‘जनेलां’तलें काव्यविश्व

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

खंयच्याय कवीची पिळगी ही ताच्या आदल्या पिळगे कडल्यान प्रेरणा घेवन घडटा. तांणीं बरयल्लें साहित्य ती वाचता आनी आपले पद्दतीन तातूंत नवे प्रयोग करपाचो प्रयत्न करता. मंगळुराक कोंकणी काव्याची गिरेस्त परंपरा लाबल्या. कोंकणी समाज जरी भुगोलीक नदरेन शिंपडिल्लो आसलो तरी कोंकणी भास तांकां एका धाग्यांन गुंथून दवरता. लुवीस मास्कारेन्हस, फेलिक्स पॉल नोरोन्हा, जे. बी. मोरायस, फा. आंतोन जुआंव सौज, फा. पाव्ल लुवीस बोतेल्लो, स्वामी सुप्रिय, चा. फ्रा. द कोश्ता, मेल्विन रोड्रिगस, अँथनी बार्कूर अश्या जायत्या कवीनीं कोंकणी कवितेच्या मळार मोलादीक योगदान दिलां. हातूंतलेच एक प्रतिभावंत कवी, समीक्षक म्हणल्यार एच्चेम पेरनाळ.
हेन्री मेंडोन्सा हांकां कोंकणी समाज ‘एच्चेम’ ह्या नांवान वळखतात. कोंकणी कवितेक तांणी मोलादीक योगदान दिलां. कविते बरोबर तांणी कथा तशेंच समिक्षा हेय प्रकार हाताळ्यात. ‘जनेल’ हो तांचो कवितासंग्रह 2025 वर्सा किटाळ प्रकाशन हांणी छापून उजवाडा हाडला. परंपरेची फास्की मोडून आधुनीक मनशाचे मनस्थितीचो आनी अस्तित्वाचो सोद तांच्यो कविता घेतात. सांकेतिकता हो तांच्या कवितेचो मुखेल गूण जावन ह्या संग्रहांत व्यक्त जाला. एच्चेम पेरनाळ हांच्या कवितेक उद्देशून कवी माधव बोरकार बरयतात तें अशें- “पेरनाळाची कविता आत्मभान आशिल्ली तेच वांगडा ती वर्तमान काळाची वेध घेता.” सैम, मोग, विरह हांचे पासून पयस वचून वास्तवीक जिवितांत घडपी घडणुकांचें केल्लें कल्पक चित्र एच्चेमच्या कवितेक एक विशेश स्थान फावो करून दिता.
‘जनेल’ ही ह्या संग्रहांतली पयली कविता. शिर्शक कविता आशिल्ल्यान तिका चड म्हत्व फावो जाता. कवी बरयता-
“एका घराक दार एक
जनेलां मात साबार”
(पान 2)
ह्या कवितेची भास सादी, सोंपी. पूण अर्थ तितलोच खोल आसा. कवीन आपल्या कवितेंत यमक जुळोवपाचेर चड भर दिवंक ना. पूण कवितेक सहज रितीन अभिव्यक्त जावपाची मेकळीक दिल्या. ‘दार’ आनी ‘जनेल’ ह्यो दोन प्रतिमां कवितेंत दिसतात. ‘दार’ आनी ‘जनेल’ ह्यो दोनूय प्रतिमा संवसाराचें चित्र दाखयता. पूण दोगांयचो आंवाठ आनी कॅन्वास वेगळो. दोगांयची मर्यादा वेगळी. दाराक एके तरेची सहजताय आसता जाल्यार जनेलांतल्यान लिपचोरयां येवपाची वृत्ती आसता. देखून ह्या वृत्तींचें मिश्रण कवितेंत जुळून आयिल्लें दिसून येता.
‘वारेसदारांक कळवणी’ ही कविता समाजीक प्रस्न घेवन मुखार येता. आयज मनीस धर्म, जात, रंग, समाजीक स्टेटस अशा मायाजाळांत घुस्पला. अशा वेळार ही कविता आयच्या मनशाचे मनस्थितीचेर अप्रत्यक्ष रितीन उजवाड घालतना दिसून येता. तशेंच ‘कामगार चौक’ ही कविता कामगार वर्गाचें दुख्ख मांडटना दिसता. जो प्रयत्न पुंडलीक नायक हांणी नाटकांतल्यान, महाबळेश्वर सैल हांणी कादंबरीतल्यान, गजानन जोग हांणी कथेंतल्यान केला तशेंच तरेचो प्रत्यन एच्चेम पेरनाळ हांणी कवितेंतल्यान केला हें दिसून येता. सोंशीक वर्गान अर्थीक, समाजीक नदरेन केल्लो संघर्श हांगां अभिव्यक्त जातना दिसता.
