चिंतनांची कीट पेटोवपी काव्य ‘विचार वलय’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कवी मनोज नरेंद्र कामत हांचे कवितेचो प्रवास 1997-98 च्या सुमाराक सुरू जालो. सैमीक, सृंगार, विचारीक पावंडो घेवन तांचो पयलो कविता संग्रह ‘तांबशी’ 2003 वर्सा उजवाडाक आयलो. एक हाडाचो शिक्षक आशिल्ल्यान 2006 वर्सा ‘नविदादिचें शिकप’ हें उजवाडायलें. 2007 वर्सा ‘ कोंकणी’ शिक्षणीक पुस्तक आनी 2017 वर्सा ‘रंग खेळ’ हें कोंकणी एकांकी आनी पथनाट्यांचें पुस्तक. 2019 वर्सा तांचो ‘आत्म-ब्रह्म’ हो दुसरो कविता संग्रह,. ‘आत्म-ब्रह्मां’ तली कविता विचारीक, सैमीक, वास्तववादी आनी तात्वीक पावंड्यार पावली. रोखडोच 2021 वर्सा ‘पांख परजळ’ हातूंत मनोविज्ञान, विज्ञान हे आयाम तांचे कवितेक जोडले. ह्यो कविता रसीक वाचकांक खूब आवडल्यो. कवितांची कीर्त मणिपाल मेरेन पावली आनी ‘पांख परजळ’ कविता संग्रहाक 2022 वर्साचो डॉ. टी. एम. ए. पै फावंडेशनाचो प्रोत्साहन पुरस्कार फाव जालो.
एके नवे उमेदीन ‘विचार वलय’ हो कविता संग्रह कवी मनोज कामतीन उजवाडाक हाडला. ह्या संग्रहांत साबार विशयांचेर आदारिल्ल्यो कविता आयल्यात. मनशान आपली आत्मीक उदरगत करपाक सातत्यान वावरूंक जाय, हे कश्ट, ही धडपड ताका एक दीस जैताच्या पावंडयार पावयता अशें कवी म्हणटा. वलय म्हणल्यार एका केंद्रबिंदू भोंवतणी येवपी गोलाकार कडीं. चड करून सांचिल्ल्या उदकांत एक थेंबो
पडटकच हीं वलयां तयार जातात. परतून एक नवो थेंबो आनी नवीं वलयां ! ‘विचार वलय’ म्हणल्यार विचारांचीं वलयां. जशे-जशे
विचार वाडत वतात, तशीं हीं वलयां व्हड जायत वतात. संकल्पना वाडटा तशी अभिव्यक्ती वाडत वता.
“एक थेंबो
विचारांचो
चितनांचीं वलयां
येत रावतात
एका फाटल्यान एक
तरंग एकात एक
घुसपून
परतून
दुसरो थेंबो
नवीं वलयां
आदल्या वलयां परस चड”
( विचार वलय … 35 )
ह्या संग्रहांत मनोविज्ञान, मनोविश्लेशण कांय कवितांचो गाभो जाला. ‘टोंक मीडिल्ले’ ही कविता भुरगेपणांत पेन्सिलीन भिरकटायल्ल्यो वणटी, गिरयल्ल्यो बाराखडी, अक्षर वळण, शिकिल्ली भास, चितारील्ले भुगोलांतले नकाशे, पितारिल्ले जिवशास्त्रांतले अवयव हांचो उगडास काडला. हे पोन्सलीन नवे पिळगेकूच अक्षरांचो फुडार शिकयला. आयज पेन्सिलीचें टोंक मोडलां. नवें टोंक काडपाक आनी उगडास जुवान करपाचो यत्न हांगा जाला. ही कविता 2022 वर्साच्या नवी दिल्ली आयोजीत राष्ट्रीय कविता परिसंवादांत वाटेकार करपाखातीर निवडिल्ली. ती एकवीस भाशानीं अणकार करून 25 जानेवारी 2022 दिसा पुराय भारतांतल्या 21 ऑल इंडिया रेडिओ स्टेशनांचेर ब्राॅडकास्ट जाली.
‘जुवों’, ‘हारसो, ‘विचार वलय’, ‘ट्रान्स’ हयो कविता तात्त्वीक पावंड्यावयल्यो आसात. त्यो विचारीक पावंडयाचेर पावून मनाचें विश्लेशण करतात.
“हांव म्हज्यांतलों
म्हाकाच अनवळखी दिसतां
सोद सोद सोदून लेगीत
मेळचना निमणे मेरेन
शक्त कुडी भायर सरून लेगीत”
( ट्रान्स… 38)
‘झाड आनी मनीस, ‘आंकूर’, ‘कापिल्लें झाड’, ‘वेल’, ‘चंवर’ ‘सांवट’ ह्यो कविता मनशाचें आनी सैमाचे नातें दाखयता. झाड हें मनशाचोच एक आंतरीक घटक हें सिद्द करतात.
