भांगरभूंय | प्रतिनिधी
कलाकार
गायनाच्या मळार तिणें पुराय भारतीय शास्त्रीय संगीताक नवी दिका दिली. मोगुबायल्या गायनान जयपूर घराण्याचो वारसो चालू दवरलो आनी जायत्या नव्या पिळग्यांक प्रेरणा दिली.
म्हान गायिका मोगुबाय कुर्डीकार हिचो जल्म देव सोमेश्वराचे सासायेन पावन जालल्या कुर्डी श्रीस्थळ गांवांत 15 जुलय 1904 दिसा जालो. आजी गौरीबाय आनी आवय जयश्री, दोगूय गायिका. नथ्थन खाँची शिश्य बाबलीबाय भशेन मोगुबायन गायिका जावचें हे इत्सेन मोगुबायक संगीत शिक्षण दिवपाक आवयन भोव कश्ट घेतले. सुरुवेक जांबवले एका हरदासा कडेन संगीताचें मुळावें शिक्षण घेवपाक धाडलें. फुडें हरदासान राबितो दुसऱ्या सुवातेर हालयलो आनी मोगुबायलें शिक्षण थांबलें. त्या तेंपार चंद्रेश्वर भूतनाथ संगीत मंडळी आनी अंबूबाईची सातारकर स्त्री संगीत मंडळी गांवांत आशिल्ली. तातूंन संगीत नाटक अभिनेते चिंतोबा गुरव नाट्यसंगीताचे शिक्षण दिताले. ताणें मोगुबायक आपोवणें धाडलें. तिचो स्पश्ट आवाज आनी आकलनशक्त पळोवन चिंतोबा प्रभावित जाले. फुडें चिंतोबान मोगुबायक सं. सौभद्र नाटकांत ‘सुभद्रा’, पुण्यप्रभावात ‘किंकिणी’, शारदांत ‘शारदा’, मृच्छकटिक,‘वसंतसेना’ नाटकांत भूमिका दिल्यो. तांतूंतली ‘किंकिणी’ ही भूमिका विशेश गाजली. मोगुबाईन तेच कंपनीतलो फाकीवंत नर्तक रामलाल हाचे कडेन शास्त्रीय नाचाचें शिक्षण घेतलें. मुखार चुनीलाल, मझले खाँ कडेन शिक्षण घेतिल्ले कारणान कांय कठीण तालांचेर मोगुबायन शेक मेळयिल्लो. मोहक पदन्यास, भावपूर्ण मुद्रा, अभिनय हांचो फुडें गाण्यांत स्वराविश्कार करतना उपेग जालो. ह्याच काळांत मोगुबाय दत्ताराम नांदोडकरां लागीं ठुमरी, गझल गावपाक शिकली. सगल्या शिक्षणाचो व्याप इतको वाडलो की ताचो परणाम मोगुबायले भलायकेचेर जालो. ती अशक्त जाली. ते खातीर बाळकृष्णमाम पर्वतकार हांणी बिऱ्हाड सांगलीत व्हरपाचो घेतिल्लो निर्णय मोगुबायच्या सांगितिक जिणेंतलो मैंलातलो फातर थारलो. कारण थंयसूनूच तिका घरंदाज, खानदानी गायकीचे शिक्षण मेळत गेलें. मोगुबायल्या वैजकी उपचारां बरोबर आबासाहेब सांबारे वैद्य हांगेल्या घरांत बाळकृष्णबुवा इचलकरंजीकर, रहिमत खाँ, अब्दुल करीम खाँ, पं. पलुस्कर, वझेबुवा आनी फुडारांतलो गुरू गानमहर्षी अल्लादिया खाँसाहेब सारक्या बऱ्याच गायकांची गाणी अठरा वर्साचें मोगुबायक आयकुंक मेळ्ळीं.
