भांगरभूंय | प्रतिनिधी
गोंय मुक्ती दीस आमकां शिकयता: स्वातंत्र्य कश्टांनी मेळटा, पूण तें सांबाळपाक संस्कृती, भास आनी एकचाराची गरज आसता.
गोंयच्या इतिहासांत भांगरा अक्षरांनी बरयिल्लो दीस. सुमार साडेचारशें वर्सांचे पुर्तुगेज राजवटींतल्यान गोंय मुक्त जालें, आनी हो दीस आयज आमी अभिमानान ‘गोंय मुक्ती दीस’ म्हणून मनयतात. वर्स 2025 त गोंय मुक्त जावन 64 वर्सां पुराय जातात. हो फकत उत्सवाचो दीस न्हय, तर स्वातंत्र्या खातीर झुजिल्ल्या झुजाऱ्यांची याद, बलिदान आनी धैर्याक मानवंदना करपाचो दीस. ह्या दिसा ‘ऑपरेशन विजय’ ह्या इतिहासिक मोहिमेची उजळणी जाता.
भारत 15 ऑगस्ट 1947 दिसा स्वतंत्र जालो, पूण गोंय पुर्तुगेजांच्या हातांत उरलें. डॉ. राम मनोहर लोहिया हांणी 18 जून 1946 दिसा मडगांवां क्रांतीची कीट पेटयली. सप्टेंबर 1961 क भारत सरकारान पुर्तुगेजां आड सैनिकी पावलां उखलपाचो निर्णय घेतलो. भारतीय सैन्यान 36 वरांच्या भितर गोंय मुक्त केलें आनी 19 डिसेंबराक भारतीय झेंडो गोंयांत फडकलो.
कोंकणी भाशेचें म्हत्व
मुक्ती उपरांत गोंयची आपली वळख सांबाळपाक कोंकणी भाशेन व्हड वांटो उखल्ला. 1987 वर्सा कोंकणीक गोंयची राजभास म्हणून मान्यताय मेळ्ळी. 2025 च्या मुक्ति दिसा निमितान मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत हांणी कोंकणींत एक ‘राज्य गान’ तयार करपाचें आवाहन केलां, जें गोयच्या अस्मितेचें दर्शन घडयतलें.
गोंय मुक्ती दीस हो फकत एक सुटयेचो दीस न्हय, तर तो आमच्या स्वाभिमानाचो आनी अस्मितेचो दीस. आमची कोंकणी भास आनी आमची गिरेस्त संस्कृताय सांबाळप हेंच खऱ्या अर्थान मुक्ती दिसाचें फलित आसतलें.
गोवा हें फकत भारताच्या नकाशावेले एक ल्हानशें राज्य न्हय, तर ती एक स्वतंत्र वळख, एक संस्कृती आनी सगळ्यांत म्हत्वाचें म्हणल्यार ती एक भावना. गोंयाचो उल्लेख जालो की दोळ्यां मुखार फकत दर्यादेग, पर्यटन, संगीत आनी उत्सवूच येतात अशें न्हय, तर त्या भायर एक गिरेस्त गांवगिरी जीण, सैमा कडेन नातें सांबाळपी संस्कृती आनी स्वयंपूर्ण समाजरचणूक उबी रावता. गोंयची खरी वळख ही तिचे मातयेंत, लोकांत आनी परंपरां मदीं लिपिल्ली आसा.
गोंय म्हणल्यार पाचव्याचार भातशेताचो व्हड आवांठ, माड, सुपारी, पणस आनी आंब्याच्यो बागो, दोंगुल्ल्यांतल्यान व्हांवपी नितळ न्हंयो आनी तांच्या भोंवतणी फुलिल्ली गांवातली संस्कृताय. ग्रामीण गोंयांत शेतकाम हो फकत एक वेवसाय ना, तर तो जिविताचो एक वेगळावं नजो असो वांटो आसा. शेता वांगडाच गोरवां पोसप, नुस्तेमारी आनी रानांतल्या उत्पादनांचो एक मेळ साधिल्लो आसा.
