चड शाणो तीन कडेन घाणटा…

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

खंयच्याय मनश्याक सोदपाचो तो एक थारावीक जागो. प्रत्तेकाचें बसपाचें एक ठिकाण आसता. तो थंय शंबर टक्के मेळटाच. आतां हीच म्हण सावंतवाडी वांठारांत पावतगीर थंयच्या फ़ामाद तळ्याचें नांव ह्या म्हणींत येता.

‘चड शाणो तीन कडेन घाणटा’ ही कोंकणींतली एक फ़ामाद म्हण. थोडे लोक आपल्याकूच चड शाणे समजतात. हांकां दुसरे म्हळ्यार किंकोंत. ह्या संवसारांत कितें म्हण्टा तो आपूणच शाणो. आपल्या परस बुंदवंत दुसरो कोण ना. अशा अहंकारा खातीर हे केन्ना केन्ना खूब घाणटात. जें एक सामान्य मनीस करता तें हे आपले अती बुदवंततायेन व्हगडायतात आनी मागीर हांशाक म्हारग जातात. अश्या मनशाक ‘चड शाणो तीन कडेन घाणटा’ ही ओपार मारतात.
ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एक देड शाणो चलत बाजारांत वतालो. ताका कळ्ळें की आपल्या जोत्याक हळशीक लागल्या. आनी कोणूय सादो मनीस आशिल्लो जाल्यार तो चलता चलतांच जोतें मात्शें घश्टून ती हळशीक आपसूकच काडून उडयतलो आसलो. पूण हो चड शाणो. ताणे तें पायांतलें जोतें हातांत घेतलें. ताका आपल्या जोत्याक हळशीक लागल्या तें दिसलें. इतल्यार तो थांबला? ताणे ती हळशीक कसली हें पळोवपाक त्या हळशीकेक बोट लायलें आनी तें नाका कडेन व्हेलें. इतले मजगतीं हागेलें बोट नाकाक लागले आनी हळशीकूय बी. अशे तरेन हो चड शाणो तीन कडेन घाणलो. असले मनीस आमच्या पळोवण्यांत सदांच येतात. ह्याच अर्थाची दुसरी एक ओपार म्हळ्यार, चड शाण्याक फ़ातरां शीत.
‘वेंताक चुकल्यार वांवाक चुकलो….
‘वेंताक चुकल्यार वांवाक चुकलो, वांवाक चुकल्यार गांवाक चुकलो’ अशी एक म्हण कोंकणींत घोळटा. कांय तेंपा पयलीं एका नामनेच्या राजकारण्यान ती म्हण विधानसभेंत आपल्या भाशणांत वापरिल्ली आनी मागिर ती खूब चर्चेंतय आयिल्ली. एक ल्हानशीच चुक कितली म्हारग पडूं येता असो ताचो अर्थ. पूण ती पुराय म्हण अशी: ‘सुताक-कुसाक चुकल्यार आंगळाक चुकलो, आंगळाक चुकल्यार वेंताक चुकलो, वेंताक चुकल्यार वांवाक चुकलो, वांवाक चुकल्यार गांवाक चुकलो’.
हातूंतलीं सुत, आंगळ, वेंत आनी वांव हीं लांबाय मेजपाचीं मापां. आंगळ म्हळ्यार बोटाचे जाडयेचें माप. वेंत म्हळ्यार हाताचो आंगठो आनी निमणे बोट (करंगळी) हांचे मदलें चडान चड अंतराचें माप आनी वांव म्हळ्यार दोन हात सरळ रेशेंत पसरिल्ल्या स्थितीत दोनीमदल्या बोटांमदलें अंतर. तुमच्या म्हायती खातीर आयच्या काळार (अदमासान) सूत = ३ मि. मि, आंगळ = २ इंच, वेंत़ = ६ इंच आनी वांव = १८ इंच.
आदल्या काळार मेजपा खातीर आयच्या भशेन ‘ब्रिटिश सिस्टिम’ वा ‘मेट्रिक सिस्टिम’ उदेवाक येवंक नासली आनी त्या काळावेले आमचे गंवडे आनी मेस्त भाव जोख काडपाखातीर (लांबाय मेजपा खातीर) फ़कत हाताचो वापर करताले. इतलीं वर्सां जावन लेगित आमच्या गंवडे भावांनी बांदिल्लीं देवळां, इगर्जो, सांकव आजून लेगीत शाबूत आसात. आनी आमच्या मेस्त भावांनी केल्लीं मेजां, कदेलां, ओल्तेरां, आलमारी आजून लेगीत अभिमानांन मिरयतात. आनी हाचीं सगळीं जोखां फ़कत एका हाताच्या भरवंश्यार!
