गोंय मुक्ती लढ्याचो इतिहास

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयचें नांव व्हड करून ल्हान जाले म्हान

बंदखणींचीं देवळां जालीं लामणदिवे प्राण…

हें गीत आयकलें काय गोंय मुक्ती चळवळीची याद जाता. स्वातंत्र्यसैनिकांनी सोंशिल्ले त्रास, हाल मुखार दिसतात. आतांच्या तरणाट्याक तांच्या त्यागाची वळख जावप खूब गरजेचें. गोंयंचो मुक्तीसंग्राम हो देशाच्या इतिहासांतलो भांगरा खीण. भारताक ब्रिटीशांचे राजवटींतल्यान सुटका मेळ्ळी खरी, पूण तें पूर्ण स्वातंत्र नाशिल्लें. कारण गोंय पुर्तुगेजांचे राजवटी सकयल आसलें. वेपारी वसणूक करपाक पुर्तुगेजांनी 1510 वर्सा गोंयचे धरतरेर पांय दवरलो. तेन्ना हांगा विजापुराच्या आदिलशहाचें राज्य. पुर्तुगेजांनी तें जिखून घेतलें. मागीर दोनशे वर्सांच्या काळांत पुराय गोंयांचेर पुर्तुगेजांची रातवट सुरु जाली. हाचो परिणाम समाजीक, राजकी, अर्थिक आनी धार्मिक जिणेर जावपाक लागलो. रुढी, परंपरा, सण मनोपाक मेळना जाले. कालांतरान गोंयकारांनी सरकारा आड बंड करपाचें थारायलें. गावांगांवांनी विरोधाक सुरवात जाली. कुंक्कळी. वेळ्ळी, असोळडेंकारांनी बंड केलें. 1787 चें पिंटोंचें बंड, वळवय 1870 त आनी माशेलात 1871 चें सैनिकांचें बंड, हाचे पयलीं 1852, 1869, 1895 आनी 1912 वर्सांचें सत्तरीच्या राण्यांनी सरकारा आड केल्लो उठाव आमका तांच्या पराक्रमाची याद करून दिता.

1928 वर्सा गोंयांत राजकी कार्याक सुरवात जाली. 29 डिसेंबराक काँग्रेसीच्या कोलकाता अधिवेशनांत घेतिल्या थारावाक धरून डॉ. टी बी कुन्हा हांणी मडगांवा गोवा काँग्रेस समितीची स्थापन केली. ती गोंयची पयली राष्ट्रीय समिती. डॉ कुन्हा हांणी गोयं मुक्ती चळवळी खातीर खूब वावर केलो. ‘गोंय म्हणल्यार भारत’ अशे ते म्हणटाले. तरणाट्यांक उर्बा दिवपी सरकार विरोधी लेख ते बरयताले. 18 ऑगष्ट 1946 हो दीस मुक्तीसंग्रामातलो खाशेलो दीस. डॉ. राम मनोहर लोहिया हांची मडगांवां जाहीर सभा जाली. तांचे इश्ट डॉ. ज्युलिओ मिनेझीस हेय वांगडा आशिल्ले. पुर्तुगेज सरकाराक खर विरोध करपाक ही सभा दवरिल्ली. साडेचार वरांचेर डॉ लोहियान भाशणाक सुरवात केली, पूण पुर्तुगेज अधिकाऱ्यांनी तांकां अटक केली, तरी लोक फांटी सरले नात. अचकीत वत्सला किर्तनी फुडें आयल्यो आनी तांणी ‘जयहिंद’ घोशणा करून भाशणाक सुरवात केली, पूण तांकाय अटक जाली. हे क्रांतीक लागून तरणाट्यां मदीं एक शक्ती तयार जाली. म्हापश्यां आनी सांगें म्हालांत कांय जाणांनी शस्त्रां चलोवपाचें आनी स्फोटकां वापरपाचें प्रशिक्षण घेतलें. एप्रिल 1947 त कुंकळ्यें गांवांच्या देवळांत तरणाट्यांनी बसका जाली. तांणी सशस्त्र संघटना स्थापन करपाचें थारायलें. हेंच तें आझाद गोमंतक दल. डॉ . विश्वनाथ लवंदे हांच्या फुडारपणा खाला हे क्रांतिकारक संघटनेन मुक्ती लढ्याक एक वेगळें रुप दिलें. तांणी पुर्तुगेज पुलीस स्टेशनां, बँको आनी खणींचेर हल्ले केले. थंयचो पयसो आनी शस्त्रां चोरून मुक्ती झुजा खातीर वापरलीं. दादरा आनी नगर हवेलीच्या मुक्ती चळवळीत ह्या दलाच्या वांगड्यांनी म्हत्वाची भुमिका सांबाळ्ळी आनी ते प्रदेश पुर्तुगेजां कडल्यान मुक्त केले.