गोंयच्या दोंगुल्ल्यांच्या वाठारांत रावपी लोक नासणें, वरय, कुळीद हे सारकीं उण्या उदकाचेर येवपी पिकां घेता. तीं फकत खाणाची गरज भागयनात, तर भलायकेच्या जिविताचो एक वांटो आसा. दर्यादेगेर खारवी (कोळी) समाज नुस्तेमारी करता. दर्या कडेन तांचें नातें फकत पोटा पुरतें मर्यादित ना; दर्या हो तांचो देव, गुरू आनी राखणदार आसा.
गोंयची जिणेपद्धत इतली स्वावलंबी आसा की तंबाकू आनी कांय थोडे आडवाद सोडल्यार जवळजवळ सगळ्यो गरजेच्यो वस्तू थळाव्या पांवड्याचेरच तयार जातात. धान्य, भाजीपालो, फळां, नुस्तें, दूद, तेल, इतलेंच न्हय तर घर बांदपा खातीर लागपी सामानूय थळाव्या साधनांचेरच आदारिल्लें आसा.
गोयांतल्या गांवांची रचना एकदम खाशेली, दर एका गांवांत कुमार, थवय, लोहार, म्हालो, विणकर, चांभार अशे तरेतरेचे कारागीर. ते फकत वेवसायीक न्हय, तर गांवाच्या समाजीक आनी संस्कृतीक जिविताचे खांबे. तांची कला पिळग्यान् पिळग्यो चलत आयिल्ली आनी तातूंत अणभव, कसब आनी आत्मसन्मान भरिल्लो आसा. गांवांतलीं देवळां, इगर्जो, मशिदी आनी हेर श्रद्धास्थानां हीं फकत धर्मीक बांदावळ न्हय; तीं समाजीक एकचाराचीं केंद्रां . सण-उत्सव, जत्रा, फेस्तां, मेळावे, सामुहीक कामां — हाका लागून गांवांतल्या लोकांभितर एकवोट निर्माण जाता. ‘गांवकारपण’ ही फकत एक संकल्पना न्हय, तर ती एक जिवंत वेवस्था जी खंय तरी शेणत चल्ल्या.
थोड्या वाठारांनी आमच्या गोंयची ही अस्मिताय सांबाळून दवरल्या आनी थोड्या वाठारांनी ही गिरेस्तकाय शेणत आसा.
बदलांचो अतिरेक
काळ बदल्लो, जग बदललें आनी ताचो परिणाम गोंयाचेरय जावंक लागलो. शिक्षण, तंत्रज्ञान, येरादारी आनी पर्यटनाक लागून गोंयचे दारा जगा खातीर उक्तें जालें. ही बदलाची प्रक्रिया सुरवेक बरी दिसली. रोजगाराच्यो संद वाडल्यो, उत्पन्नाचे नवें मार्ग मेळ्ळे आनी गोवा आंतरराष्ट्रीय पांवड्याचेर वळखलो वचूंक लागलो. पूण हळूहळू ह्या बदलांनी अतिरेक केलो. विकासाच्या नांवाखाल नियोजनाविण बांदकामा सुरू जालीं. शेतीकडे दुर्लक्ष जालें. शेतजमीन पडीक उरली वा ती विकून व्हडल्यो इमारती, फ्लॅट्स आनी रिसॉर्ट्स उबे जाले. सैमा कडेन नातें दवरपी जिवनशैली हळूहळू बाजारकेंद्री आनी उपभोगवादी जाली.
आज गोयांत शेतीच्या प्रमाणांत बरोच फरक पडला आनी ती उणी जायत चल्ल्या. नवी पिढी शेती कडेन फाट करता. हाका जायतीं कारणां आसात — उणी येणावळ, कामगारांचो उणाव, वाडिल्लो खर्च, आनी शेती कडेन ‘उण्या मोलाचो’ वेवसाय म्हूण पळोवपाची मानसिकता. हाचो परिणाम असो जाला की, आज गोयाक भाजीपालो, तांदूळ, दाळी, चिकन, मांस, तांतयां आनी नुस्तें सुद्धां दुसऱ्या राज्यांतल्यान आयात करचें पडटा. एके काळाक अन्नाचे बाबींत स्वयंपूर्ण आशिल्लें गोंय आज हेर राज्यांचेर आदारून रावलां. ही फकत अर्थीक गजाल न्हय, तर ती संस्कृतीक आनी सामाजीक संकश्टाची सुचोवणी आसा.