“वाटसु-याक
सावटा पांगरूण दितना
फळांचे रुचीन धादोस करीत
आलाशिरो
कसलेच अपेक्षे विरैत
मंद झुळूक
आवयचे कवेचो उगडास दीत”
( कापिल्लें झाड …21)
जॉयस किलमर हाचें ‘ट्रीज’ हें पुस्तक ‘अ मॅगझीन ऑफ व्हर्स’ ह्या ग्रंथांत उजवाडाक आयलें.‘झाडां’ खातीरच किलमराची चड याद जाता. सोपीं उतरां आनी सादेपणाक लागून ही कविता बरीच नांवां लौकिकाक पावली आनी आर्विल्ल्या काव्याच्या लोकप्रीय संकलनांत तिचो सातत्यान आस्पाव जाला. हेंच झाडां आनी मनशाचें नातें कवी मनोजाच्या कवितांचो गाभो जालां. सादेपणान, सोंपेपणान पूण विचारीक खोलाय घेवन.
उर्सुला के. ले गुइन हिणे खुबशो विज्ञान संकल्पनांचेर आदारून कविता बरयल्यात. समाज वेवस्था, सैमाकडलें मनशाचें नातें, तिची कविता तत्वगिन्यानी आनी समाजशास्त्रीय विचारांत खोलायेन वतना विज्ञानाचो आदार घेता. तिच्या विज्ञान कवितांच्यो कांय देखी म्हणल्यार “फायंडिंग माय एलेजी” आनी “लेट इन द डे” ह्या कविता झेल्यांनी आयिल्ल्यो कविता.
ले गुइनाच्यो कविता तिच्या पुराय कल्पना साहित्यांत प्रतिध्वनीत जावपी विशयांक गुंथतात. मनशाचें धाडस आनी सृजनशिलता ह्या दोनूय गजालींचें रुपक, सैमाचें गूढ, नाजूकसाण आनी मनीसजातीचो पर्यावरणाचेर जावपी परिणाम तिच्या कवितांनी दिसता. मनोजाल्या कवितेंत मुखेलपणान मेळटा तें सैम, विज्ञान आनी तत्वगिन्यान. जिणे कडेन‌ पळोवपाची विज्ञानीक नदर.
कांय वास्तववादी कविता ह्या संग्रहांत आयल्यात. ‘कीट जळटाली’, ‘तेंवूंय एक चलीच’, ‘व्हडें पेपरा कुडक्याचें’, ‘शासन’ हयो कविता वास्तवाचेर उडवाड घालतात. परिस्थिती मनशाक सगळ्यांत व्हड अणभव दिता. एक बायल काळीज घट करून मसंडेंत रावता आनी आपल्या भुरग्यांक कशी व्हड करता, ताचें चित्रण हांगा मेळटा.
“ते लाकडां पेटोवन गेल्ले
आपल्या मनशाक
सोडून गेल्ले
गोबोर इंगळ्यांनी भाजिल्लो
उजवाड भुगभुगत उरिल्लो
ती धाकटुलीच चली
मसंडेक भियेनासली
आवय थंय लाकडां सारताली
‘चांडाळ’पण तीच करताली
घोव मरत सावन
दोन भुरगीं
पदराचे गाठीक बांदून”
( कीट जळटाली… 151)
वास्तववादान भरिल्ली कविता बरोवपी नामनेचो कवी म्हळ्यार रॉबर्ट फ्रॉस्ट. न्यू इंग्लंडांतल्या गांवगिऱ्या जिविताचें वास्तवीक चित्रण केल्ल्यान, खास करून सादारण लोकांचें दिसपट्टें उलोवप आनी जिवीत जियेवपाची तांची तांक हाका लागून ताची नामना आसा. फ्रॉस्ट हाच्या वावरांत चड करून मनशाच्या संबंदी आनी सैमीक जगाच्या गुंतागुंतांचो अभ्यास दिसता. चड करून वास्तववादी आनी विषादपूर्ण नदर मांडल्या. ताच्या कवितांतले विशय वास्तववादांत बुडून आसले, तरी पारलौकिकताय वादाचेय घटक घेवन येतात. मनोज कामतीच्या कवितेंत अशेच घटक म्हाका खूब कडेन‌ जाणवल्यात.
‘व्हडें पेपरा कुडक्याचें’ ही कविता एका निरागस भुरग्याच्या माध्यमांतल्यान पुराय संवसारांत चलपी अन्याय, अत्याचार, आगळीक हाचेर उजवाड घालता, दिसाळ्यांनी सदांच ह्यो खबरो छापून येतात पूण त्या निरागस भुरग्या खातीर कागदा कुडको हें मन रमोवपाचें एक सादन. ताचें व्हडें करून तो खेळटा.
आयज चलयांचेर जावपी अत्याचार वाडत आसात. एसीड अटॅक हें एक हालींसाराक जावपी विकृत प्रकरण.
