भांगरभूंय | प्रतिनिधी
(लग्न जावन पयल्याच वर्सा ल्हान सुपली दिवन करतात. पेडण्या, सत्तरींत होवसो दरवर्सा दितात…. आतां मुखार….)
हळदीच्या पानार सुके फोव, सुखो मेवो आनी पांच तरेचीं फळां कापून दवरतात. हीं पानां मागीर पांच घरांनी वाड्यार व्हरून दितात. हो प्रकार कांय गांवांनी लोक एकामेकांगेर वचून करतात.
तय
चवथीच्या आदल्या दिसाक तय वा हरतालिका म्हणटात. तय गोंयांत सगलेच लोक करिनांत. ह्या दिसा गौरी शंकराची पुजा करतात, पूण चडशा घरांनी गौरी शंकराची पुजा गणपती पुजेक लांवच्या वेळार करतात. ती जाली म्हणटच गौरीक मोन्या पातोळ्यांचो (सोय नाल्लाची आनी गोड घालिनासतना) नेवैद्य दाखयतात. घरांतली सवाशीण पांच नाल्लांची वायनां काडटात. ह्या नाल्लांक अणशिच्या दोऱ्यार पांच काळे पिड्डुको गुंथून बांदतात. ही रीत, कांय घरांनी चवथी दिसा करतात. एकीच कडेन पांच नाल्ल दवरतात. सवाशिणी बायलांचो ह्या दिसा उपास आसता. तळलेलें, भाजलेलें ह्या दिसा खायनांत, फकत उकडलेले जिन्नस खातात. आपल्याक बरो घोव मेळचो म्हूण हो उपास आंकवार चलयो कांय गांवांनी करतात.
चवथीचो दीस
चवथी दिसा गणपती पुजेक लायतात त्या घरांनी फांतोडेर सफायेचीं कामां, न्हावन धुवन तयार जातात. गणपती पुजा जायमेरेन घरांतलो लोक कांय खायना. बायलां रांदचे कुडींत आनी पुजेचे तयारेक लागतात. रांगोळी घाल, दिवल्यांनी वाती, तेल घाल, दारांचेर आंब्या पानांचे तोरण लाय, जोडवीं भिजय, एकारत, पंचारत तयार दवरप, चल्या भुरग्या कडल्यान साणीचेर चंदनाची कांणी झरोवन गंध काड, अश्टगंध तयार दवर, पंचामृत दवर. तरनाटे कांय दिसां फाटीं वोतांत दवरून घुमटां, शामेळ आनी कासाळ्यांचो आयच्यान वावर सुरू जाता म्हण तांचेर एक निमणी नदर मारप. फाटल्यो कितल्योश्योच राती जागून केल्ले सजावटीच्या प्रदर्शानाचो दीस, कोणाक आवडटा, कोणाक ना हाचे विशीं मनांत घुस्पागोंदळ, अशीं कितलीशींच निमण्या वेळावेलीं कामां घरांत आसतात, त्याच भशेन उमळशिकेन पुजाऱ्याची वाट पळेतात. कांय घरांनी भटजी येवंक ना जाल्यार गणपती पुजेक लावपाक उशीर जाता.
कांय घरांनी आदल्या दिसाक गणपतीची मुर्त हाडून दवरतात. आदीं अश्टम जावन चित्रशाळांनी गणपतीच्यो मुर्ती चित्रशाळेंत येताल्यो आनी मागीरूच तयो उक्त्यो जाताल्यो. आतां दीस बदलल्यात. अश्टम येतासर लोक आपल्याक जायतशी मुर्त काडटात. गणपती घरा कडेन हाडताना ताचें तोंड पेपरान वा तांबड्या कुडक्यान धांपून हाडटात. दारार गणपतीक उजवात दाखयतात, गणपती हाडतल्याच्या पायांर उदक घालतात आनी मागीरूच गणपती भितर हाडटात. धांपलेली मुर्त पुजा सुरू जावपाच्या वेळारुच उघडटात. कांय गांवानी गणपती भितर काडताना चुन्यान हात बुडोवन पांच बोटां जमनीक लायत गणपतीक भितर काडटात.