पारंपरीक वेवसाय सोंपले
आधुनीक शिक्षण आनी शारांच्या ओढीक लागून पारंपरीक वेवसाय करपी कारागीर उणे जायत चल्ल्यात. कुमाराचीं चक्रां थांबलीं, सुताराचीं आवतां शांत जालीं, लोहाराचे हात विरले. ह्या वेवसायांनी अर्थीक स्थीरता नाशिल्ल्यान नवी पिढी हेर क्षेत्रां कडेन वळ्ळ्या. परिणामी, शेकड्यांनी वर्सांचीं कुशळटाय आनी कला नश्ट जावपाच्या मार्गार आसात.
पर्यावरणाचेर जावपी परिणाम
अनिर्बंध विकासाचो सगळ्यांत व्हड फटो पर्यावरणाक बसला. दोंगर कातरले वतात, न्हंयांचो प्रवाह बदलता, कांदळी (मॅन्ग्रोव्ह) नश्ट जायत आसात, आनी जैवविविधताय धोक्यांत आयल्या. हवामानांतले बदल, उदकाची ओढ, आनी हुवार-दोंगर कोसळपा सारख्यो समस्या वाडत आसात.
गोयांची खरी सोबीतकाय आजूनय ग्रामीण भागांतच मेळटा. पूण, हें ‘गांवपण’ तिगोवन दवरप हें एक व्हड आव्हान जालां. विकास म्हणल्यार फकत रस्ते, पूल, गटारां आनी इमारती न्हय. खरो विकास म्हणल्यार मनीस, पर्यावरण आनी संस्कृती हांचो समतोल सादपी प्रक्रिया. शाश्वत विकास, कृषी पर्यटन, थळाव्या उत्पादनांक उर्बा दिवप, पारंपारिक गिन्यानाचें संवर्धन आनी युवकांक गांवांतच रोजगाराच्यो संदी निर्माण करप — हे कांय मार्ग आसूं येतात. गोयची सैमीक सोबीतकाय राखून दवरून पर्यटनाचो समतोल विकास करप भोव गरजेचें आसा.
फुडल्या पिळगे मुखारलो प्रस्न
आज जर आमी आमचे मातयेचें, उदकाचें आनी संस्कृतीचें म्हत्व वळखलें ना, तर फुडले पिळगेक आमी कितें दितले? काँक्रिटाचीं रानां? प्रदूशित न्हंयो? आनी विसर पडिल्ली संस्कृती? गोयकारांनी आपले पारंपरिक जिणेशैलीचो अभिमान बाळगून, आधुनिकते कडेन जुळोवन घेतना आपली वळख सांबाळपाची गरज आसा. विकास जाय, पूण तो मनीसपण, सैम आनी संस्कृतीच्या आदाराचेच आसपाक जाय. गोयांचें फुडार आज घेतल्या निर्णयांचेर आदारून आसा. जर आमी शाश्वत आनी संवेदनशील मार्ग वेंचलो, तर गोंय परतून एकदां स्वावलंबी, समृद्ध आनी संतुलित राज्य जावूं शकता. ना जाल्यार, हें वैभव फकत पुस्तकांनी आनी यादीनीच उरतलें.
गोंय वांचोवप म्हणल्यार फकत जमीन वांचोवप न्हय, तर एके संस्कृतीचें, एके जिवनसृश्टीचें रक्षण करप — आनी ही जबाबदारी दरेक गोंयकाराची आसा. गोंय मुक्ती दीस आमकां शिकयता: स्वातंत्र्य कश्टांनी मेळटा, पूण तें सांबाळपाक संस्कृती, भास आनी एकचाराची गरज आसता. जय गोंय, जय भारत!
– प्रमिला प्रसाद फळ देसाय
बाळ्ळी- केपें
90118 34847
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