‘हांव आनी तूं’ ही ह्या संग्रहांतली खूब ओडलायणी आनी अर्थपूर्ण कविता. कवितेंत एकचारपणाचो मंत्र दिसून येता. कवी बरयता-
“हांव म्हळ्यार
फकत हांव
तूं म्हळ्यार
फकत तूं
सांगाता मेळ्ळ्यार
जातांव आमी
कोण हांव?
कोण तूं?”
(पान 12)
मोग, प्रेम हांची पवित्र भावनां कवितेंत शब्दबद्द जाल्या. एका अस्तित्वाची जाणीव ही कविता करून दिता. कवितेचो आशय आनी मांडावळ तिका अदीक खोलाय दिता. कवितेंतलीं रुपकां, उतरावळी तिच्या वेगळेंपणाची गवाय दिता. ‘लिव इन’ हीय कविता अशेच तरचो सूर घेवन व्यक्त जातना दिसता.
एच्चेम पेरनाळ हांच्या कवितेंत समाजीक जाणविकाय दिसून येता. झूज, झुजाक लागून जावपी परिणाम, आतंकवाद, सामान्य मनशाची अवतिकाय, बदलपी काळांत मनशाची बदलती वृत्ती अशे जायते विशय कवी आपल्या कवितांनीं व्यक्त करता. ‘झुज’, ‘क्रिकेट आनी झुज’, ‘सवीस इकरा’, ‘गर्भापात’, ‘वॅकसीन’, ‘फोबिया’ ह्यो कविता वयल्या विधानाची गवाय दिता.
“कविता म्हणल्यार काळजांतल्या गर्भकुडीतली देवता, काळीज दिल्यारूच पावता” ही डॉ. मनोहरराय सरदेसाय हांची लोकप्रीय कविता. एका अर्थान मनोहररायान कवितेची केल्ली ही व्याख्या. फुडाराक जायत्या कवींनीं आपलेपरीन कवितेची व्याख्या, परिभाशा वा आपले विचार व्यक्त केले. एच्चेम पेरनाळ लेगीत ताका आडवाद ना. ‘कविता कशी आसूंक जाय?’, ‘कविता कोणेंय बरोव्येत’, ‘कवितेचें वॉकींग’ सारक्यो तांच्यो कविता कविते विशीं तांचे विचार व्यक्त करतात. कविता म्हणल्यार फकत कागदार बरयल्ली नवी कल्पना न्हय. समाजाक दिल्लें तें एक टॉनीक. कविता बरोवपाक फकत कवीच आसचो पडटा अशें ना. तर कविता म्हणल्यार स्वतंत्र मनाची अभिव्यक्ती. जागृत नागरिकान मांडिल्ली जागृत प्रतिक्रिया. एच्चेमाचे उतरांनींच मांडलें जाल्यार-
“कविता कोणेंय बरोव्येत
कान- दोळे उगते आसून
जीव आसच्या कोणेंय
कवीच जायजे म्हण ना
कविता कोणेंय बरोव्येत”
(पान 40)
कविता म्हणल्यार स्वताच्याच अंतर्मनांत रिगूंक मेळिल्ली एक संद. तिका एक समान अर्थ आसना. ती भोवअर्थी आसता. एका अर्थान विवीध संदर्भांनीं गुंथिल्ली माळ म्हण कविते कडेन पळोवपाक जाता.
कवी एच्चम पेरनाळ हांच्या ‘जनेल’ कवितासंग्रहांत समाजीक प्रस्न मोठे प्रमाणांत दिसून येतात. झुजाचो संदर्भ जायते कडेन येता. जल्म आनी मरणामदीं मनीसपणाची यातनां कवितांनीं शब्दबद्द जाल्या. कवितेंत वक्रोत्ती नदर दिसता. ताका लागून कांय कविता ‘अब्स्ट्रेक्ट’ मळार वावुरतात. कवितेंत आयिल्ल्यो प्रतिमां केन्ना केन्ना चित्रमय दर्शन घडयतात. कवीन कांय व्यक्तीनिश्ठ कविताय हाताळ्यात. एकंदरीत मनशाचे मनाचो आंतरीक संघर्श तांच्या कवितांनीं व्यक्त जाला अशें म्हणल्यार अतिताय जावची ना.

रजत अ. हेगडे
7378829909