जाणविकायेचीं घोडकां

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आयज तंत्रज्ञान आनी आधुनिकरणाक लागून मनशाचे जिणेंत व्हडलो बदल जाला. पयशे आनी प्रतिश्ठा मेळोवपाच्या हावेसान ताका स्वार्थी केला. अशा वेळार एका निश्पाप, निस्वार्थी काळाचें ‘घोडकां’रुपी दस्तावेजीकरण वाचपाक मेळप ही एक मोलादीक पर्वणीच म्हणूंक जाय.

साहित्याच्या मळार आयज वेगवेगळे प्रकार अस्तित्वांत येवंक लगल्यात. कांय प्रकारांक नांव दिवप कठीण जाता, पूण ते मनाक समाधान दिता. कोंकणींतले ज्येश्ट  साहित्यीक भौ. उदय भेंब्रे सांगतात त्या प्रमाण, “साहित्याच्या एकाद्या प्रकाराक नांव आसुंकूच जाय असोय हट्ट धरपाची गरज ना. वाचतल्याक तें साहित्य कितें दिता हो खरो प्रश्न. साहित्याचो कसलोय प्रकार वाचप्याक खोस आनी समाधान दिता जाल्यार त्या प्रकारांतलें तें साहित्य बरें अशेंच म्हणूंक जाय.” (पा. 6, 7) ‘घोडकां’ हें अरूण साळकार हांचें ‘अनामीक’ प्रकाराचें पुस्तक. भौ. उदय भेंब्रेन आपल्या प्रस्तावनेंत ह्या लिखाणाक खंयच्या प्रकाराचे फास्केंत बसोवचें ताचेर संक्षिप्त भासाभास केल्या. ते पुस्तकाचें विश्लेशण करतना ‘गजाली’ वा ‘माणकुले ललीत निबंद’ असो शब्द प्रयोग करतात. घडये ह्या आधुनीक आनी प्रयोगात्मक लिखाणाक वयर उल्लेख केल्लींच नांवां सोबतात. सैमाक सामकीं लागीं आशिल्ल्या मनशांक, खास करून गांवांतल्या वा ग्रामीण फाटभूंय आशिल्ल्यांक ‘घोडकां’चो अर्थ बरे तरेन खबर आसा. झाडा मुळांत पडून उरिल्ल्या काजुबियांचेर पयल्या पावसाचें उदक पडटकूच तांकां कोम येतात. हींच घोडकां. तीं खावपाक खूब रुचीक लागतात. अरूण साळकाराचीं हीं लिखीत ‘घोडकां’ लेगीत सुरभूस आनी रुचीक, माणकुलीं आनी ल्हान आसलीं तरी मनशाच्या मना-काळजांत सदांकाळ घोळटात.

‘घोडकां’तल्यो गजाली चार वांट्यांनी घाल्यात – माणिकबाय, बालबुद्द, भाशाघोळ आनी अणभव. माणिकबाय व्यक्तिचित्रणात्मक स्वरुपाच्यो गजाली सांगता. “आमच्या साळकार घराब्यांत माणिकबाय नांवाची एक जाण्टेली आशिल्ली. नार्व्यां तारीर साळकार मठयेंत तिच्या जिणेचीं चडशीं वर्सां गेली. मनरिजवणे खातीर ती आमकां उतरां, कुवाडीं घालताली, काणी – आडकाणी सांगताली.” अशा स्वरान प्रत्येक गजाल सुरू जाता – आडवाद, ‘हालमीखुशाल’ आनी ‘कपयाळें’. थोड्या उतरांनी खूब कितें सांगपाची कला तिचे कडेन आसली. मनरिजवणे वांगडा शिकवण दिताली म्हण तिचो सांगात भुरग्यांक चड जाय आशिल्लो. तिच्या संबंदांतल्या दोन गजालींचो मुजरत उल्लेख करीन दिसता. (हालमीखुशाल) तिच्या फाटीर पणस पडिल्लो तेन्ना तिका खूब दुखतालें. पूण तोंडार ती कांयच दाखय नासली. इंजेसांव करपा वेळार लेगीत तिणें कसलीच कागाळ केली ना. (कपयाळें) इतली सकारात्मक आनी खुशालभरीत रावपी माणिकबायक कपयाळीं करपाची खूब उमेद. तिच्या घरांत आपल्या भुरगेपणा सावन कामाक आशिल्ल्या शकुंतलाक लग्ना वेळार केळवण म्हण तिणें एक सोबीत कपयाळें दिलें. “कपयो जोडपी माये मोगाची शिवण माणिकबायच्या काळजांतसून वाट करीत यादींच्या कपयांक एकठांय घट्ट धरताली.” (43)

माणिकबाय लेखकाची सख्खी काय चुलती तें म्हत्वाचें ना. त्या काळावेल्या भुरग्यांचो बौध्दीक विकास माणिकबायक लागून जावंक पावलो हें खरें. ती एक सामान्य, सादी, हुशार, आपुलकेन भरिल्ली आनी गोड स्वभावाची बायल. तिच्यो ज्यो गजाली लेखकान सांगल्यात, त्यो पळयतकच लेखक माणिकबायच्या सानिध्यांत वाडिल्ल्याचें जाणवता. तिचीं उतरां वांगडा खेळपाची चिकाटी, गजाली सागंपाची तरा, आमच्या आजी – पणजेच्या वरी – विनोदांतल्यान देख दिवपी. खोटल्यांनी भरून आशिल्लो जिणेचो अणभव रकोवन तिणें मनीस घडयल्यात.