आदीं घरांघरांनी लाकडाचे चवायेर गणपतीक, तांदूळ एक सारके पातळून, तांतूंत एक पयशाचें नाणें घालून ताचेर बसयताले. ही चवाय मात्शी उंचायेर अशी येवजण करून ताचेर दवरताले. चडशे लोक मेज वापरताले. साठ, सत्तर आनी अंयशींच्या दसकांनी परताल वापरताले. परताल हें उतर पोर्टल म्हण सगळ्यांच्या तोंडार आसा. मात ह्या पोर्टलाचो आनी चवथीचो कांयच संबंद ना. पोर्टल शब्दाचो अर्थ दरवांटो. लांकडाचो बरो पिंतारललो दरवांटो आदीं लोक मखराच्या भायले वटेन लायताले आनी पळोवपाक देवळाचो देखावो कसो दिसतालो. परतालांची एक स्पर्धा कशी जाताली.
ह्या भायर कांय हौशी लोक पुराणीक देखावे करताले आनी ते पळोवपाक लोकांची गर्दी जाताली. कांय लोकांक आपल्याय घरांत गणपती आसचो वा गणपती पुजपाची उमेद आसताली तांकां असोच गणपती पुजूंक मेळनासलो. चवथीचे आदले मध्यान रातीक वाड्यावेले लोक वा सोयरीं हळूच गणपतीची मुर्त, पुजेचें सामान, जेवणाचें कांय सामान आनी माटोळेचें सामान हाडून दारार दवरतात आनी दारार मारून वा माराण मारून नाच जाता. दारावेलो सोयरो पळोवन उमेदीचो हुंवार येतालो. त्या घरांत दार उगडताच वेगळीच उमेद जाताली. फुडाराक हो घराबो दरवर्सा चवथ मनोवपाक मेकळो आसता. पयल्या वर्सा फकत देड दीस मागीर, त्या घराब्याक दीस वाडोवपाक मेळटात.
मखरांत स्थापीत केल्ल्या गणपतीचे उजवे वटेन म्हादेव पार्वतीक पुजेक लायतात. धर्तरेक लायनासताना काडललो माडावेलो नाल्ल म्हादेवाचें प्रतीक, तांदूळ पातळावन दवरतात. तेच बरोबर पुठ्ठ्यार म्हादेवाची तस्बीर लावन दवरतात. पार्वतीचे तस्बिरीक एकवीस तरेचे ताळे (पत्री) बांदून तिका मंगळसूत्र घालतात. चिड्डो, हळडीचें पान, हरणें, बेल, शेरवडां, वाघचांफो, आघाडो, जायांचो ताळो, काळ्या तिळाचो फांटो, पात, आनी हेर ताळे एकटावन बांदतात. आदीं लोक गांवांत भोवून हे ताळे एकठांय करताले. आतां सगळे बाजारांत विकत मेळटात. गणपतीक एकवीस पानांचो विडो, म्हादेवाक इकार पानांचो विडो दवरतात. आतां देवी पार्वतीक पितुळचो मुखवटो लावन दवरून बरी करून न्हेसयतात आनी फाटल्यान ताळे दवरतात. पुजेक गणपतीचीं आवडटीं फुलां तांबडी दसण, गोकर्ण, दुर्वा , शमी पानां, म्हादेवाची आवडतीं बेलापानां, म्हादेवाक मोनें वस्त्रआसता. शास्त्रशुद्ध रितीन गणेश (नाल्लरुपी) पुजा, माटोळी, म्हादेव पार्वती, धर्तरी आकाश, घांट, हुंदीर, दिवली, पाट, ग्रामदेवता, कुळदेवतेचें स्मरण करून गणपतीची प्राण प्रतिश्ठा करून पुजा करतात. पुजा जाल्या उपरांत कांय गांवांनी सांगणें करून नाल्ल फोडटात, नाल्लाचें उदक गणपतीच्या पायांर घालतात, कांय गांवांनी गणपती पायता तेन्ना हो विधी करतात. नाल्लाचीं वळीं गणपतीच्या दोनूय वटेन दवरतात. कांय घरांनी लोक आपल्या आपूण पुजा आनी आरती करतात. चवथी दिसा पुजाऱ्याक पुजा करपाक येवपाक खूब कळाव जाता. गणपतीच्या आगमनाच्या उमेदीन ह्या कळावाचें भान उरना.