शेणिल्लें गोरूं करमळे तळयार
‘शेणिल्लें गोरूं करमळे तळयार’ ही एक कोंकणींतली फ़ामाद म्हण. करमळेचे तळें हें गोंयचे वर्साचे बाराय म्हयने उदक आशिल्लें एक फ़ामाद तळें. जेन्ना खंयचेंय गोरूं वाट चुकता तेन्ना उदक पिवपाक ह्याच तळयार येता असो समज आसा. हो जालो ताचो शब्दशा अर्थ. पूण हाचो खरो अर्थ खंयच्याय मनश्याक सोदपाचो तो एक थारावीक जागो. प्रत्तेकाचें बसपाचें एक ठिकाण आसता. तो थंय शंबर टक्के मेळटाच. आतां हीच म्हण सावंतवाडी वांठारांत पावतगीर थंयच्या फ़ामाद तळ्याचें नांव ह्या म्हणींत येता. मागीर ती म्हण सावंतवाडी वांठारांत ‘शेणिल्लें गोरूं धामापूरच्या तळयार’ अशी जाता. धामापूर हें सावंतवाडी वांठारांतलें बाराय म्हयने उदक आशिल्लें एक फ़ामाद तळें.
हुंदरा जाळान घराक ….
‘हुंदरा जाळान घराक उजो घालचो न्हय’, कोंकणींतली ही आनीक एक फ़ामाद म्हण.. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एका कबाडकश्ट करपी मनश्याले खोंपींत एक हुंदीर येवन खोंपींत दवरिल्लो वरव-गोठो फ़स्त करपाक लागलो. त्या हुंदराक धरपाक वा मारपाक हाणें जायते यत्न केले. पूण हुंदीर मोठो शिटूक. तो हाचे नदरेक पडनासलो. करतां -करतां त्या हुंदरान जळींमळीं बिळां केलीं आनी आपली संतत वाडयली. तो बाबडो हुंदराचे पिडापिडीक इतलो बेजारलो कीं अविचारान एक दीस आपल्या खोंपीकच उजो लायलो. ताका दिसलें की खोंपीक उजो लायतगीर हुंदीरुय हुलपून मरतले. पूण हुंदीर मोठे शिटूक ते उजो लागतगीर जीव घेवन पळ्ळे. ‘ह्या बिळा माल्ला खिळा, हुंदीर गेले दुसऱ्या बिळा’ अशी गत जाली. हुंदीर मेले नां ते नां पूण हो बाबडो आपली खोंप वगडावन बसलो. रागाच्या भरांत अविचारान मनीस वागता तेन्ना असल्यो गजाली घडटात. योग्य पिडापिडीचेर योग्य उपाय काडपाक जाय अशी शिटकाणी ह्या ओपारींतल्यान आमकां मेळटा.
दुसऱ्याच्या दोळ्यांतलें किसळ दिसता….
सोळाव्या शेंकड्यांत ही ओपार अशी मारताले, ‘दुसऱ्याल्या दोळ्यांत किसळ दिसता आपल्या दोळ्यांतलें खांडनें (कांडण) दिसना’. खांडणे (कांडण) आनी मुसळ एकच. ही ओपार जेजूच्या उतरांवेल्यान आयल्या, ‘दुसऱ्याच्या दोळ्यांत कुसकूट काडूंक आनी आपल्या दोळ्यांतल्यो कामीं विसरुंक’. ‘आपल्या दोळ्यांत पाटी आसा ती दिसना, दुसऱ्याच्या दोळ्यांत कुसकुट आसा तें दिसता’. दुसऱ्याचे बारीक सारीक दोश दिसतात आपले आनी आपल्या मनशांचे व्हड दोश दिसनात, असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
अश्यो ह्यो म्हणी फ़ाटल्यो मनोरंजक काणयो. अश्योच आनीक काणयो फ़ुडल्या अंकात.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751