इनायत खाँ पठाण हांगेली शिश्य जावपाची संद तिका मेळ्ळी. रियाज वर्सभरच चल्लो. एक दीस अल्लादिया खाँ हाणें रियाज आयकलो. मोगुबाईलें गावप तांकां आवडलें. तांणी मोगुबायक तालीम दिवपाचें थारायलें. देड वर्स ती चल्ली. 1921 त खाँसाहेबांक केसरबाईले तालमी खातीर सांगली सोडून मुंबय स्थायीक जावचें पडलें. कोल्हापूरचे शाहू महाराज 1922 त सवंसारातल्यान अंतरले आनी खाँसाहेबांलें राजछत्र नानपयत जालें. मजगतीं कांय काळा खातीर मोगुबायक गोंयांत येवचें पडलें. पूण घरातल्या जाण्टे लोकांलो निश्चेव आनी मोगुबायले संगीता वयले भक्तीन घरच्या सयत ती 1922 वर्सा मुंबय दाखल जाली. ते वेळार खाँसाहेब केसरबाय केरकाराक तालीम दितालो आनी धा वर्साचें तालमीचें काळांत खाँसाहेबांन हेर कोणाकूय शिकवचें न्हय, ही केसरबायली अट खाँसाहेबान मान्य केल्ली. ताका लागून मोगुबायक शिकोवपाची तीव्र इत्सा आसून लेगीत शिकोवप शक्य जालें ना. इतली धडपड करून मुंबय आयिल्ल्या मोगुबायल्या पदरांत निराशा पडली. पर्याय म्हणून तिणे आग्रा घराण्याचे उ. बशीर खाँ कडेन शिकप सुरू केलें. वर्स -स महिने ही तालीम चालू आसतना एके दिसा उ. बशीर खाँ हाणें मोगुबायक फाल्यां सावन काका उ. विलायत हुसेन खाँ शिकोवपाक येतलो. गुरु- शिश्य परंपरेन गंडो बांद, अशें सांगलें. मोगुबाय गोंदळांत पडली. पुण गुरु आज्ञे प्रमाण तिणें विलायत हुसेन खाँ कडल्यान गंडो बांदून घेतलो. मात तालीम तीन-चार म्हयनेच तिगली. कारण भलायकेच्या कारणान खाँसायब गांवांक गेले. मोगुबाईली ही अवस्था पळोवन अल्लादिया खाँसाहेबांलें मन द्रवलें आनी ताणें आपले धाकटे भाव हैदर खाँ हाका कोल्हापुरातल्यान आपोवंन मोगुबायच्या शिकोवपाची वेवस्था केली. हैदर खाँ हांचो म्होवाळ आवाज, शिकोवपाची पद्धत मोगुबाईक खुब आवडली.
खाँसायब एकूच राग तिका णव म्हयने शिकयताले. खेरीज जयपूर गायकीची ख्याल भरपाची रीत, रागाची बढत, आवाजाचो लगाव ह्यो सगल्यो गजाली तांणे मोगुबाय कडल्यान साध्य करुन घेतल्यो. त्याच काळांत तिका जयपूर गायकीची तालीम मेळ्ळी. हैदर खाँले नाद मधुर बोल करपाचें तंत्र लेगीत मोगुबायन आत्मसात केलें. ताकाच लागुन जयपूर अत्रौली घराण्यातले मोगुबाय भशेन खडेगांठ नाद मधुर बोल दुसऱ्या कलाकारांक जमनाशिल्ले. हैदर खाँसाहेबांली ही तालीम 1926 ते एप्रिल 1931 मेरेन चालू आशिल्ली. फुडें खाँसायब दुयेंत पडिल्ल्यान मोगुबायक शिकोवप अशक्य जालें. तेन्ना अल्लादिया खाँचे आज्ञेन तिका जयपूर अत्रौलीक वच्चे पडलें. योगायोगान ते मजगतीं लयभास्कर खाप्रूमाम पर्वतकार मोगुबायच्या शेजराक रावपाक आयिल्लो. ताचो बरचसो लाव मोगुबायक मेळ्ळो. खाप्रूमामान दिल्लें विद्यादान मोगुबाईन आत्मसात केलें. फुडें 1934 त अल्लादिया खाँसायबां लागीं रीतसर गुरु- शिश्य परंपरे प्रमाण गंडाबंधन जालें. खुब वर्सां खाँसायबान मोगुबाईक तालीम दिली. तिच्यो मैफिली सगल्या शारांनी जाल्यो. खाप्रूमामांमाले लयीचें प्रत्यंतर तिगेल्या मैफिलींत दिसून येतालें. मोगुबायन उदारपणान विद्यादान करून अनेक शिश्य घडयले. उल्लेखनीय शिश्यां मदीं तिगेली धुव गानसरस्वती किशोरी आमोणकार, वामनराव देशपांडे, सुशीलाराणी पटेल, बबनराव हळदणकर, कमल तांबे, कौसल्या मंजेश्वर, सुहासिनी मुळगांवकर, पद्मा तळवलकर, सुलभा पिशवीकर, कमल तांबे आनी अरुण द्रविड हांचो आस्पाव आसा. मोगुबाय कडक शिस्तीची गुरू आशिल्ली.