“आपणाक मेळना
म्हूण एसीड मारिल्लें
तेंवूय एक चलीच आसलें
आवयचें तें सपन
बापायचें मोगा दालन आसलें
आयज ताचो चेहरो
वळखूंक कठीण जाल्लो
सौंदर्य लाशिल्लें
काळीज तळमळिल्लें
सोबीत मुखामळ जळिल्लो
अविचारीपणाक बळी पडून”
( तेंवूय एक चलीच… 148)
वॉल्ट व्हिटमनान ‘लीव्स ऑफ ग्रास’च्या आवृत्तीच्या प्रस्तावनेत कवितेच्या विशीं बरयलां: “कवीचो पुरावो म्हणल्यार, जितल्या मोगान कवीन‌ देशाक आत्मसात केला, तितल्याच मोगान ताका देश आत्मसात करता.” कवी आनी समाज हांचे मदीं एक म्हत्वाचो, सहजीवी संबंद आसा अशें ताचें मत आशिल्लें. ताणें ह्या संबंदाक खास करून “सॉंग ऑफ मायसेल्फ” ह्या पुस्तकांत पुराव्या सयत स्पष्टीकरण दिला. तो व्हड पावंड्यार आशिल्ल्या नायकाच्या इतिहासीक वावरा सावन पयस गेला. आनी ताचे बदला सामान्य लोकांच्या व्यक्तीमत्वाचो सोद ताणें घेतला.
‘अमृत’, ‘ॐ काराचे रूप तूं ‘, ‘म्हजो अवतार सोंपतलो’ ह्यो पुराण आनी दैवी विचार संकल्पनेंतल्यान निर्मिल्ल्यो कविता आसात.
कितलीय कीर्त जोडिल्लो मनीस एक दीस मरता. कृष्णाचो लेगीत अवतार एक दीस सोंपिल्लो. अध्यात्मीक पावंड्या वयल्यान विचारीक पावंडयाचेर ही कविता पावता.
“बुट्टी येवन व्दारका
शापीत गुडुप्प जातली !
आयज जीव शांत जावन
रानांतल्या हरणा आंगार
जराचो बाण पांयाक भेदून
अवतार म्हजो सोंपतलो
अवतार म्हजो सोंपतलो…
(अवतार म्हजो सोंपतलो… 65, 66)
‘वागरें’ ही कविता खूब सोबीत आसा . वागान हरणाक मारप हो निसर्गाचो नियम पूण एक दीस हरणान धाडस बाळगीत जाल्यार तें वागा सारक्या बळादीक जनावराक लेगीत मारूंक शकतलें. भिवून राविल्लो सभ्य संस्कृतायेंतलो मनीस बंड करीत जाल्यार एक दीस क्रांत घडयतलो. अशो क्रांतीच्यो देखी: फ्रान्स आनी रशिया सारक्या देशांनी साहित्यांतल्यान घडिल्ल्या क्रांतीच्यो अशो देखी आमी पळयल्यात.
आर्विल्ल्या इंग्लीश कवितेच्या क्षेत्रा भितर कवितेंत एक सकारात्मक आशावाद, सोबीतकाय आनी मनशाच्या अणभवाच्या विशयांचेर संशोधन करपाचेर भर दिला. लिंडा होगन, वेंडल बेरी,
रुपी कौर हे आधुनीक कवी चड करून
ह्या विशयांचेर संशोधन करतात, तातूंत ते सोंपी आनी भावनीक रितीन प्रतिध्वनीत अशी भास वापरतात.
रुपी कौर हे कॅनडीयन कवयित्रीची कविता स्वताचो मोग, आत्मस्विकार ह्या विशयांचेर अभ्यास करता, जाचो अर्थ आशेचो आनी सकारात्मकतायेचो एक स्रोत. स्वता भितर मेळपी बळ आनी शक्तीचेर भर दिवपी हें तत्व. वेग-वेगळ्या विशयांचेर आदारिल्ल्यो कविता ‘ विचार वलय’ ह्या संग्रहांत आयल्यात. ह्या संग्रहाक केरळचे कवी आनी लेखक आर. एस. भास्कर हांणी सोबीत प्रस्तावना –
ब्लर्ब बरयला. भो आर. एस. भास्कर
केंद्रीय साहित्य अकादमी पुरस्कार, तशेंच विमला पै ह्या मंगळुरच्या पुरस्कारान सन्मानीत आसात.
मनोज नरेंद्र कामत हांकां गोंय राज्य शिक्षक संघ आनी गोवा राज्य शिक्षक संघटनेचो 2023 वर्साचो शिक्षक पुरस्कार फावो जाला. साहित्य अकादेमीच्या भास परिसंवादांत लेगीत कवी मनोज कामत राष्ट्रीय पावंड्यार वांटेकार जाल्यात. कवी कामत हांच्यो कविता गोंय विद्यापिठाच्या पोर्टलाचेर वाचपाक मेळटात. तेन्ना चिंतनांची कीट पेटोवपी काव्य : विचार वलय अशें म्हणल्यार चुकत काय?

विशाल सिनाय खांडेपारकार