भांगरभूंय | प्रतिनिधी
घडये गांवच्या लोकांच्या ह्या उत्सव काळांत लग्न कार्यां जालीं जाल्यार शिगम्याची उमेद मनोवपाक मेळची ना म्हण लोक ह्या दिसांनी लग्न कार्यां दवरिनासले.
गोंयचे सोबितकाये प्रमाण, हांगा जावपी सण, परबांची गिरेस्तकाय जगभरांत फांकल्या. गोंयांत दरेक सण, परब उमेदीन मनयतात. तांचें किदें ना किदें खाशेलेपण आसताच. चडश्यो सण- परबो सैमांतल्या बदलांक धरून मनयतात. घरांतले सण तशेंच गांवांतले एकठांय येवन मनयतात तें सण हांगां पळोवपाक मेळटात. असोच एका गांवचो उत्सव म्हणल्यार शिगमो. गोंय, कोकणपट्टींत चवथी फाटल्यान आवडटो उत्सव म्हटल्यार शिगमो. त्रास, कश्ट, दुख्ख भायर उडोवन परत नवे उमेदीन सुरवात करपाची ही परब.
सुग्रीष्मक ह्या संस्कृत उतरा वेल्यान शिगमो ह्या उतराची उत्पती जाल्या. जिभेच्या संवकळीक लागून सुग्रीष्मक शिगमो जालो. ग्रीष्म म्हटल्यार गरम. शेतांनी कश्ट करून शेतकारांक शिगम्याक मदली सुटी पडलेल्या भशेन लोकां वांगडा मौजमजा करपाचो हो रंगांचो उत्सव. वसंताच्या आगमनान सैम फुलांनी नटून तयार आसता. धोल ताशे, शामेळ, कासाळें हीं गोंयचे मातयेंतलीं खाशेली वाद्यां वाजोवन, नाचून, गांवन गोंयकार शिगमो मनयतात. आंगणांत मेळ येतात, ते तरेकवार लोकनाच सादर करतात. मिरवणुकेंत गुडयो, पताका, तोरणां, अब्दागीर, झाडाच्यो फांदयो, पिटकोळच्या फुलांच्यो माळो, चांफ्यांचे घोंस घेवन लोक नाचतात. ह्या उमेदीन जात, धर्म, कूळ, कोण कोणाचो इश्ट, कोण कोणाचो दुस्मान सगळ्यो कागाळी धुळवडीन, वस्सय वस्सय गजरांत धोल- ताशांच्या तालार कांय वेळा खातीर नाच्च जातात.
धाकटो आनी व्हडलो अशे दोन शिगमे. सगळ्याच गांवांनी शिगमो मनयतात. फाल्गुनाच्या णवव्या दिसा सुरवात जाता आनी चैत्र पाडव्या दिसा सोंपता. ह्या दिसांक ‘शिगमो म्हयनो’ म्हणटात. गोंयांत तीन कुडक्यांनी शिगमो मनयतात. पुनवेक सुरु जावन गुलालान सोंपता. सगळ्यांचो शिगमो सोंपता धुळवडीन.
म्हाशिवरात्र जाली म्हणटच शिगम्याची आतुरताय वाडपाक लागता. गांवच्या सांस्कृतीक कार्यावळींचो जागो म्हणजे गांवचो मांड. गांवचे दादले एकठांय जावन ग्रामदेवतेचें, राखणदाराचें वात पेटोवन नमन म्हणटात आनी सुरवात करतात. ह्या नमनान गांवगिऱ्या वठारांतल्या बोलयेचो शिंवर म्हणटात. तरंगां देव देवतांचे प्रतीक मानतात. तांकां बरें न्हेसयतात आनी गांवच्या कांय थारावीक जाग्यांचेर व्हरतात. तरंग धरतल्याचेर आंगांत देव संचारता. गांवतले शिगमे कांय खास उत्सवाक लागून प्रसिद्ध आसा. देखीक-
इंत्रूज – दोंगरेच्या इंत्रुजान गोंयांत शिगम्याची सुरवात जाता. पुर्तुगेज राजवटके खाला पुर्तुगेजांनी सण, परबो मनोवपाक बंदी आसली. ऐंत्रुदो म्हणचें इंत्रूज नांव दिवन दोंगरेकारांनी शिगमो मनोवपाक सुरवात केली ती आज मेरेन मनयतात.