मोगुबायन अप्रचलित रागांतल्या विलंबित ख्यालां खातीर दु्रत बंदिशींची रचणूक करून सादरिकरण परिपूर्ण केलें. खुबशा बंदिशींचें रचणूके तिणें गुरूंचे यादीक ‘अहमदपिया’ हीच मुद्रा वापरली. ‘बसंतबहार’, ‘जयत कल्याण’, ‘शुद्ध नट’, ‘संपूर्ण मालकंस ’, ‘भूप नट’ ह्या विंगड अनवट रागांतल्यान द्रुत चिजा बांदिल्ल्यो, जाका लागून मोगुबायले सर्जनशीलतेचे दर्शन घडटा. जयभारत रेकॉर्ड कंपनीन 1948 वर्सा मोगुबायल्या आवाजांत पूर्वी, सावनी, जयजयवंती, नायकी कानडा रागांतल्यो तशेंच 1949 वर्सा कोलंबिया कंपनीन काडिल्ल्यो ध्वनी मुद्रिका गाजल्यो. स्वातंत्र्यदिसा निमतान वि. द. अंभईकरान खंबावती रागात बांदिंल्लें ‘वंदे मातरम्’ आनी स्नेहल भाटकरान स्वरबद्ध केल्लें विहाग बहार रागातलें ‘फिर आई लौट बहारें’ हे मधुकर राजस्थानी हांगेलें गीत मोगुबायल्या आवाजात आसा. तिची रेकाॅर्ड आयिल्ली. 1968 वर्सा संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार, 1974 क भारत सरकारान पद्मभूषण किताब आनी ‘गान तपस्वी’ पदवी दिवन मोगुबायलो भोवमान केल्लो. 1980 वर्सा संगीत संशोधन अकादमी पुरस्कारुय मेळ्ळो. मोगुबाय खूब सादी आनी समर्पित. संगीत हें तिणें जिवीत मानिल्लें. जायत्या संघर्शांक तोंड दिवचें पडलें, पूण संगीताचेर आशिल्ली भक्ती तिणें निमणें मेरेन राखली. गायनाच्या मळार तिणें पुराय भारतीय शास्त्रीय संगीताक नवी दिका दिली. मोगुबायल्या गायनान जयपूर घराण्याचो वारसो चालू दवरलो आनी नव्या पिळग्यांक प्रेरणा दिली. तिगेल्या जिविताची कथा आयज लेगीत संगीत मोगींक प्रेरणा दिता.
मोगुबायक 10 फेब्रुवारी 2001 दिसा पिरायेच्या 96 व्या वर्सा मरण आयलें. तिगेल्या यादीन संगीताच्या मळार ‘गांन तपस्विनी मोगुबाय कुर्डीकार पुरस्कार’ दितात.
______
सुदिन वि. कुर्डीकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
