गांवचो पदेर

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

पदेरागेर सगळीं कामां हातांत जातालीं. आतां उपकरणां आसात. तरी आसताना ह्या कश्टाच्या कामांत हातभार लावपाक गोंयकार मनीस मेळनात.

फांत्या पारार हांव येतां, 

पेंक पेंक आवाज करतां,

सगल्यांक उठोवन हांव घालतां

सांगात हांव कोण – हांव गांवचो पदेर

पुर्तुगेजांनी गोंयाचेर सुमार साडेचारशें वर्सां राज्य केलें. हो काळ ल्हान नासलो. ह्या काळांत जायते बदल जाले. कांय हिताचे आसले कांय वायट. कांय बदल गोंयकारांनी आपणायले आनी कांय जबरदस्तीन गोंयकारांचेर लादले. ताचो परिणाम आयज लेगीत लोक भोगतात. ह्या काळांत धर्मांतर जालें, ताका लागून खाणां- जेवणाचेर, रावपाचेर, सणां- परबांचेर बरोच परिणाम जालो. खाणां- जेवणांत म्हत्वाचो बदल म्हूणल्यार पाव आस्पावलो. तो पुर्तुगेजांच्या जेवणांतलो मुखेल भाग आसलो. तांचे बरोबर तो गोंयां पावलो. हांगा तांदळाची, नाचण्याची भाकरी खाताले. सुमार पंदराशे पन्नास जातासर गोंयांत धर्मांतर सुरवात जालें. धर्मांतर जाल्ल्या लोकांची खाणां जेवणाची तजवीज करपाक पुर्तुगेजांक पर्याय सोदचोच पडलो. हाकाच लागून पुर्तुगेज जेज्वीत धर्मप्रचारक गोंयांत पावले आनी पाव करपाची कला माजोड्डेंच्या धर्मांतर जाल्ल्या गोंयकारांक शिकयली. हे खातीरूच पाव करपाचो धंदो साश्टी म्हालांत चड फामाद जालो. फुललो. थंयच्या दर्यादेग वाठारांनी धर्मांतर जाल्ले लोक पाव करूंक शिकले. भट्टी ते पाव कसो करप हें लोकांक जेज्वीत धर्मप्रचारकांनी शिकयलें. एका विशिश्ट जमातीच्या लोकांक ही कला शिकयिल्ली. पावाच्या वेवसाया खातीर पुर्तुगेज सरकारा कडल्यान खास परवानोय मेळतालो. साश्टींत माड खूब आनी माडाची सूर ह्या वाठारांत सोंपेपणी मेळटाली. 

गंवाचें पीठ फुगोवपाक फुमेर (इस्ट) वापरताले, ते वेळार खमीर (फुमेर) मेळपाक कठीण जाल्ल्यान फुगीक माडाची सूर वापरपाक सुरवात जाली. सुरीक लागून पावांक आमसार रुच येवपाक लागली, फुडें वचून हेच आमसार रुचीक आनी वासाक लागून गोंयांत पाव फामाद जाले. भारतांत गोंय सोडून पाव तयार करतान माडाची सुरीचो वापर खंयच जायनासलो. फोर्नांत (भट्टेंत) घालून पाव तयार करतल्यांक पादेरो म्हूणटात. हाकाच लागून पाव करतल्याक वा विकतल्याक पदेर म्हूणपाक लागले. पदेर हें उतर कोंकणीभाशकांक संवकळीचें जालां आनी पावां बगर एकल्याय नीज गोंयकाराचो सकाळचो नाश्तो जायना. रातच्यो जेवणाक पोळयो खावपीय हजारांनी गोंयकार आसात.

दक्षीणेंत चड पदेर

दक्षीणेंत पदेर खूब आसले. उत्तरेंत कमी. हाका त्या वेळाचीं कांय कारणां जापसालदार आसलीं. कांय लोकां कडेन फोर्नांय आसलीं. दक्षीणेतले पदेर उत्तरेंतल्या वाठारांत तीन वा स म्हयने येवन रावताले आनी पावाचो धंदो करताले. ही प्रथा चिंबल, करमळी, रायबंदर, सांताक्रूज हांगा अजून चालू आसा. कांय पाव करपी लोक हे वटेन स्थलांतर जाले आनी तांणीं हांगा पावाचो धंदो सुरू केलो. पाव करपाचे कश्ट आनी ते पाव सकाळीं उठून लोकां मेरेन पावोवपाचे पदेराचे कश्ट तोखणाय करपा सारके. पावस आसूं वा हिंवाचे दीस सकाळच्या पारार पाव पावोवपाचो ताचो हेत. गर्मे दीस ताच्या वळेरींत येनासले, कित्याक म्हटल्यार तो काम करून सुर्या वयर येतासर आपल्या घरां कडेन परततालो. आंगाक काबाय, हातांत एक दांडो, दांड्याक वयर पोंताक खुळखुळो बांदललो आनी माथ्यार एक उंड्यांनी, पावांनी, पोळयांनी आनी कांकणांनी भरलेलें पाटें. काबाय म्हटल्यार धोंपरां मेरेन आनी पावलां वयर एक सैलशें झबलें. रंग धंवसार, पाव करपाक ज्या पोंतयांनी पीठ येतालें त्योच पोतयो सोडोवन काबायो करताले, म्हूण कळटा. पाव करताना पिठांत माखप जातालें ताका लागून घडये काबायो वापरताले जांवये. दांडो जमनीर मारले उपरांत खुळखुळ्यांचो आवाज येतालो. ह्या आवाजा वेल्यान पदेर आयला म्हूण कळटालें. पांटे भरून पाव विकूंक येतना हातांतलो दांडो लोकांक पाव घेवपाक जागोवपाक वापरतालो आनी पाव सोंपतच पांटें उरफाटें करून त्याच दांड्याक खोवन वाटेक लागतालो. फुडाराक काबायो वचून मोटवीं काल्सांवा आनी खोमिसां जालीं. दांडो वचून हातांत वाजोवपाचो हाॅर्न, तुंतारो आयलो.