आरती
आंगांत उर्जा भरपी गणपतीच्यो आरती. घुमट, कासाळें, शमेळ, कांय कडेन पखवाज ,झांज, घेवन घराघरांत वाड्यावेले भुरगे येतात. व्हड वाडो आसत जाल्यार दोन गट करतात. आरती जाल्या उपरांत नेवेद्य वाटतात. प्रसादांत फळां, मोदक, वाटतात. दर एका गांवांत वेगळ्यो वेगळ्यो चाली रिती आसता. सोय, गोड,वेलची, मुगाची दाळ घालून पंचखाद्य करतात, कांय गांवांनी खवो, खोबरें, खडी साकर, खसखस खारीक खिरापत करून वाटतात. कांय गांवांनी फाटल्या वर्साचो माटोळेचो नाल्ल बरो उरला जाल्यार ताच्यो कातल्यो हेर नेवेद्या वांगडा वाटतात. गोडाच्या उदकांत बुडोवन पिठाचे गुळे (पीठ आंवाळें) वांटतात. उजवात, एकारत, पंचारत, एकवीस फुलवाती, जोडवें आनी कापुर आरत. सुखकर्ता दुखकर्तान आरती सुरु जाता, नव्यान फामाद जाल्ल्यो आरती नव्यो चाली लावन आरती म्हणत नामदेवाचें घालीन लोटांगण मागणें म्हणून आरती सोंपयतात. आर्त्यांच्या गजरान घराचें प्रत्येक आंग तृप्त जाता आनी वांगडा मनशाचें मनय. पयल्या खूबशा गांवांनी पुजेक कळाव जाल्यान, आरती करूंक कळाव जाता आनी ताका लागून जेवणाक कळाव जाता. घरांतले सगळे दादले आरतींक गेल्ल्या कारणाक तांची वाट पळेल्याबगर आनीक पर्याय उरना आनी दोश दिवपाचो विचार लेगीत मनाक आफूडना. कांय गांवांनी दिसाक एकदां आरती करपाची प्रथा आसा तर कांय गांवांनी दिसाक दोन फावटीं आरती करतात.
चवथीचें जेवण
चवथीच्या जेवणा इतलें खास जेवण केन्ना जायना. चवथीक घराघरांत शिजतल्या जेवणांची वळेरी घेतासर तोंड वळटलें. चण्याचो रोस, मुगाच्यो गांठी, आंबाड्याचें सांसव, आंबाड्यांची करम, नव्या सुनांची पिळगी रांदपाची आपली कला कुसर दाखोवपाक अणसांचें सांसव, करम करूंक फाटीं रावनांत. जिऱ्याच्या घमघमाटान केल्लें वरण, गांवठी सात शिरांच्या भेंड्याचो रोस, खतखतें, शीत, तरेकवार भाजयो, नेमान केल्लीं गोडशीं पयले दिसाक तर सगळ्यांगेर शेवयांची खीर आनी मणगणें. पुरयो पांच खाजीं (चण्या दाळीचें पुरण भरलेल्यो नेवऱ्यो, मोदक, चाॅकलेटी) हे प्रकार करपाक तर घरांत कोणाची कलाकुसर बरी आसता ताचे कडेन ही जबाबदारी आसता.
चवथीचीं पानां काडप म्हणल्यार एक बरी मजाच. कांय घरांनी गणपती एक, पूण चुली वेगवेगळ्यो आसता. पानां काडलीं म्हणतच सगळीं आपआपल्या रांदचे कुडीनीं रांदलेलें सगळे जिनस हाडून वाडटात. पानांचेर मागीर चिक्कार गर्दी जाता. खंयच्यान सुरू करूं काय म्हण विघ्नहर्त्याकूय घडये प्रस्न पडटा आसत. गणपतीक, म्हादेव पार्वतीक, कुळदेवाक, ग्रामदेवाक, हुंदराक, कावळ्याक, चुलीक, गायेक अशीं पानां काडटात. गणपतीचें पान जेवपाकूय मागीर कांयजणां मदीं धुसफूस जाताच.
