गीत- भावनांचो शिल्पकार : आनंद बक्षी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तागेल्या गितांत विविधताय आनी भाशेचेर शेक आशिल्यान तो संगीतकारां खातीर म्हत्वाचो आदार आशिल्लो.

भारतीय चित्रपट संगीताच्या इतिहासांत जायत्या गीतकारांनी आयकुप्यांच्या काळजाचेर राज्य केलां. तातूंतलें एक म्हत्वाचें नांव आनंद बक्षी. सादारण कुटुंबांतल्यान आयिल्लो बक्षी आपले असामान्य प्रतिभेन अज्रंवर गीतकार जालो. बक्षीन गितांल्यान जिणेचे जायते रंग आनी भावना प्रभावीपणान दाखयल्यात, हाकाच लागून तांची गितां आयज लेगीत सगल्यांच्या ओंठार खेळटात. 1950 च्या दशकांत चित्रपट मळार पदार्पण केल्ल्या बक्षीन सुरवेक थोड्या सिनेमांत अभिनया वांगडा पार्श्वगायन केल्लें. मात, ताणें बरयिल्ल्या गितां वरवीं ‘आनंद बक्षी’ हें नांव खरेपणान उजवाडांत आयलें. बक्षी आनंद प्रकाश वैद्य हाचो जल्म ब्रिटीश भारतांतल्या पंजाब प्रांतांतल्या रावलपिंडींत 21 जुलय 1930 दिसा वैद्य कुळांतल्या मोहयाल ब्राह्मण कुटुंबांत जालो. भारताचे फाळणें उपरांत तागेलें कुटुंब पुण्यांतल्यान मेरठ आनी निमाणे दिल्लींत स्थायीक जालें.

बक्षीक ल्हानपणांल्यान वैयक्तिक मर्यादे मेरेन कविता लेखनाचो छंद आशिल्लो. 1983 वर्सा दूरदर्शनाक दिल्ले मुलाखतींत सांगिल्ले प्रमाण, ताणें शिक्षण पुराय केल्या उपरांत भारतीय नौदलांत नोकरी मेळयली, पूण थंय बरोवंक कमी वेळ मेळटालो.  तेन्ना बरयिल्यो कवितेंचें सादरिकरण नौदलांतल्या कार्यावळींनी करतालो. नोकरे मजगतीं बक्षीन खासा सिनेमां खातीर गितां रचून तीं मुंबय धाडिल्लीं. फुडें बक्षी लेखक, गायक, अभिनेतो जावपाची खर इत्सा बाळगुन हिंदी सिने मळार आयिल्लो, पूण गीतकार म्हणून ताणें चड लोकप्रियता मेळयली. कारण ताचीं सादीं, सोंपीं, सरळ काळजाक घालपी उतरां. बक्षीक गीतकार आनी पार्श्वगायक म्हूण 1958 वर्सा भगवान दादा अभिनीत आनि बृजमोहन निर्मित ‘भला आदमी’ सिनेमांत पयलो ब्रेक मेळ्ळो. ताचे पयलीं संगीतकार निसार बज़्मी खातीर ताणें चार गितां बरयिल्लीं. ताच्या बदला 150 रुपया मानधन मेळ्ळें. ‘धरती के लाल ना कर इतना मलाल’ हें गीत 9 नोव्हेंबर 1956 दिसा तागेल्याच आवाजांत ऑल इंडिया रेडिओ स्टुडियोंत रेकॉर्ड केल्लें. 1958 वर्सा कांय चित्रपटां खातीर गीतलेखन केल्या उपरांत 1962 वर्सा ताका राज कपूरान निर्मणी केल्ल्या ‘मेहंदी लगी मेरे हाथ’ सिनेमांत कल्याणजी-आनंदजीन स्वरबद्ध केल्या गितांनी चड लोकप्रियता मेळ्ळी. उपरांत ताणें फाटीं वळून पळयलें ना. उपरांत बक्षीन “काला समुंदर”, चित्रपटांत कव्वाली बरोवन स्वताची आनीक एक खाशेली सुवात तयार केली. ‘हिमालय की गोद में’ आनी शशी कपुराच्या ‘जब जब फूल खिले’ खातीर ह्या कल्याणजी-आनंदजीन जोडयेन स्वरबद्ध केल्ल्या बक्षील्या गितांक व्हडलें यश मेळ्ळें. मागीर 1967 वर्सा सुनील दत्ताच्या ‘मिलन’ सिनेमा वांगडा गितांय लोकप्रीय जाल्लीं.