कितलेशे सुटकेझुजारी सत्याग्रह करपाक तयार जाले. राष्ट्रीय संघटना गोंय मु क्त करपाक तयार जाल्यो. गोमंतक राष्ट्रीय काँग्रेस, काँग्रेस, गोवन्स पीपल्स पार्टी, आझाद गोमंतक दल ह्यो त्यो संघटना. 1953 वर्सा डॉ. कुन्हा हांणी सगळ्या राष्ट्रीय संस्थाची एक समिती स्थापन केली. तिणें 15 ऑगश्ट 1954 दिसा गोंयांत येवन सत्याग्रह करपाचें थारायलें. तीन चोंबे गोंयांत आयलें. पत्रादेवी, बांदा, पोळें, तेरेखोल ह्या वाठारांतल्यान अँथनी डिसोझा, मार्क फर्नाडीस, आल्फ्रेड आफोंसो हांच्या फुडाकारान ते गोंयांत आयलें. आलफर्डे ऑफांसो हांणी तेरेखोला भारताचो तिरंगो हुबयलो. 1954 चो सत्याग्रह जैतिवंत जावपाक पावलोना तरी ताका लागून लोकां मदीं उर्बा आनी उमेद हाडली.1955 वर्सा पुण्याक गोंय विमोचन सहाय्यक समिती स्थापन जाली. मुखेल उद्देश गोंय मुक्त करपाचो. आतां गोंयची मुक्ती सगल्या भारतीयांचो प्रश्न जाल्लो. गोंय विमोचन सहायक समितीन पुण्यात एक थाराव घेतलो आनी 15 ऑगश्ट 1955 दिसा गोंयात वचून सत्याग्रह करपाचें थारायलें.

समितीन भारतभर बसका घेवन प्रधानमंत्री नेहरू आनी हेर लोकांच्या मनात जागृताय निर्माण करपाक सुरवात केली. सत्याग्रहांत गोंय, महाराष्ट्र, कर्नाटक, केरळ, पंजाब, जम्मू आनी काश्मीरच्या लोकांनी वांटो घेतलो. तातूंत नानासाहेब गोरे, सेनापती बापट, पं. महादेवशास्त्री जोशी, मधू दंडवते, सुधीर फडके, सुधाताई जोशी, सिंधूताई देशपांडे, कमला भागवात, कमला उपासनी आनी शेंकड्यांनी लोकांनी वांटो घेतलो.

पं जवाहरलाल नेहरून प्रश्न शांततेच्या मार्गान सोडोपा खातीर यत्न केले. पूण पुर्तुगेज सरकारान तांचे काय आयकून घेतलेंना. नेहरूंची भयण विजयालक्ष्मी पंडित हांणी गोंयमुक्तीचो प्रश्न युनो बसकेंत मांडलो…. शेवटाक सैन्य, नौदल आनी वायुसेना ह्या तिन्ही दलांनी आॅपरेशन विजय सुरु केलें. ही कारवाय मेजर जनरल के. पी. कँडेथ हांच्या फुडारपणा खाला जाली. पं. नेहरू हांचे संरक्षणमंत्री व्ही के. कृष्ण मेनन हांणी लश्करी कारवाय करून 36 वरां भितर गोंय, दमण आनी दीव मुक्त केलें. ते भारताचो भाग जाले. तो दीस आसलो 18 -19 डिसेंबर 1961. हे कारवायेक लागून 451 वर्सांची पोरणी पुर्तुगेज सत्ता सोंपली आनी गोंय भारताचो एक केंद्रशासीत प्रदेश जालो,

प्रा. किशोर वासुदेव वझे

नागेशी

खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.

भांगरभूंय

सांताक्रूझाच्या मुथूट फायनान्स फाट्यांत भांगराच्यो बनावट वस्ती घाणाक, १६ लाखांची फटवणूक. तिगां आड गुन्यांव.

गोंय मुक्ती लढ्याचो इतिहास

संबदीत खबरो

‘मॉडेल्स’ प्रकरणांत ईडी करतली खोलायेन चवकशी

गोंय सुटके दिसा उजो पालोवपी दळाच्या कर्मचाऱ्यांक भेटयतले अग्निशमन सेवा पदक

गोंय विद्यापिठान मनयलें चवथें युवा कथा संमेलन

ह्या म्हयन्याचें रेशन वांटप मर्यादेंत एक दिसाची वाड

गोंय मुक्ती ते स्वावलंबन – एक आत्मपरिक्षण

सैम, संस्कृताय, सवस्तकाय तिगोवया

रस्तो अपघातांतले बळी हुस्क्याचे

आमचें गोंय….

मतदारांनी घणसाबैल जावचे न्हय

अजय गुप्ताक पुलीस कोठयेंत गादी