ल्हान भुरग्यांच्या मानसिकतेचो थाव लेखक ‘बालबुद्द’ ह्या वांट्यांतल्यान घेता. तांच्या सरभोंवतणचें वातावरण, घरांतल्या मनशांची वागणूक तांच्या मनाचेर प्रभाव घालता. कवळ्या पिरायेचेर भुरगीं आपल्याक आवडटा तेंच करूंक सोदतात. अशा वेळार तांकां रोखडें समजता आनी यादूय उरता. ‘बालबुद्द’ गजालींतलीं चडशीं भुरगीं निश्पाप, फाटलो फुडलो विचार करिनासतना उलोवपी. पूण तातूंतल्यान तांची निरागसताय दिसता. म्हजी मम्मा, बुद्दिचो चंवर, झापडां, बोमाडो, इश्टागतीचीं फुलां हातूंतलीं भुरगीं पिरायेन ल्हान आसलीं तरी तांचे भितर समजिकाय आसा. ल्हानपणांत आपणाक उज्या पासून वाचयतना आवयच्या तोंडाची एक बाजू लासली हें कळटकूच श्वेताक आपल्या आवयचो अभिमान दिसता आनी आपले वागणुकेची लज. करणाक आपले वरीं पदक मेळचें म्हण सोहम धांवपाचे सर्तींत निमाणे कडेन मात्सो स्लो जावन करणाक जिकयता. सान पिरायेचेर भुरग्यां भितर अशा तरेची समजिकाय दिसली जाल्यार आवय – बापायन तांची तोखणाय करुंकच जाय.

भास हें संपर्काचें मुळावें माध्यम. पूण ह्या भाशेक लागून जाल्लो घोळ आमी केन्ना तरी अणभवलाच आसतलो. कोंकणीच्यो कितल्यो तरी शैली वापरांत आसात, पूण त्यो सगळ्यांकच समजनात. मंगळुरी शैलींत ‘पेटय’ म्हळ्यार ‘धाडप’ ह्या कोंकणीच्या भाशाघोळाक लागून सुनिलाक गुन्यांव नासतना मार खावचो पडटा (गैरसमज). एका काळार मराठी शिकिल्लो गोंयकार कोंकणीचें मराठीकरण करून सोडटा. ‘कल्ल झालं’, ‘जीव फुगार होतो’, ‘मला ती निमणी तारीक चालेल’, ‘उपकारते’ अशे शब्द-प्रयोग तांणी सर्रासपणान केल्यात. इतलेंच न्हय तर कोंकणीच्या मोगान कोंकणीचो अतिवापर लेगीत खूब जाणांनी केला आसतलो. उलोवप आनी आयकुपाच्या पावंड्यार लेगीत शब्द सारको उच्चारूंक नाशिल्ल्यान, कानार सारको पडूंक नाशिल्ल्यान, उच्चार एकच पूण अर्थ वेगळो आशिल्ल्यान, उलोवपाची विशिश्ट तरा अशा कितल्याशाच कारणांक लागून भाशाघोळ जावंक शकता. मुळांत भाशेचो मोगी आपली भास राखपाक जाता तितलो तेच भाशेचो वापर करता. पूण जांकां ताची भास समजना, तांचो भाशाघोळ जावप स्वभावीकच. अशे तरेच्यो गजाली लेखकान ‘भाशाघोळां’त सांगल्यात.

लेखकान आपल्या जिणेंत वेगवेगळ्या मळांचेर काम केलां. मॅकानीकल इंजिनियरींगची पदवी मेळयल्या उपरांत 1979 वर्सा ते कोल्हापुरा घाटगे पाटील इंडस्ट्रीज ह्या कंपनींत शिकाऊ इंजिनियर म्हण कामाक लागले. ह्या दोनूय मळांवेले तशेंच जिणेंत सामान्यपणान आयिल्ल्या अणभवांच्यो गजाली तांणी ‘अणभव’ ह्या वांट्यांत सांगल्यात. कोल्हापुराक कामाक आसतना तांचो संपर्क थळाव्या नागरिकां कडेन आयलो. तांची जीवनशैली लेखकाक मानवल्या देखून ते ‘घोडकां’चो भाग जाल्यात. इतलेंच न्हय तर गोंय मुक्तीची फांतोड, तेन्ना गोंयांत भितर सरिल्लें सैन्य लेखकान स्वता पळयलां आनी मुक्त गोंयची पयली फांतोड अणभवल्या. अशे तरेचे समृध्द अणभव ‘आउताता’ ह्या तांच्या ब्लॉगाचेरूय वाचपाक मेळटात.

भौ. उदय भेंब्रे सांगतात त्या प्रमाण, ह्यो कल्पनेन रचिल्ल्यो वा मुद्दाम घडयल्ल्यो गजाली न्हय. एकान एक गजाल लेखक जगला, अणभवला. म्हत्वाचें म्हळ्यार घडिल्ली गजाल तांणी मोजक्याच उतरांनी मांडल्या. खंयच अतिताय केल्ली ना. ताका लागून वाचपी निमाणे पाना मेरेन पुस्तकाक खिळोवन उरता. आयज तंत्रज्ञान आनी आधुनिकरणाक लागून मनशाचे जिणेंत व्हडलो बदल जाला. पयशे आनी प्रतिश्ठा मेळोवपाच्या हावेसान ताका स्वार्थी केला. अशा वेळार एका निश्पाप, निस्वार्थी काळाचें ‘घोडकां’रुपी दस्तावेजीकरण वाचपाक मेळप ही एक मोलादीक पर्वणीच म्हणूंक जाय.

शुभा बरड वेलींगकार

8788251629