भांगरभूंय | प्रतिनिधी
हो समाज मुळांतूच धर्मीक जागृताय आशिल्लो एक. ह्या लोकांची मूळ संस्कृताय आनी भास जरी एक आसली तरी हाका जातिवर्णांचे वेवेगळे फांटे आसात.
भुरगेपणाची याद जातकच आमकां लोकगीतांची याद जाता. तेच भशेन अचकीत खंयचींय पोरणीं लोकगीतां कानार पडलीं म्हणसर आमकां भुरगेपणाची याद जाता. मनांत आनंद फुलता आनी अथ्रेकण बी भोगता. भुरगेपणांत सतत आयकून आयिल्ल्या त्या गोड गोड लोकगीतांक लागूनच आमकां आमची आवयभास गोड जाल्ली आनी तिचे वयर मोग उपजल्लो म्हणपाची तेन्ना जाणविकाय बी जाता.
जेन्ना एका मनशाचें पुराय दिसपट्टें अस्तित्व हेर भाशांनी भरिल्लें आसता तेन्ना ताच्या कानांक आनी जिबेक आवयभास म्हणची शुद्ध अमृता परस उणी नासता. केरळच्या कोंकणी मनशाचो हो अणभव. केरळचो कोंकणी समाज भोवच ल्हान. हो समाज शेंकडे आदीं मुळां कापून स्थलांतरीत जाल्लो एक. पूण आपली अस्मिताय, भास आनी संस्कृताय तिगोवन दवरपांत तो जैतवंत जाला.
अस्तित्वाच्या संघर्शांतल्यान आनी जिणेच्या शंबर संकश्टांतल्यान वाट काडिल्लो समाज हो. ताचो सामान्य स्वभाव, संस्कृताय आनी इतिहास ताच्या लोकवेदांत झळकता. हो समाज भारतांतल्या हेर जायत्या समाजां प्रमाण मुळांतूच धर्मीक जागृताय आशिल्लो एक. ह्या लोकांची मूळ संस्कृताय आनी भास जरी एक आसली तरी हाका जातिवर्णांचे वेवेगळे फांटे आसात. दर उपविभागाक आपलेच अशे रिती रिवाज आनी लोकवेद आसा. पूण घराघरांनी घोळिल्ल्या लोकवेदांत व्हडलोसो फरक दिसना.
ह्या लोकवेदांतली पद्यसंपत्ती म्हणल्यार ल्हान- सान बालगीत धरून सुदीर्घ अशे अनुश्ठान गीत मेरेन आसा. बालगीतांतच भुरग्यांक पाळण्यांत घालतना जाणट्यांनी म्हणचीं गीतां धरून भुरग्यांनी स्वता गांवच्या तराचीं गीतां मेरेन आसात. भुरग्यांक खावोवपाक, पिवोवपाक, खेळोवपाक, हासोवपाक, म्हूण ना कित्याचेय खातीर गीतांचो उपेग जातालो.
‘पाळणें’ हो आचार चार चवगांनी मेळून सोयऱ्या धायऱ्यां मुखार करचेलो आसता. ह्या आचाराचो म्हत्वाचो वांटो म्हणचेच पाळणें गीत. आचाराक अनुसरून स्वल्प चड वेळ हें गावपाची गरज आसा म्हणिल्यान लोकप्रिय पाळण्यांक इकरा कडवीं आसात. ह्या कडव्यांनी प्रभू श्रीरामाची अवतारकथा पुरायपणान मेळटा. ह्या पाळण्याचीं सुरवेचीं कडवीं पळोवया.
बाळा जो जो रे, कुलभूषण, दशरथ नंदन
निद्रा करी बाळा, मनमोहन, रामू लक्षिमण
बाळा जो जो रे.
पालोणें लांबविलें अयोध्येशीं, दशरथाचें वंशीं, पुत्रू जन्मला
ऋषीकेशीं कौसल्येचे कुशी, बाळा जो जो रे.
