भांगरभूंय | प्रतिनिधी
वर्स 1683 त छत्रपती संभाजी राजा पुर्तुगेजांच्या चपक्यांत आसलेल्या गोंय शाराचेर घुरी घालपाक थंय गेलो. मराठ्यांचे तें आकांताळे सैन्य पळोवन पुर्तुगीज सुभेदार कुळकुळ्ळो. सोमतोच तो आपणाल्या काय सांगात्यांक घेवन बगलेक आसलेल्या बासालीका इगर्जेत गेलो आनी भितर आसलेल्या सां. फ्रांन्सीस झेवियराचे पवित्र कुडी मुखार दिमी मोडुन राज्याचेर आयिल्ल्या संकश्टांतल्यान समेस्तांक राख म्हूण ताका पराथूंक लागलो. ज्यूस्त त्याच वगतार संभाजी राजाक एक संदेश आयलो की मोगलांनी ताच्या कांय ठाण्यांचेर हल्लो केला म्हूण. तीं ठाणीं राज्याचे नदरेन भोवच म्हत्वाचीं आसलीं. देखून संभाजी म्हाराजान गोंयचेर घुरी घालपाचो विचार सोडलो आनी तो सोमतोच आपणाल्या राज्या वशीन गेलो. तेदवेळा पुर्तुगीज सत्ताधीशांक आनी समेस्त लोकांक दिसलें की ती सां. फ्रास्काची कृपा आसली म्हूण. ताकाच लागुन मुखार जावपाचो आसलो तो सांवार टळ्ळो म्हूण. तेन्ना सगळेजाण सां. फ्रास्काक ‘गोंयचो सायब’ म्हूण पाचारुंक लागले.
घडणुकेची पुनरावृत्ती
278 वर्सां उपरांत गोंय प्रदेशांत हे वयले घडणुकेची पुनरावृत्ती जाली. 1961 वर्सा डिसेंबर म्हयन्याच्या तिसऱ्या सप्तकांत एक सनसनाटी खबर गोंयभर पातळ्ळी. आतांचे वरी तेन्ना प्रसार माध्यमां नासलीं. ही खबर म्हणचे भारतीय सेना गोंयांत भितर सरपाच्या बेतान आसली म्हूण. तेदेवेळा गोंयचो गव्हर्नर जनरल व्हासाल ई सिल्व आसलो. हो मनीस सभावान शांतीप्रिय आनी दयावंत. 17 डिसेंबर 1961 ह्या दिसा सांजवेळा गव्हर्नर तेन्नाच्या भारत- गोंय शिमेचेर म्हावळींगे गांवांत पळोवणी करपाक गेलो. हे शिमे वयलो दोंगर पुराय भारतीय झुजाऱ्यांनी भरलेलो. गव्हर्नराचो आवरो उडलो. तो तसोच पणजे परतलो आनी ताणें पणजे सावन पोरणें गोंय मेरेन हातांनी मेणवाती धरून मिरवणूक काडपाचें लोकांक आवाहन केलें. ते राती कडेन ह्या दयाळू मनशान गोंय आनी गोंयकारांक राख म्हूण गोंयच्या सायबा मुखार प्रार्थना केली. तो दीस आयतार आसलो.
दुसरो दीस सोमार 18 डिसेंबर 1961. ह्या दिसा फांतोडेर एक पणजी शार सोडुन पुराय गोंय फिरग्यांच्या ताब्यांतल्यान मुक्त जालें. अख्खें गोंयभर ‘भारत माता की जय’ आनी ‘वंदे मातरम’च्यो घोशणां आयकूंक येताल्यो. दुसरे दिसा म्हणल्यार मंगळारा, 19 डिसेंबराक गोंयचे राजपाटण पणजी मुक्त जालें. देखून 19 डिसेंबर हो गोंय मुक्ती दीस म्हूण मनयतात. गोंय रातयां मुक्त जालें. अशी घडणूक इतिहासांत घडलेली सप सप दिसना. रगताचो एक थेंबो गळ्ळे बगर हो प्रदेश मुक्त जालो. गोंयकार न्हिदले एके मुस्तींत आनी उठले दुसरे मुस्तींत! गव्हर्नर धरून जायत्या जाणांक तेन्ना दिसलें की ही गोंयच्या सायबाची कृपा म्हूण.