गडे- ह्या लोक उत्सवांत गडे जातात. गडो म्हणल्यार गांवचोच मनीस. गांवचे लोक एकठांय जावन गडे पडटात. मांडार जेन्ना लोक येवन नमन करतात आनी शिवर गायतात तेन्ना कांय लोकांच्या आंगांत येता. ज्या लोकांच्या आंगांत येता तांकां ‘गडे’ म्हणटात. तांचेर अदृश्य शक्तीचो प्रभाव आसता. कांय वेळार होळये भोंवतणी नाचून गडे मसुंडेन धांव मारतात. तांच्या फाटल्यान दादले आंब्याचे ताळे घेवन धांवतात. मंसुंडेंतलीं अर्दीं जळलेलीं लाकडां, हाडां मेळत जाल्यार हाडां, मेल्ल्यांचो गोबोर घेवन ते येतात आनी परत मांडार येवन पडटात. साळ, दिवचल, कुडणें, पिळगांव आनी सावयवेऱ्यां शिगम्याक गडे पडटात. ज्या गांवांनी मांड नात थंय गांवचे लोक व्हड होळी पुरून दवरतात आनी सगळे विधी थंय करतात.
करवल्यो- सत्तरी म्हालांतल्यो शिगम्याच्या उत्सवेळार जावपी करवल्यो गोंयभर फामाद आसात. आदीं घोवाच्या मरणां उपरांत तांच्या बायलांक सती वच्चें पडटालें. अशीच एक घडणूक सत्तरींत जाली आनी तेन्नाच्या करवल्यो उत्सव मनोवापाक सुरवात जाली. ह्यो करवल्यो सती गेल्ल्या बायलांचे नांवान मनयतात. गावांत ह्या उत्सवाक सती उत्सवूय म्हणटात. ल्हान चल्यांक बायलां भशेन साडयो न्हेसयतात. चड करून पांचव्यो, माथ्याक कपडो गुंठलायतात. पिटकोळेचीं फुलां बांदतात, तांचो शिंगार करतात. मांडार वा गुडेये कडेन तांकां व्हरून तांचे पांय धुतात, ओंवाळतात. धोल, ताशे वाजयत तांकां खांदार बसोवन घरांघरांनी भोंवडायतात. भोंवता आसताना गीतां म्हणतात. ह्या गिताक शोकारत म्हणटात. दरेका घरांत करवल्यांची व्हट भरतात. तांकां आरत दाखयतात. घरचो भुरगो करवली जावप म्हणल्यार त्या घराक गांवांक व्हड मान आसता. सगळीं घरां भोंवडावन जालीं म्हणटच गुढये कडेन येवन सगळो शृंगार देंवयता. गांवचो लोक तांकां पांयां पडतात आनी बाकीचे विधी करतात.
जागोर- कांय गांवांनी शिगम्या वेळार जागोर जाता. शिगमो म्हणल्यार लोकांक गांवचे माचयेर आपली कला सादर करपाची एक संद. कांय गांवांनी जागरा वेळार लोक ही संद घेतात. वर्सभर कांय थारावीक दिसा आनी थळांनी जागोर जाता. बांबोळे गांवा लागसार जुवारे न्हंयचे धडेर वसयिल्ल्या गांवांत शिगम्या निमतान जागोर जाता. माय म्हयन्याच्या पयल्या आनी दुसऱ्या शेनवारा दिसा हो जागोर जाता.