रत्न जडीत बालक, झळतें आमलीक
वरतीं पेटल्लें कुलदीपक, त्रिभुवन नायक
बाळा जो जो रे.
चड गीतांय श्रीरामाक आठोवन आसात तरीय बालकृष्णाचे स्तुतीचींय पाळणीं मेळटात. सगळ्याय गीतांक थारयिल्ले राग- ताळ आसात.
जो करीन बाळाक, नींद आयली दोळ्यांक
जूं काडीन पाळण्याक. गोरे बाळाचे.
गोरे बाळाच्या अळिये, घर बांदूं माळिये
घराच्या सावळे, पाळणें बांदूं.
पाळण्याचे वयरी, बांदिला शिंगारू
सुखी गोविंदू, निद्रा करी.
आचाराक लागना आसतना गांवचेलीं ल्हान सान इतर पाळणींय आसात. भुरग्याक न्हणोवंचे पयलीं सदांच सवकासायेन तेल लावन मालीश करतात. ह्या वेळार बालकाचे दोनीय हात हळूच ताच्या माथ्या वयर वळोवन, देवाक आनी म्हालगड्यांक आठोवन ‘वोल्लग’ करतात. आपूण कसरत करीत आसा हाची जाणविकाय लेगीत नासून भुरगें ह्या उतरांनी आकर्शीत जावन खोशेन हासतलें, खेळटलें.
वोल्लग वोल्लग वोल्लग केली देवाबो……ली!
वोल्लग वोल्लग वोल्लग केली आबो…….ली!
वोल्लग वोल्लग वोल्लग केली आये…….ली!
वोल्लग वोल्लग वोल्लग केली आप्पा…….ली!
वोल्लग वोल्लग वोल्लग केली आम्मा…….ली!
सांजच्या वेळार, पेटोवन दवरिल्या दिव्याक, दिवलेक वा आरतीक हळूच हात उंवाळून त्या हातान चेरडालेंय तोंड उंवाळटात. तेन्ना हीं उतरां वापरतात –
आळेल्यो….. माळेल्यो……
दिव्याच्यो….. काजोल्यो…..
पुताच्यो…… निडळ्यो……. सोदल्यो!
भुरगें बरेंच खोशी जावन, किटकिटून हासून अशें परतून परतून करपाक इत्सा परगटायतलें! अशे भशेन जेवयतना आनी खावयतना वापरचीं दोन पदां –
ता तिंगण, येदें होळ्ळें वांयगण
वांयगणाचे फडीन पुताक, कोको वाडीन.
—-
गागा पुता, गागा, बापा येतलो, गागा
केकीं हाडतलो, गागा, पुता काडतलो, गागा
केकीं दितलो, गागा, गागा पुता, गागा.
भुरगें स्वल्प व्हड जालें म्हणटना, ताच्या पायांक धीर येवंचो म्हणून म्हालगडीं ताका आपले मांडयेर बसोवन धोलयतात. भुरगें हळूहळू ताचे दोनीय पाय भुंयचेर खोमून खोशेन स्वता धोलूक लागता. ह्या वेळार गांवचेलें एक पद आसा.
धल धुवे धल, धतां धतां बावगली
केकीं खावंचा लागली, केकीं जालीं गोड
धुवे दिलें देड, अन्नू दिलो कुटूको
आक्के फाटीर डुमको!
घराच्या फिदरांत वा मागीलदारांत पावलेल्या पारव्यांक आनी कायळ्यांक दाखोवन म्होणचेलीं खूब पदां आसात.
आवांदो पावांदो येयाय रे
पुताले आंगणांत खेळाय रे
पावांची चोंची, घालेले ओरोव वेंची
एक ओरोव ऊणे जालो
पारवे सग उबून गेले.
——–
काको मेंडो काळो, ते काक्याक एकु दोळो
आमगेले धुवे निडळारी आसा काळे चांदा तीळो.
काको मेंडो चोरू, ते काक्याक मारलो मारू
मारूक काळ्ळो व्हीरु रे पुता, व्हीरु जालो थोरू.