आदले दिसा सांजेर स वरांचेर पदेर कामाक लागतात. पीठ मळटात, मळटना इल्लें मीठ आनी साखर घालून सुमार दोन वरां मायज जाल्या उपरांत परत रगडून रगडून मस्तुचें पडटा. जाय तसल्या पावाचे आकार करून चवकोनी तबकांनी मांडून दवरतात. हरवे पाव दाळचे पयलीं ह्या तबकांक भितरले वटेन तूप (डालडा) लावन दवरतात. कांय कडेन तेल. शेंकड्यांनी वर्सां पयलीं तेल वा तूप लांवच्या बदलाक गांवठी दुकरांची चरब लायताले खंय. हें खरें वा फट म्हूण कळना. ह्याच कारणां खातीर हिंदू लोक पाव खायनासले. कांय कडेन हरव्या पावांचीं तबकां दवरपाक खासा तरेन मांडणी आसताली. पाव भाजून तयार जातात तशे हे मांडणेवेले पाव काडून भट्टेंत घालतात.

पाव भाजपाक फोर्न खूब गरजेचें. तें तयार करपाक जमनीर फातर मांडून ताचेर बाटल्यांच्यो कंवच्यो घालतात, ताचे वयर मीठ सारयतात आनी ताच्या वयर पाडसाळ्याक घालतात त्या तेलयांवाचें सुळसुळीत भाग दाळतात आनी माती सारयतात. भट्टेक अर्दचंद्राचो आकार दिवपाक सारकीं नाल्लाचीं सोडणां दाळतात आनी मागीर फातरांनी बांदकाम करून एक बोगदो कसो भट्टी तयार जाता. फोर्नाक एक तोंड कशें दवरतात. तें घरच्या भितरल्यान आसता. एक बुराक वयले वटेन आसा. फोर्नांत भितर जाल्ली वाफ आनी धुंवर तातूंतल्यान भायर सरता. जाय तेन्ना हो बुराक मातयेचें आयदन लावन बंदूय करूं येता. बंद करताना गोबोर लावन बंद करतात आनी जाय तेन्ना काडटात. फोर्नांत उजो घालतना आयदन काडटात. पाव भाजपाक घालता तेन्ना आयदन लायतात. फोर्नाचें तोंड मात्शें उंच आसलेल्यान ताका ल्हान पांवडे आसता वा शिडी लावन दवरतात. ही भट्टी करपाक एक म्हयनो लागता. उपरांत भितर दाळून दवरलेल्या सोडणांक उजो लावन तीं सोडणां ल्हासतात. सोडणां ल्हासून जाल्लो गोबोर भायर काडटात, ही प्रक्रिया जाले उपरांत भट्टी वापरपाक तयार आसता. 

पाव भाजपाक सुरवात करतना भट्टेंत जळोव घालून पेटयतात. भट्टेंत चिंचेचें वा जांबळीचेंच लाकूड वापरताले. आंब्याचें वा पणसाचें लाकूड रोकडेंच जळून वतालें म्हूण चडशे पदेर तें वापरिनासले. लाकूड सारकें आसल्यार पावाक रूच बरी येता म्हणटात. लाकडां पेटून सोंपले उपरांत, सगळो गोबोर आनी इंगळे काडटात. लांब मानीच्या कोंड्याच्या पोंताक पत्र्याचें सूप कशें तयार करून बांदतात. ह्या आवतान भट्टेंतलो सगळो गोबोर , मुंगरो, इंगळे भायर काडटात वा केन्नाय कुशीक काडतात. ह्या आवताक उरपणें म्हूणटात. भट्टी उज्यान तापलेली आसता ह्या वेळार लांब मानीच्या कोंड्याक ओलो कपडो बांदून भट्टी भितरल्यान पुसून घेतात. पत्र्याच्या तबकांनी तयार केल्ले पाव, पोळयो भाजतात. पयलीं पोळयो भाजतात. उरपणें घेवन पत्र्याचीं तबकां भट्टेंत घालतात.