होमखण– गोंयांत होमखणाच्यो जात्रा शिरगावां आनी कुडण्यां, विर्डी जातात. पूण शिगम्याकूय होमखण पेटता. बारदेस म्हालांतल्या एकोशे गांवांत, तिसवाडी म्हालांतल्या चोडणे जुंव्यार शिगम्या निमतान होमखण पेटता. एकोशे पुनवे दिसा आनी पुनवेच्या पांचवे दिसा चोडणां पेटता. धोल, ताशे, शामेळ, कासाळें, अब्दागीर घेवन लोक दिसभर नाचून मजा करतात. होमखणांच्या उज्यांत दोनूय गांवचे तरनाटे धांवतात. शिगम्याच्या फाटभुयेंचेर साखळे विर्डे होमखण जाता. देवीचो कळस जाता. गांवचे लोक आनी देवीच्या कुळाराचे लोक होमखणाच्या इंगळ्यांचेर धांवतात. सांखळे, दिवचलेय होमखण जाता.
अशे तरेचे कितलेशेच उत्सव गांवांगांवांनी जातात. सत्तरींत चोर पोर थोर, नवरा नवरी, झाडो, शिमो दळप, भंवर, शिशांरान्नी, दुरीग, शिडयोत्सव, सत्र्यो, शेणीं उजो, वळवयचो गोंदळ आनी अशे कितलेशेच. दरेक गांव वाडो शिगमो मनयतात. जंय व्हड उत्सव जायनात, थंय त्या थळाव्या देवळाची सत्री वा तरंगां देवळांतल्यान भायर काडून वाद्यां वाजोवन घराघरांत जांव वाड्यार आनी गांवच्या राखणदारांच्या जाग्यार भोंवडायतात कांय गांवांनी देवीची वा देवाची पालखी काडून घराघरांत भोंवडायतात. नाटकां वा हेर सांस्कृतीक कार्यावळी जातात. होळी, रंगपंचम जाली तरीय पारंपरीक धुळवड जाले बगर शिगमो सोंपना आनी जांबावलेच्या दामबाबाच्या गुलालांत गुलाबी जाले बगर मडगांवकार गोंयकारांच्या काळजाक थाकाय मेळना.
शिगमो लोक उत्सव आसलो तरी बायलां तातूंत वांटेकार जायनात. ज्या लोकनाच, नाट्यांनी बायलांची गरज आसता, थंय दादलेच बायलांचो भेस घेवन पात्र रंगयतात. शिगम्यांत परपरांगत धर्मीक उत्सव आनी वाद्यांचोच न्हय तर लोकनाचाचोय तितलोच वांटो आसता. देखीक विरामेळ, तोणयां मेळ, घोडमोडणी, मोरुलो, गोफ, मुसळां नाच, गजानाच, राधाकृष्ण नाच आनी कितलेशेच लोक नाचांचे प्रकार शिगम्या वेळार पळोवपाक मेळता. शिगम्याच्या काळांत लग्नकार्यां जायनात. ह्या दिसांनी लग्नां जाल्यार संवसाराचो शिगमो जाता अशें म्हणटात. पूण घडये गांवच्या लोकांच्या ह्या उत्सव काळांत लग्न कार्यां जालीं जाल्यार शिगम्याची उमेद मनोवपाक मेळची ना म्हण लोक ह्या दिसांनी लग्न कार्यां दवरिनासले.
केंद्र सरकारान शिगम्याक राश्ट्रीय सण म्हण मान्यताय दिल्या. गोंयचे संस्कृतायेचें दर्शन शिगम्या वरवीं बरे तरेन जाता, म्हूण संस्कृती तिगोवपाक आनी पर्यटन उद्येगाक फाटबळ दिवपाक गोंय सरकारान 1989 वर्सा सावन राज्य पांवड्यार शिगमो मनोवपाची येवजण आखल्या. तातूंत चित्ररथ, लोकनाच, लोकवाद्यांची पथकां गोंयभरांतल्यान भाग घेतात.
प्रीता परब
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