काक्या मारलो पाकारी, तो काको रे धावलो तेकारी
धावनु धावनु गेलोलो काको, बेसलो आंब्या रुकारी.
हातूंत गोंयचो उडगास घेवंचें एक पद बी मेळटा. कायळो हो गांवागांवानी भोवंचेलो म्हणिल्यान ताचे कडेन गोंयची खबर विचारप हें सहज आसता.
काक्या तूं गोंया गेलोलो वे?, पुतोले मामा दिकीलो वे?
आजि फायि येतलो म्हण्टालो वे?, काक्या तूं गोंया गेलोलो वे?
बाळकाच्या दोनीय हातांक धरून ताका हळूहळू नांचून खेळयतना दोहरावंच्या पदांत अश्याच रूपाचो आनीक एक परामर्श मेळटा –
गोंयचें पील कोणाक जाय?
गोंयचें पील कोणाक जाय?
भुरगें स्वल्प व्हड जालें म्हणटना, ताका लागी बसोवन खातकुतल्यो घालपाचीं पदां आनी खेळ आसात. अश्या पदांक आनी गीतांक लागून भुरगें हळूच आपली आवयभास शिकून काडटा. केवल सामान्य भासच न्हय तर नवीं नवीं उतरांय ताच्या परिचयांत येतात –
गजबज भाजीये, भाजीये
कुणबिणी चेडवान रांदीलें, रांदीलें
राया पुतान शिंदीलें, शिंदीलें
राय बेसून जेवता, जेवता
बुक्को बेसून चोयता, चोयता
ओडिये पीट शिजलेंना, शिजलेंना
केळ्या उक्करी भाजलीना, भाजलीना
शेळ उदाक भरलेंना, भरलेंना..
खाचखुच! खाचखुच!
अश्याच एक पदाक मेळून खेळ बी आसता. चेरडालो हात उबी धरून हाताचें एकेक बोट हळूच हालोवन व्हडलीं एकेक प्रस्न करतलीं आनी तींच जापय दितलीं –
– किरांगूळ –
ही मेंडी खंय गेली? न्हावंचाक गेली!
– पवित्र –
ही मंडी खंय गेली? शितोडो घालूक गेली!
– मद्दें बोट –
ही मेंडी खंय गेली? पीट वाटूक गेली!
– पयलें बोट –
ही मेंडी खंय गेली? पोळो काडूक गेली!
– आंगठो –
हो मेंडो खंय गेलो?
हो मेंडो चोरू! भास्तावेले पोळे खावनु
तोडा पाडीक वचून हागूनु
बेब्बे नातिल्ले तोळ्यांत गोयंडो धूवनु
म्हांतारायेलें घर सोदून वता…
हें सांगून व्हडलीं आपल्या हाताच्या दोन बोटांचे पाय करून तांच्यांनी पावलां दवरून भुरग्याल्या हातावेल्यान वयर सरूक सुरू करतना अशें दोहरायतात –
“आंगडी वची वाट खंयि? म्हांतारायेलें घर खंयि?”
जेन्ना तीं बोटां भुरग्याल्या कोंपरा कडेन पांवतात तेन्ना, अशें म्हणटात –
“इच्चय म्हांतारायेले घराचो आकाडो!
इच्चय म्हांतारायेले घराचो आकाडो!”
थंयच्यान दुशेर तीं बोटां फुडें सरतात, वयर चलतात –
“आंगडी वची वाट खंयि? म्हांतारायेलें घर खंयि?”
जेन्ना तीं बोटां भुरग्याल्या खाक्या लागी पांवतात तेन्ना ताका खातकुतल्यो घालीत अशें म्हणटात –
“इच्चय म्हांतारायेलें घर!. इच्चय म्हांतारायेलें घर!”
हें दोन तीन पावट केल्यार मागीर भुरगें हें शिकून काडटा आनी आमकां करून दाखयताय.
(पुर्वार्ध)
– शरतचंद्र शणै (94950 93380)
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
