भांगरभूंय | प्रतिनिधी
दत्त जयंती हो पवित्र दीस. आयज 4 डिसेंबर. ह्या दिसा कोंकणी संस्कृतायेंत ह्या उत्सवाचें म्हत्व सांगचें अशें दिसलें, हे खातीर हो लेख. गोंय म्हणल्यार कोंकणी मनशाचे जिद्दीचो आनी भावनिक बळाचें एक प्रतिक. साडेचारशें वर्सां पुर्तुगेजांनी गोंयचेर राज्य केलें. ह्या काळांत तांणी लोकांचो धर्म, भास आनी संस्कृताय नश्ट करपाचो पूर्ण यत्न केलो. सगलीं देवळां मोडून उडयलीं, सगल्या हिंदूंक धर्मांतर करपाक जबरदस्ती केली. आमची मायभास कोंकणी उलोवपाचेर लेगीत बंदी घाली. पूण हिंदू समाजान आपल्यो परंपरा आनी संस्कृती गुप्तपणान सांबाळून दवरल्यो. हातूंत ‘दत्त जयंती’ सारख्या उत्सवांनी खूब मोलादीक भुमिका केली. हो उत्सव फकत एक धर्मीक कार्यावळ न्हय, तर तो गोंयच्या संस्कृतायेचें अस्तित्व सांबाळपाचो एक सांस्कृतीक आधार थारलो.
दत्त जयंती दरवर्सा मार्गशीर्ष पुनवे दिसा भक्तीभावान मनयतात. ही भगवान दत्तात्रेयाची जल्मथिती. दत्तात्रेय म्हळ्यार ब्रह्मा, विष्णू, महेश ह्या तीन मुखेल देवांचो एकत्रीत अवतार. पुर्तुगेजांच्या क्रूर काळांत जेन्ना देवळां मोडून उज्यांत घालीं, तेन्ना गोंयकारांनी देवांच्यो मुर्ती आनी पवित्र ग्रंथ घेवन शेजारच्या मराठा आनी सोंदेकाराच्या (सोंदा) प्रदेशांत स्थलांतर केलें. ह्या नव्या जाग्यांत (जाका ‘नवे गोंय’ म्हणटात) तांणी देवस्थानां परत उबारलीं आनी संस्कृती थंय जिवीत दवरली. ह्या सगल्या देवस्थानांनी दत्तात्रेयाच्या स्थापनेक अखंड गुरूचें प्रतीक मानलें.
दत्त जयंतीच्या वेळार लोक व्हडा भंयान पूण तितलेच श्रद्धेन एकठांय येताले. चडशें धर्मीक कार्यक्रम गुप्तपणान वा ल्हान- ल्हान गटांनी वा पोरण्या गोंयच्या सीमेभायर आशिल्ल्या आश्रयानी जाताले. पुर्तुगेज प्रशासनान कोंकणी भाशेचेर बंदी घालपाचो हुकूम सोडिल्लो. पूण दत्त जयंतीच्या उत्सवांत भजनां, कीर्तन आनी पुराणां सांगपाक कोंकणीचो उपेग गरजेचो आशिल्लो. देवनागरी लिपींतल्या कोंकणी ग्रंथांचें वाचन आनी ताचें अर्थविवरण ह्या वेळार जातालें, जें भाशेचें व्याकरण आनी शब्दभांडार सांबाळपाक खूब म्हत्त्वाची कार्यावळ आशिल्ली. हे भाशेच्या वापरांतल्यान गोंयकारांची सांस्कृतीक अस्मिताय जिवी उरली.