सिनेमांत प्रवेश केल्या उपरांत एका दशका भितर ह्या स हिट फिल्मांनी गितां रचून ताची गीतकार म्हणून नामना जोडली. ‘कभी कभी मेरे दिल में’, ‘दम मारो दम’, ‘तेरे मेरे सपने अब एक रंग हैं’, ‘चिट्ठी आई है’ सारकीं जायतीं गितां रचून संगीत आयकुवपी सगल्या पिळग्यांक मोनेळ घाला. राजेश खन्ना चडसो तागेल्या मुखेल भूमिका आशिल्ल्या सिनेमाचो गीतकार म्हणून आनंद बक्षीक आसचो असो निर्मातो दिग्दर्शकां लागीं आग्रो करतालो. बक्षीन कारकिर्दींत 300 परस चड चित्रपटांनी 6000 परस चड गितां खातीर गीतकार म्हणून काम केलें. ‘मोम की गुडिया’ ह्या 1972 वर्सांतल्या चित्रपटांत ताका गायक म्हणून दुसरो ब्रेक मेळ्ळो. “बागो में बहार आयी ओठों पे पुकार आयी” हें लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल हाणी स्वरांत बांदिल्लें गीत तांणी लता मंगेशकारा वांगडा गायिल्लें, जाल्यार त्याच चित्रपटांतलें “मैं ढूंढ रहा था सपनों मे” हें सोलो गीत ताणें गायलें. हेर चार चित्रपटांनीय ताणें गितां गायल्यांत. 1975 वर्सा तलो शोले सिनेमांत ताणें किशोर कुमार, मन्ना डे आनी भूपिंदर हांचे वांगडा “चांद सा कोई चेहरा” ही कव्वाली गायिल्ली, पूण ती सिनेमांत घेवंक ना. 

महाचोर (1976); चरस (1976)  आनी बालिका बधू (1976) सिनेमांतूय आनंद बक्षीन पार्श्वगायन केलां. तांणी जायत्या संगीतकारां वांगडा काम केलें आनी दरेका संगीतकाराचे शैलीक न्याय दिवन अद्भुत पदां बरयलीं. लक्ष्मीकांत- प्यारेलाल, आर. डी. बर्मन, कल्याणजी- आनंदजी, एस डी बर्मन, अनु मलिक, राजेश रोशन, आनंद-मिलिंद ह्या संगीतकारां वांगडा ताणें केल्लो वावर खूब येसस्वी जाल्लो. तांचीं गितां शमशाद बेगम, इला अरुण, खुर्शीद बावरा, अमीरबाई कर्नाटकी, सुधा मल्होत्रा ​​आनी हेर गायिकांनीय गायल्यांत. तागेली एका परस चड पिळगेंतल्या संगीतकारां वांगडा वावर करपी गीतकार म्हूण हिंदी सिनेमां मळार नामना आसा. तागेल्या गितांत विविधताय आनी भाशेचेर शेक आशिल्यान तो संगीतकारां खातीर म्हत्वाचो आदार आशिल्लो. बक्षीन नव्या कलाकारां खातीर पयली गितां बरयलीं, फुडें वेवसायिक गायक म्हूण ते लोकप्रीय जाले. तातूंत शैलेंद्र सिंह, कुमार सानू, कविता कृष्णमूर्ती ह्या कलाकारांचो आस्पाव आसा.

