांतल्यान, काळजा कडच्यान येता ती. साधक जप साधना करता, पूण आवाज भायर आयकूंक येना, तरी फक्त त्या साधकाकच तो आवाज कळटा, ती ‘परा वाणी’.
आनी बोंबले पसून जो सामको भितरल्यान आवाज येता, सांगचेंच जाल्यार कोणाचेय तळतळाटाचें उतर, आड्डून बोंबले देंठा पसून म्हणटात तशें सांगप, ताका ‘पश्यंती वाणी’ म्हणटात.
कोणें तरी एक संदेश धाडिल्लो तो म्हणटां मनीस म्हळ्यार एक बंद दुकान आनी जीब म्हळ्यार चावी. जेन्ना जिब तोंड उघडटा, म्हळ्यार बरें वायट मनीस उलयता, तेन्ना कळटा हें दुकान ‘भांगराचें’ काय ‘कोळशाचें’ तें.
जीब आनी धागो एक सारखे. धागो गुठलावन दवरूंक ना; तर घुस्पता, आनी जीब सदळ सोडल्यार ताचे वायट परिणाम भोगचे पडटात. म्हण तिका आवर, बंधन, घालूंकच जाय. माफक, सुयोग्य तितलेंच उलोवंक जाय.
फट्ट करून जो उलयता ताका आमी थोमणो मारतात. “जालें तुजें सुरू? कितें गो? उखल्ली जीब लायली ताळ्याक ? कित्या कितेंय कितें उलयता तूं”? अशें. आनी म्हणटात. “तुजे जिबेक हाडच ना.”
तशेंच म्हणटात. “तुजी जीब अशीय वळटा, आनी तशीय वळटा. तूं बाये वारें येता तशें सूप धरपी. पाडसावेलें कुवाळें तूं. दोन तोंडांचे माळूण तूं.”
अशें कितें कितें बेजबाबदार उतरांक लागून, आयकून घेवचें पडटा. पर्यायान हे जिबेक लागून.
खंयच्याय वस्तूचो सुवाद घेवपाचें. काम जीब करता. गोड, कोडू, आंबट, तोट्टे, खार, सगलें जिबेक कळटा. तरी ह्या रुचीचो तिका फक्त रूच भागोवपा पुरतोच उपेग. ज्या पोटाक ही रूच कळना; तें पोट मात भरता. त्या पोटाक सुवाद कळना. रूच घेवपी जिबेन फुडें धुकलिल्लें सुवादीक अन्नान आमचें पोट भरता. मनाक समाधान जाता. आवडना वा पेड्डेर अन्न पोटांत वचच ना. तें परतता. अशें ह्या जिबेचें आनी पोटाचें नातें आसता. आवडिल्लें अन्न उरल्यार दवरून मागीर परत खावपाची ताची तयारी आसता. तशी सुचना मेंदूक कळटा आनी जीब ती सुचना व्यक्त करून दाखयता. तशें घश्या सकयल्ल्या खंच्याय इंद्रियाक सुवाद कळना. मात त्या अन्नाचें पृथःकरण करून तें तें जिवन सत्त्व त्या त्या शरीरभागाक पुरवोवपाचें काम तीं इंद्रियां करतात.
तरी म्हाका दिसता रुचीच्यो कांय संवेदना ताळ्याक बी आसतात आसुये. कित्याक? तर दोन दोस्त जेन्ना बसपी आसतात, तेन्ना म्हणटात. “खूब दीस जाले मरे. बसुया एक दीस. ताळो सामको सुकला. ओलो करुंया मरे.” अशेशें तांचें भाशण आसता.
मनशाचे जिबेक जशी रूच कळटा, तशी भोवतेक प्राण्यांकय कळटा. सुण्याक, माजराक कळटा. कावळे वा हेर प्राण्यांकय कळटा. नुस्त्याचें शीत खावपाक चोंब्यांनी येवपी कावळे शिवराक खावपाक फाटीं आसतात. पेटो चपाती खाता पूण पाव ताका व्हडलोसो आवडना.