भगवान दत्तात्रेयाक सकयल, मदीं आनी वयरच्या (त्रैलोक्य) सगळ्या गुरूंचो ‘आदि-गुरू’ म्हूण मानतात. कठीण काळांत गुरूचें म्हत्व आनी ज्ञानाचें बळ खूब मोलाचें आसता. पुर्तुगेजांनी देवाची पुजा करपाचे विधी आनी शिक्षण बंद केल्लें, तेन्ना गुरूचें म्हत्व लोकांक धर्माचेर, सत्त्याचेर आनी मुळाव्या मुल्यांचेर विश्वास दवरपाक शिकयलें. दत्तजयंती उत्सवांतल्यान गुरू- शिष्याची परंपरा आनी नैतिक शिक्षण अखंड उरलें. हे परंपरेन गोंयच्या समाजाक विचारांची आनी आत्मविश्वासाची नवी दिशा दिली.
धर्मीक उत्सवां निमतान लोक एकठांय येवन एकमेकांचीं दुख्खां, अडचणी आनी अणभव वांटून घेताले. ह्या भेटीगांठींतल्यान तांचो समाजीक एकवट घट जालो. संस्कृतीचेर आशिल्ली श्रद्धा एकवटान मनयल्या उपरांत तांकां एक वेगळें मानसीक बळ मेळटालें, जें अत्याचाराक तोंड दिवपाक तांकां स्फूर्ती दितालें. दत्त जयंती आनी हेर हिंदू उत्सवांनी गोंयची लोककला आनी परंपरा जिवीत दवरपाक खूब आदार दिलो. ह्या उत्सवांत जागरण आनी कीर्तन हीं मुखेल आंग आसतालीं. ललीत (पारंपारीक लोकनाट्य प्रकार) ह्या सारके कलाप्रकार चड करून दत्त जयंतीच्या वेळार सादर जाताले. ह्या ललित-नाट्यांतल्यान धर्मीक कथा, वीरकथा आनी नीतीमूल्यां सांगून लोकांक मनोरंजना वांगडाच धर्मीक शिकवण मेळटाली. पुर्तुगेज शासनाच्या विरोधांतले विचार आनी संस्कृती सांबाळपाचो संदेश ह्या कलाप्रकारांतल्यान गुप्तपणान लोकां मेरेन पावतालो. लोक ह्या कथेंतल्यान आपल्या दुख्खांक वाट करून दिताले आनी धर्मीक मुल्यां सांबाळपाची प्रतिज्ञा घेताले.
दत्त जयंतीक अन्नदान करपाची व्हड परंपरा आसा. ह्या वेळार समाजांतले गरीब- गिरेस्त, व्हडले- धाकले सगळे एकठांय बसून प्रसाद घेताले. हाका लागून समाजीक समता आनी बंधूभाव वाडपाक मदत जाली. पुर्तुगेजांनी धर्मांतर करून समाजाक वांटपाचो यत्न केल्लो, पूण ह्या अन्नदानान गोंयकारपण आनी एकवट सांबाळून दवरलो. ही अन्नदानाची परंपरा मानवता आनी एकचाराचें एक प्रतीक आशिल्ली. गोंयच्या ज्या प्रदेशांत पुर्तुगेजांचो चड प्रभाव नासलो, थंयचीं दत्त मंदिरां ह्या कठीण काळांत आशेची केंद्रां थारलीं. हीं केंद्रां फक्त पुजेचे जागे न्हय, तर तीं धर्मीक शिक्षणाचीं, सांस्कृतीक देवाणघेवाणीचीं आनी कोंकणी भास जिवीत दवरपाचीं मुखेल थाणी आशिल्लीं. हांगा जावपी उत्सव, मेळावे आनी मेजवानी गोंयकार समाजाक परत-परत आपल्या मूळ परंपरां कडेन जोडटालीं.
दत्त जयंती हो फकत एक धर्मीक सण न्हय, तर तो गोंयच्या हिंदू समाजाच्या अस्तित्वाची, जिद्दीची, अखंड गुरूतत्त्वाचेर आशिल्ले श्रद्धेची आनी कोंकणी संस्कृतीचे लवचिकतेची एक इतिहासीक निशाणी जावन आसा. ह्या उत्सवान आमची वारस आनी परंपरा अजुनूय जिवीत दवरल्या.
दत्तभक्त ॲड. संजीत देसाय
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
