ग्रंथालय शास्त्राचे जनक : डाॅ. रंगनाथन

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

ग्रं थालय शास्त्राचे व्हड गिन्यानी मनीस म्हळ्यार पद्मश्री दो. शियाली रामामृत रंगनाथन. भारतांत ग्रंथालय आनी ग्रंथालयाची कितली गरज आसा, ती फुडले पिळगे खातीर कितली म्हत्वाची आसा हाचो तळमळीन विचार करपी घडये पयले मनीसूय तेच. तांकां भारतीय ग्रंथालय शास्त्राचे जनक अशेंय म्हणतात. तांच्या उगडासाक भारतांतल्या चडशा वाचपा घरांनी ऑगस्ट म्हयन्याचे 12 तारखेर ग्रंथपाल दीस म्हूण दर वर्सा व्हडा दबाज्यान मनयतात. दो. रंगनाथन हांचो जल्म ऑगस्ट म्हयन्याचे 9 तारखेक जाल्लो, अशी म्हायती मेळटा. पूण खुबशा पुस्तकांनी तांच्या जल्माची तारीख 12 ऑगस्ट म्हूण वाचपाक मेळटा. ताका लागून भारतांतल्या जायत्या ग्रंथालयांनी 12 ऑगस्ट ह्या दिसा ग्रंथपाल दिस मनयतात. दो. रंगनाथन 9 ऑगस्ट 1892 दिसा जल्मले आनी 27 सप्टेंबर 1972 दिसा संवसाराक अंतरले.
दो. रंगनाथ हांचो जल्म तामिळनाडूच्या शियाली ह्या गावांत जालो. आतां ह्या गावांक सिरकाजी अशें म्हणतात. दो. रंगनाथ हांकां घरांत रंगा ह्या नांवान उलो मारताले. ल्हानपणा सावन तांकां उलयतना गाग येताली. म्हणल्यार तोंडांतल्यान उतरां फुटनासलीं. ताका लागून लोकां कडेन उलोवपाक तांकां खूब लज दिसताली. ते फाटीफुडें जाताले. पूण, ते खूब कश्टाळू आशिल्ले. ल्हान आसतना खूब अशक्त आशिल्ल्यान तांची भलायकीय तितकी बरी नासताली. देखून ते शाळेंत वचपाक सोदिनासले. पूण मुखार हे परिस्थितीचेर जिद्दीन जैत जोडून तांणी 1898- 1908 मेरेन सभानायक मुदालियार शाळेंत आपलें शालेय शिकप घेतलें. मुखार गणित विशय घेवन तांणी एम ए केली. ल्हानपणासावन तांकां संस्कृत भाशेंत ते फिशाल आशिल्ले. मुखार तांणी संस्कृताचो आनीक अभ्यास केलो.
दो. एस आर रंगनाथन हांणी आपले कारकिर्दिची सुरवात गणिताचे शास्त्रज्ञ म्हूण केली. सायदापेठ हांगासरल्या शिक्षक प्रशिक्षण विद्यापिठांतल्यांत तांणी “Licentiate in Teaching” ही पदवी घेतली आनी त्या वेळच्या मद्रास सरकारच्या, मंगळुरांतल्या सरकारी महाविद्यालयांत गणित विशयाचे सहायक व्याख्याते म्हूण नोकरेक सुरवात केली. एक शिकोवपी म्हूण ते तन, मन लावन ते विद्यार्थ्यांक शिकयताले. आपलो चडसो वेळ भुरग्यां मदींच काडटाले. एक शिक्षक म्हूण तांकां सदांच दिसतालें की शिकोवप्यान आपलो विशय बरे तरेन शिकोवपाक जाय आनी आपूण कितें शिकयता तें बरे तरेन शिकतल्यांक कळपाक जाय. गणित विशय शिकोवपाची तांचे जिणेंत एक म्हत्वाची मोख आसली आनी तांचे इत्साशक्ती वरवीं पांच वर्सां भितर ते मंगळूर विश्वविद्यापिठा सयत कोइंबतूर आनी मद्रास विश्वविद्यापिठांचे गणीत शाखेचे वांगडी जाले.
आपल्या विद्यार्थ्यां मदीं पुस्तकां वाचपाची आवड तांणी तयार केली. मंगळूर आसताना तांणी गणित आनी विज्ञान विशयाचें एक मंडळ स्थापन केलें.