धर्मीक एकचार
गोंयचे सुटके उपरांत सादारण स वर्सांनी गोंयांत ओपिनीयन पोल घडलो. भारतांतलो हो पयलो वयलो आनी आयज मेरेनचो एकमेव असो राजकी प्रयोग हे भुंयेर जालो. ओपिनीयन पोल वा जनमत कौल म्हणल्यार वेंचणूक न्हय. ती दोन तत्वांची जिवीत, मरणाची परिक्षा आसली. आनी हे अग्नीपरिक्षेंत नीज गोंयकार जैतिवंत जाले. रगताचो एक थेंबो सांडले बगर गोंयांत इतिहासीक क्रांती घडली. तेदेवेळार जायते जाण म्हणूक लागले, ‘सां. फ्रास्कान गोंय राखलें’ म्हूण. गोंयांत आयज मेरेन व्हड- व्हड सैमीक अरिश्टां आयलीं. हांगा बुडट्यो आयल्यो, भुंयकाप जाले, मोडां आयलीं, पूण गोंय आनी गोंयकार सुरक्षीत उरले. संवसारभर ‘protected land’ अशी हे भुंयेची नामना जाल्या. हाचे श्रेय जायतेजाण गोंयच्या सायबाक दितात. क्रिस्तांव धर्मीयां प्रमाण जायते हिंदू ह्या सायबाक भजतात. ताचे खातीर वाती पेटयतात आनी ताचे लागीं आंगवणीय करतात. तेच प्रमाण जायतीं क्रिस्तांव भाव- भयणी हिंदू देव- देवतांक भजतात. हाच्यो देखी जांबावले, शिरोड्यां, फातर्प्यां…. पळोवंक मेळटात. हो गोंयचो धर्मीक एकचार.
मूळ अरबी उतर
गोंयचो सायब ह्या नांवातलें ‘सायब’ हें उत्तर उमळशीक वाडयणारे आसा. ‘साहिब’ हें अरबी भाशेंतलें हें मूळ उतर भारतांतल्या अनेक भाशांनी खूब आदीं सावन पावलां. सायब म्हळ्यार धनी. उर्दू भाशेंत पैगंबर मुहंमदाचो मुहंमदसाब (सायब) असो उल्लेख केल्लो पळोवंक मेळटा. गोंयच्या एका भोवच पोरण्या गितान सायब उतराचो उल्लेख आसा. तें गीत म्हणल्यार ‘हांव सायबा पलतडी वयतां’ हें. सायब शब्दाचें बायल लिंग म्हणल्यार ‘सायबीण’. भगवान जेजुचे आवयक कोंकणीत सायबीणमाय म्हण्टात. सत्तरी म्हालांतल्या गांवांत एक भुमका देवीचें देवूळ आसा. हे देवीक सायबीण अशेंय बी म्हण्टात. उत्तर भारतांत सायब ह्या शब्दाक ‘ठाकुर’ हें पर्यायवाचक उतर आसा. थंय देवाकुय ठाकूर म्हणपाची खंय खंय चाल आसा. चड करून भगवान श्रीकृष्णाक थंय ‘ठाकुरजी’ म्हणटात. कोंकणी भाशेंत ‘बाब’ हें भोवमानाचें उतर आनी तें गोंयांत एका देवा खातीर वापरिल्लें दिश्टी पडटा. आमी जांबावलेच्या श्री दामोदर दैवताक भावार्थान ‘दामबाब’ म्हण्टात.
गाराण्यांतूय सायब
गोंयांत देवाक सायब म्हूण उलो मारपाची परंपरा भोवच पोरणी आसा म्हणपाचें आनीक एके गजाली वयल्यान स्पश्ट जाता. गोंयांत देवळांनी गाराणें घालपाची चाल आसा. गाराणे म्हणल्यार मागणें, एखादो म्हालगडो देवा लागीं तरेकवार मागण्यो करता आनी जण एक मागणी सोंपले उपरांत थंय जमिल्ले भक्तजन देवाक उद्देशून एका ताळ्यान आनी मोठ्या आवाजान, ‘हय सायबा’ म्हण्टात आनी ते मागणेक आपणाली संमती आसा म्हणपाचें उक्तायतात. तेच प्रमाण ‘सायबा भोगस’,‘सायबाजात्रा करप’, ‘हाय सायबा’ हे शब्दप्रयोग आमचे कोंकणी भाशेंत घोळणुकेंत आसात.
प्रदीप लवंदे
9923292022
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