हरे रामा हरे कृष्ण (1971) ह्या चित्रपटांतल्या “दम मारो दम” ह्या गीतान ताणें स्वताची एक बहुमुखी गीतकार म्हूण वळख करुन दिली. उपरांत ताणें बॉबी, अमर प्रेम (1971), आराधना (1969), जीने की राह, मेरा गांव मेरा देश, आए दिन बहार के , आया सावन झूम के, सीता और गीता, शोले (1975), धरम वीर, नगीना , लम्हे, हम (1991), मोहरा (1994), दिलवाले दुल्हनिया ले जायेंगे (1995), परदेस (1997), हीररांझा, दुश्मन (1998), ताल (1998), मोहब्बतें (2000), गदर: एक प्रेम कथा (2001), यादें (2001) सिनेमां खातीर गितां रचलीं. शोलेंतले महबुबा महबुबा हो आयटम नंबर त्या काळांतल्या हिट पदांतलो एक आशिल्लो.

आनंद बक्षीक फिल्मफेयर पुरस्कारा खातीर जायत्या पदा खातीर नामांकन मेळ्ळें. एक था गुल और एक थी बुलबुल (जब जब फूल खिले). बक्षीन बरयिल्लें हें गीत जें सहजतायेन बरयलां तेच सहजतायेन मुहम्मद रफीन गायलां. सावन का महीना हें मिलन (1967) सिनेमांतलें मुकेश आनी लता मंगेशकराच्या आवाजांतलें गीत श्रावण नासतना लेगीत तो आसा, अशें दिसता. हाचें कारण म्हणल्यार आनंद बक्षी हांणी बरयल्लीं अद्भुत गीत लक्ष्मीकांत- प्यारेलालाच्या संगीतात भरसलां हे अणभवपाक मेळटा. ह्या गीताक लागून बक्षीक पयलेच खेपे फिल्मफेयर पुरस्कारा खातीर नामांकन मेळ्ळें. 

कोरा कागज था, हें आराधना (1969) सिनेमांतलें पद राजेश खन्नाक यशस्वी करपाक म्हत्वाचें आशिल्लें. लता मंगेशकर आनी किशोर कुमार हांणी गायिल्लें हे गीत लोक आवडीन आयकतात. ह्या गीताक फिल्मफेयर पुरस्कारा खातीर नामांकन मेळ्ळें. बागों में बहार आई. फिल्म : मोम की गुड़िया. बक्षी गायक जावपाक मुंबय आयलो. तो आपलीं गितां उर्दू लिपयेंत बरोवन संगीतकारांक दितालो आनी गायतालो. जे सर्तींत राजेश खन्ना विजेतो आनी सुपरस्टार जालो, तेच सर्तींत वांटो घेतिल्ले रतन चोपडा हागेल्या मोम की गुडिया ह्या सिनेमांतलीं दोन गितां आनंद बक्षीन गायल्यांत. बागों में बहार आई हें तातूंतलें एक गीत. हम तुम एक कमरे में बंद हो, फिल्म : बॉबी (1973). दोन मोगींची काळजाची इत्सा अचूक उतरांनी उक्तावपाचें काम बक्षी परस दुसरो गीतकार करपाक शकलो ना. डिंपल कापाडिया आनी ऋषी कपूराचेर चित्रीत केल्ल्या ह्या गीताक शैलेंद्र सिंह आनी लता मंगेशकर हांणी आवाज दिला. लक्ष्मीकांत- प्यारेलाल ह्या लोकप्रिय सांगितकार जोडयेन रचिल्ल्या ह्या सदांबहार गीताक आनंद बक्षीक फिल्मफेयर पुरस्कारा खातीर नामांकन मेळ्ळें.  आदमी मुसाफिर है, फिल्म : अपनापन (1977). बक्षीलें हें गीत लक्ष्मीकांत- प्यारेलाल हांणी रचलां. मुहम्मद रफी आनी उषा मंगेशकर हांच्या आवाजांत सजयल्लें हें गीत जिणेचें तत्वगिन्यान स्पश्ट करता.