दो. रंगनाथन मंगळूर महाविद्यालयांत 1917- 1920 मेरेन उरले. 1920 तांची कोइंबतूरच्या सरकारी महाविद्यालयांत बदली जाली. मागीर कांय दिसां खातीर तांची परत मंगळूर महाविद्यालयांत बदली जाली. 1921 तांची नेमणूक मद्रास (चेन्नई) हांगासरल्या प्रेजिडेंसी विद्यापिठांत जाली. विश्वविद्यापिठांत गणीत शिकोवपी जाल्ल्यान तांणी जायते सोद पेपर बरयले आनी सादरूय केले. गणित विशय शिकयतना ते खूब तळमळीन शिकयताले. वर्गांतल्या शिकपा वांगडा वाचनूय म्हत्वाचें आसूंक जाय अशें तें सदांच सांगताले. जरी दो. रंगनाथन बरे शिकोवपी आसूनूय तांकां दिसतालें की तांचो खूबसो वेळ फुकट वता. ताचो इबाड जाता. तांचेर आशिल्ल्यो जबाबदाऱ्यो पळोवन तांकां दिसतालें की ते एका फुलावेल्यान दुसऱ्या फुलार उडक्यो मारिल्ल्या करतात. तांकां अश्या कामाची आस्त आसली की तें काम करतना तातूंत पुराय तल्लीन जावन तें करचें. तें काम करप्याक स्वधर्म कशें दिसचें. जेन्ना 1924 तांणी ग्रंथपाल जावपाचो निर्णय घेतलो. त्या वेळार तांकां स्वधर्म मेळ्ळो, अशें दिसलें.
आपल्या इश्टाच्या सांगण्या वेल्यान मद्रास विश्वविद्यापिठांत ग्रंथपालाच्या हुद्द्या खातीर अर्ज करपाक केलो. 900 उमेदवारां मदल्यान दो. एस आर रंगनाथन हांची ग्रंथपालाच्या हुद्द्या खातीर निवड जाली….. आनी अशे तरेन ते शिक्षका बदला ग्रंथपाल जाले. जड काळजान शिक्षक म्हूण तांणी नोकरी सोडली. तांणी ग्रंथपालाची नोकरी आपणायली. दो, रंगनाथना हांचे विशीं एक गजाल सांगनशी दिसता. मद्रास विश्वविद्यापिठाचे ग्रंथपाल म्हूण ताबो घेतले उपरांत ग्रंथपाल मळाचेर तांणी एक नवो बदल घडोवन हाडलो. दो. रंगनाथन हांणी ह्या ग्रंथालयांतल्यांत एक पुस्तक व्हेल्लें आनी ते परत दिवपाक तांकां खूब उशीर जाल्यान तांकां दोन रुपया आनी 14 आणे मुल्त आसलें. तांणी आपूण जावन मुल्त फारीक केलें. मुल्त (fine) उतर तांकां सारकें दिसलें ना ते खातीर तांणी त्या दिसाच्यान मुल्त बदला तांणी त्या उतराक उशीर केल्ल्याचो मोबदलो (Late Fee) अशें नांव दिलें.
ह्या विश्वविद्यापिठांतल्या ग्रंथालयांत काम करप्यांनी तांकां सांगलें की ग्रंथपाल जाल्ल्यान तांकां वाचप कक्षांत वचपाक मनाय आसली. तांकां काम नासतना बसपाक खूब बेजार आयलो आनी हीय नोकरी सोडपाचो विचार तांणी केलो. पूण उपरांत प्रेसिडेंसिंतल्या एका प्राध्यापकाच्या सांगण्या वेल्यान तांणी तो निर्णय बदललो. पयलीं विदेशांतले तुजे प्रशिक्षण पुराय कर आनी मागीर कितें तो तुजो निर्णय घे म्हणपाचो सल्लो त्या प्राध्यापकान दो. रंगनाथन हांकां दिलो.
जुलय 1924 दो. रंगनाथन विश्वविद्यापिठाचे ग्रंथपाल म्हूण नोकरेंत कायम जाले आनी 7 सप्टेंबर 1924 ते प्रशिक्षणा खातीर ब्रिटनाक गेले. प्रशिक्षणा उपरांत भारतांत परत आयले उपरांत तांणीं पुराय ग्रंथालय जाग्यार घालपाचो निर्णय घेतलो.
ग्रंथालयाच्या मळाचेर पांच कायदे दिवन तांणी व्हडलें योगदान दिलां. ते कायदे म्हळ्ळ्यार, 1. Books are for use, 2. Every reader his/her reader, 3. Every book its reader, 4. Save the time of the reader, 5. Library is going organism. ह्या कायद्यां बरोबर तांचे जायतें योगदान ग्रंथशास्त्रांत आसा. ग्रंथालयाच्या एकूण कामकाजांत तांणी जायते बदल केले. जे आयज पसून उपेगी पडटात. ताकाच लागून तांकां भारतीय ग्रंथशास्त्राचे जनक अशें म्हणटात.

प्रिता परब
9921382375