पंचमी दिसा जेवणाचो मात्सो वेगळो थाट आसता. दुसऱ्या दिसा पातोळ्यांचो बेत आसता. सगळ्यांक सोय घालून केल्ल्यो पातोळ्यो आनी पार्वतीक मात मोनी पातोळी. नव्या कणशेचो मान म्हण पायस सगळ्यांगेर आसतातच. गांवठी सुरय तांदळाचो पायस ह्या दिसा मान गौरीचो. गौरीच्या पानार वाडपाक दुदयांचें पान, फूल, तांबडी भाजी, वालाच्या बेलाचो फांटो, ताळकिळो, कुड्डूक, ह्यो सगळ्यो भाजयो करून एकठांय शिजोवन पानार वाडटात. हेरां दिसांनी ही भाजी अशी करीत जाल्यार कोण खांवचो ना, मात पंचमीक ही भाजी मागून खातात. हे भाजयेची रूच आनी खंयच्याच भाजयेक लागना. ह्या भाजये वांगडा म्हस्कापानां भाजी, पुराय श्रावणांत म्हस्का भाजी खायनात, पूण पंचमीक ती मुजरत करतातत आनी लोक गौरीचो प्रसाद म्हूण खातात. आळूं वा तेरें होय एक प्रकार पंचमीक घराघरांत आसता. ह्या सगळ्या भाजयांक चवथीच्या उत्सवाचो मसालो वापरता आनी ताका गणपतीचो आशिर्वाद आसता. पंचमीक सगळ्या जेवणांक देवीक पान दाखयले उपरांत मीठ घालतात. कांय लोक शिता बरोबर केल्ल्या वरणाक मीठ घालिनात. पान दाखयलें म्हणटच मीठ घालतात.
चवथीच्या जेवणां उपरांत खुटी सोलांची कडी आसतातच, खुटी कडये बरोबर सार करता. जेवण करताना जितलीं कड्ड्णां वा भाजयो उकडटात तांचे सगळ्यांचें इल्लें उदक कुशीन काडून एकीच कडें काडून दवरतात. सगळें जेवण जाले उपरांत करबील, सुक्यो मिरसांगो, हींग घालून ह्या सगळ्या साराक फोडणी दितात, भिंडाचें सोल उडयतात आनी मीठ घालतात. हो सार मिटयो मारून कांय लोक पियेतात. गणपती कितलेय दीस दवरूं पुरयांचो बेत सदां आसता. रातचे कोणाक शीत जेवपाचें ना जाल्यार पुरयो मेळ्ळ्यार पुरो. निरपणसाच्यो फोडी, गांवठी भेंड्याची भाजी, घोसाळ्याची भाजी, कोबी, चिटकी, वालपापडी, वालांच्या बेलाची भाजी जाताच. दर एका गोंयकार भावार्थान चिंतता, गणपती बाप्पा च्या पानांर हो जिन्नस पडटलो आनी गणपती तो जेवतलो म्हण आपले परीन जेवणाच्या सामानाची तयारी करतात आनी रांदचे कुडींत सगळ्यो शारिरीक गरजो कुशीक दवरून, तोंड धुवन उदकाचो फकत घोंट घेवन रांदतल्यो बायलो आपली रांदपाची कुशळकाय पणाक लायतात. कांय घरांनी म्हालगड्यो बायलो वोल्या आंगार चवथीचें जेवण रांदताल्यो. गोंयच्या सगळ्या रांदचेकुडींनी चवथी वेळार मात बटाट आनी वांयगें वर्ज्य आसतात, पूण कांय कडेन खातात.
हरशीं सोमार, ब्रेस्तार, वा सप्तकांतलो खंयचोय दीस शिवराक जेवप म्हणल्यार कपलाक आठयो पडटात पूण चवथीच्या दिसांनी शिवराक जेवप म्हणल्यार वेगळीच गजाल. सगळ्या जेवणाक एक वेगळोच सुवाद आसता, घरांत विराजमान जाल्ल्या गणपतीच्या अस्तित्वाचो भावार्थ हें सगळें घडोवन हाडटा.
(मुखार चलता)
प्रिता परब
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