हे प्राणी बी संवेदनशील आसतात, आनी तांच्यांतय एकवट आसता. तांची भास जरी वेगळी आसली; तरी तुमी कावळ्यांक पळयात. कितेंय खावपाक तांकां घाल्यार “काव,काव” करून सगल्या वांगड्यांक आपयतले. खूब पक्षी सकाळीं सुंदर गायन करतात. आपल्या शेणिल्ल्या संवगड्याक साद घालतात. मजा म्हळ्यार हे पक्षी सकाळीं आनी तिळसांजेर पूण थारावीक वेळारच थारावीक प्रकारचे आवाज करतात.
कोंबो सामको फांत्यापारार, मागीर कावळो, मागीर कोगूळ, किरकिरो, मडवळण, बुलबुल, चिमणी, अशे थारिल्ल्या वेळारच आवाज करतात. तांच्या सुंदर गायनान सकाळ चड सोबीत भासता. रानटी प्राणी आपल्या आवाजान भंय, दहशत निर्माण करतात. पोशिल्लीं जनावरां मायेन धनयाक, आनी आपल्या पिलांक, हेच जिबेन चांटून माया व्यक्त करतात.
मनशाचे जिबेक तर, देवान विशेश वरदान दिलां. मनशाचीं उतरां एकएकदां जिवन दानाचें काम करतात. समजा तुमी दुयेंत आसात. दोतोर तपासता. जरी सकल वयर कितेंय घडिल्लें आसल्यार लेगीत, म्हळ्यार समजा प्रेशर वाडलां वा फ्रॅक्चर जाला, साकर हाय जाल्या, जोर आयला, अश्या वेळार जेन्ना दोतोर म्हणटा, कीं “हें. कांय ना तें, भिवपाची गरज ना. ह्यो गुळयो बरोवन दितां दोन दिसांनी बरें दिसतलें.” हीं उतरांच पयलीं पेशंटाक अर्दो बराे करतात.
एखादो दोस्त, वा आपलो मनीस कठीण प्रसंगार जेन्ना म्हणटा; “कित्याक भिला रे तूं? हांव आसा न्ही? सर तूं फुडे.” हीं उतरां तेन्ना खूब व्हडलो तेंको मनाक दितात. ताणें पयशांची मजत करूंक जाय अशें आसना. पूण गरजवंताक बळगें, हीं उतरां दितात. तशेंच जेन्ना दुसऱ्याचो राग येता, आनी कांयच करूंक आमी शकनात, तेन्ना मनांतल्या मनांत फडफडपाचें काम ही जिबच करता. तितलोच वोग वता.
नामस्मरण करतकच मन प्रसन्न जाता. दांत, ताळवी आनी ओठांच्या साह्यान मनीस स्वर काडटा, ते प्रमाण तो आवाज गद्य काय तो आवाज गायन हें थारता, कर्कश आवाज मानसीक पिडा करता, तर सुमधूर गायन कान, मन, तृप्त करता.
जीब ओंठ, दांत, टाळूचे मजतीन जी स्वर निर्मिती जाता; ताचे वेल्यानच कळटा, की तें उतर वायट काय बरें तें. तसो बरो वायट परिणाम घडटा.
व्हडले व्हडले करार मदार, आश्वासनां, सोपूत, हीं ह्या जिबेचीच करामत शक्ती. मैत्री वा दुस्मानपण हें ह्या जिबेन उलयिल्ल्या एका उतरार थारता. जेन्ना एकलेंपण सतायता. तेन्ना हारश्या मुखार उबें रावन मनांतली सगली भडास काडून पळयात. आपल्या प्रतिबिंबाक जीब दाखोवन, चाळोवन पळयात. खूब मजा येता. एकलेंपण पयसावता. ह्या जिबेक जेन्ना घश्यांतल्या स्वर यंत्राची साथ मेळटा, तेन्ना खरेंच किमया म्हळ्यार जादू जाता. सुंदर गीत रचना गायन जल्म घेता.
प्रेम, भक्ती माया, करूणा, सूख, दुख्ख व्यक्त करपी शब्द उच्चार ही रसना, जीब व्यक्त करता. खरेंच शरिराच्या पांच ज्ञानेंद्रियांतलें जीब, रसना हें म्हत्वाचें इंद्रीय म्हळ्यार तें चूक थारचें ना.

तेजश्री गो. प्रभुगांवकार
9822139309