कितल्याशाच नामांकनां उपरांत निमाणे बक्षी ह्या गीता खातीर पयलो फिल्मफेयर पुरस्कार मेळ्ळो. ओम शांति ओम, फिल्म : कर्ज (1980) तरणाट्यांक पुराय बळग्यान वांगडा गावपाक लावपी हें गीत त्या काळांतलें आसलें, तरी आयज प्रासंगीक दिसता. लक्ष्मीकांत- प्यारेलाल हाच्या संगीतान रचिल्लें हें गीत आयज लेगीत खूब लोकप्रीय आसा. किशोर कुमारान ह्या गीताक आवाज दिला. ह्या गीताक लागून बक्षीक फिल्मफेयर पुरस्कारा खातीर नामांकन मेळ्ळें. गीत : तेरे मेरे बीच में फिल्म : एक दूजे के लिए (1981). रती अग्निहोत्री आनी कमल हासन हांचेर चित्रीत केल्लें हें गीत लता मंगेशकर आनी एस पी बालासुब्रह्मण्यम हांणी गायलां. लक्ष्मीकांत- प्यारेलाल हांचें संगीत. बक्षीक ह्या गीताक ताचो दुसरो फिल्मफेयर पुरस्कार फावो जालो. ह्या सिनेमातलें ‘सोलाह बरस की बाली उमर को सलाम’ हें गीतूय लोकप्रीय जाल्लें. गीत : तुझे देखा तो ये जाना सनम, फिल्म : दिलवाले दुल्हनिया ले जाएंगे 1995. हो काळ हो हिंदी सिनेमा युगांतलो व्हडल्या रोमान्टिक फिल्मांचो आशिल्लो. त्या काळांत लेगीत आनंद बक्षीन आपले लिखणेची जादू दाखयली. शाहरुख खान आनी काजोल हांच्या सुपरहिट जोडयेचेर चित्रीत केल्लें हें गीत. लता मंगेशकर आनी कुमार सानू हांणी तें गायिल्लें आनी संगीत दिल्लें जतिन-ललित. ह्या गीताक फिल्मफेयर पुरस्कार दिवन भोवमान केलो.

गीत : इश्क़ बिना फिल्म : ताल (1999) गायक, संगीतकार बदलत रावले, पूण बक्षीन आपली जादू अखंड दवरली. ऑस्कर पुरस्कार विजेते संगीतकार ए. आर. रहमान हांणी रचलां आनी सोनू निगम, अनुराधा श्रीराम आनी सुजाता मोहन हांणी गायिल्लें हें गीत. ऐश्वर्या रै आनी अक्षय खन्ना हांचेर चित्रीत केल्ल्या ह्या गीताक बक्षीक फिल्मफेयर पुरस्कार फावो जालो. ताका पांच फावटीं फिल्मफेयर पुरस्कार मेळ्ळो. 40 खेपे नामांकनां मेळ्ळीं. कमला मोहन बक्षी ही तांची बायल. सुमन दत्त आनी कविता बाली ह्यो दोन धुवो आनी राजेश, राकेश हे दोन पूत. बक्षीक फुफ्फुसाचे दुयेंस आशिल्ले. मार्च 2002 त नानावटी हॉस्पिटलांत काळजाचे ल्हान शस्त्रक्रिया वेळार ताका बॅक्टेरियाचो संसर्ग जालो. 30 मार्च 2002 दिसा पिरायेच्या 71 व्या वर्सा मरण आयलें. आयज संवसारांत नासलो तरी तो सदांच आपल्या गितां वरवीं रसिकांच्या काळजांत आसतलो.

—————————————-

सुदिन वि. कुर्डीकार