पावाचें कांय प्रकार

पाव : चवकोनी आकाराचो. वयलो भाग मात्सो गडद. भांगराळ्या रंगाचो. पळोवपाक मात्सो कडक मात हात लायल्यार सहजा चेंपता तसलो. भितरलो घिरोप मोव. पाव पुर्तुगेज उतर. आयज गोंयां बरोबरच भारतांतल्या कांय खाणांचे प्रकार पावाचे जोडयेन वतात. देखीक, पावभाजी, तांतया भाकर (आॅम्लेट) पाव, पातळ भाजी – पाव, वडा पाव आनी हेर.

उंडो :  वांटकुळे उंडे, भायलें आवरण कुरकुरीत. लांबशे आकाराचेय उंडे पदेर करतात.

पोळी : पावाचो आनीक एक प्रकार म्हटल्यार पोळी. वांटकुळी, वयलो आंवाठ खरखरीत आनी पळोवपाक कुंड्यांत भरसून काडिल्ले वरीं. मात्शी पोकळ, वासाक आनी खावपाक आमसार. देखून हिका कुंड्याची पोळी वा भाकर कुंड्यांत ल्हान लाटणें घेवन लाटता म्हूण घडये पोळी म्हण्टा जांवये. कणशे सयत दळलेल्या गंवाचें पीठ वापरून तयार केल्लो पाव ह्याच गंवाच्या भायल्या आवरणाच्या कुंड्यात भरसोवन भट्टेंत घालून भाजतात. पोळयेंत गंवाचे तंतु चड आसलेल्यान ते पचनाक बरे म्हूण लोकांक पोळी खावप मानवता.

कात्रो पाव:  कातरीन कापून केल्ल्या पावाक कात्रो पाव म्हूणटात. पिठाच्या गुळ्याक ल्हान कातरीन मदींच जाय तितकेंच कापून घेवन हातांचे कलाकुसरीन पसरोवन पिठाच्या गुळ्याक फुलपाकुल्याचो आकार दिवन कात्रो पाव करप. पिठाचो गुळो करताना जांगेचो आदार दिवन पदेर कातर घेवन कापता. आतां कात्रे पाव करपाची तरा बदल्ल्या. तरेकवार ल्हन व्हड मेजां वा हातांत धरून आतां पावाक कात्रे घालतात. हो पाव गोंयकाराचे घोस्ताचो.

कांकण : आनीक एक प्रकार म्हटल्यार कांकण. बायलांनी हातांत घालच्या कांकणाचें आकाराचें. पुर्तुगेजांनी भट्टेंत घालून भाजून खावपाच्या जायत्या जिनसांचे प्रकार गोंयांत हाडलें आनी वेळा काळान ते गोंयकारांनी आपणायले. कुरकुरीत भायल्या आवरणा खातीर कांकण सगल्याच लोकांक आवडटा. बायलांच्या हातांतलीं कांकणां पळोवन घडये कांकणां करपाची युक्त तेन्ना पुर्तुगेजांक सुचली आसत. पावां वांगडा जायतीं खाणां गोंयांत पावलीं, जांकां भाजपाक भट्टेची गरज लागताली. देखीक बोलिनां, बात्क, बोल, बिस्किट्यो, पेटिसां हें सगलें गोंयांत पावलें आनी गोंयकारांचें जालें.

पदेरागेर सगळीं कामां हातांत जातालीं. आतां उपकरणां आसात. तरी आसताना ह्या कश्टाच्या कामांत हातभार लावपाक गोंयकार मनीस मेळनात. चलून, सायकल, मोटार सायकल घेवन गांवचे पदेर पाव विकपाक भोंवले. आतांची पिळगी हें करपाक तयार ना. हालींचे चडशे पोदेर परप्रांतीय. भट्ट्यांचे विद्युतिकरण जालां, कापिल्लो ब्रेड हवाबंद पाकिटांनी मेळटा. सूर घालून केल्ले पाव आतां मेळनांत. इतलेंय आसून गोंयच्या पदेराची वाट आजून लोक पळयतात. वाडटे म्हारगायेक लागून हातबळ, सामानाक लागून त्रास जातात. 1980 त चार आण्याक मेळपी पाव आतां पांच रुपया जाला. पावाचो दर मात सरकार थारायता. पावाचो दर वाडटा, आकार ल्हान जायत आसा. आदल्या पावांची रूच आतां उरूंक ना. हाकाच लागून आदल्या पावाचो उगडास करीत लोक म्हणटात आसतले, ‘पुर्तुगेज गेले आनी ते पावूय गेले.’

• प्रिता परब