भांगरभूंय | प्रतिनिधी
केन सारो-विवा (1941- 1995) हो नायजेरियन लेखक, पर्यावरण वावुरपी आनी दूरचित्रवाणी निर्मातो. नायजेरियाच्या नायजर डेल्टा वाठारांतल्या ओगोनिलँडाच्या जमनीच्या आनी उदकाच्या उणावाआड केल्ले मोहिमेक लागून ताची चड नामना आशिल्ली. केनुले बीसन सारो-विवा ह्या नांवान ताचो जल्म नायजेरियांतल्या रिव्हर्स स्टेटांतल्या ओगोनी वाठारांत बोरी हांगा जालो. तो नायजेरियांतल्या अल्पसंख्य ओगोनी वंशीक गटाचो आशिल्लो. सारो-विवान सरकारी कॉलेज उमुआहिया आनी उपरांत इबादान विद्यापिठांत शिकप घेतलें आनी थंय इंग्लीश भाशेचो अभ्यास केलो. ताणें नायजेरियन फेडरल सरकारा खातीर नागरी सेवक म्हणून काम केलें, पूण लेखन आनी पत्रकारितेंत कारकीर्द घडोवपाक ती नोकरी सोडली. 1970 त तो प्रभावी साहित्यीक नेमाळें “द व्हॅनगार्ड” आनी उपरांत “आफ्रिकन गार्डियन” नेमाळ्याचो संपादक जालो. सारो-विवा हो एक प्रखर लेखक. ताणें कविता, कादंबरी, लघुकथा, निबंद,नाटकां सयत विंगड विंगड साहित्य तयार केलें.
सारो- विवाक घडये ताणें 1990 इस्वेंत स्थापन केल्ले मूवमेंट फॉर द सरव्हायवल ऑफ द ओगोनी पीपल (मोसोप) हे संस्थे वांगडा केल्ल्या वावराक लागून चड वळखतात. मोसोपान ओगोनी लोकांच्या हक्कांचो पुरस्कार केलो आनी नायजर डेल्टांत, खास करून शेल हे भौराश्ट्रीय तेल कंपनीन तेल काडपाक लागून केल्ल्या पर्यावरणाच्या इबाडाचो निशेध केलो. सारो-विवान बरयिल्ल्या आनी मोसोपान आपणायल्ल्या ओगोनी हक्क विधेयकांत ओगोनी लोकांक राजकी स्वायत्तता आनी त्या वाठारांत तेलाचे येणावळीचो चड वांटो मेळचो अशी मागणी केल्ली. सारो-विवान नायजेरिया सरकार आनी भौराश्ट्रीय तेल कंपनींचेर टिका केल्ल्यान ताका लक्ष्य केलो. 1993 इस्वेंत ताका चार ओगोनी मुखेल्यांच्या खूनासंबंदीत फटीच्या आरोपांत अटक जाली, हो गुन्यांव ताणें खरपणान न्हयकारलो. आंतरराश्ट्रीय बोवाळ आनी दया मागपाचीं आवाहनां आसून लेगीत सारो-विवाक 10 नोव्हेंबर 1995 दिसा हेर आठ ओगोनी कार्यकर्त्यां वांगडा फांशी दिली. ह्या फांशीचो मनीस हक्कांचे खर उल्लंघन असो सगळेकडेन निशेध जालो.
केन सारो-विवा एक लेखक आनी वावुरपी म्हूण संवसारभरांतल्या लोकांक प्रेरणा दिता. ताच्या वावरांतल्यान ओगोनी लोकांची दुर्दशा आनी नायजर डेल्टा हांगा तेल काडपाक लागून जावपी पर्यावरणीय नाश हांचे कडेन संवसाराचें लक्ष ओडलें. सारो-विवाक फांशी दिल्ल्यान तिडक निर्माण जाली आनी नायजेरियाच्या मानवी हक्कांच्या विक्रमाचेर आनी विकसनशील देशांतल्या भौराश्ट्रीय म्हामंडळांच्या पद्दतींचेर चवकशी जाली. मरणा उपरांत सारो-विवाक ताच्या वावराक आनी बरपावळीक लागून जायते पुरस्कार आनी भोवमान मेळ्ळे. 2009 इस्वेंत ताका वर्ल्ड असोसिएशन ऑफ न्यूजपेपर्सान प्रतिश्ठीत गोल्डन पेन ऑफ फ्रीडम पुरस्कार दिलो. पर्यावरण न्याय, मनीस हक्क, आनी देशी लोकांच्या हक्कां खातीर केल्ल्या संघर्शाचें प्रतीक म्हणून ताची याद जाता. केन सारो-विवाचें जिवीत आनी कृती अन्यायाच्या मुखार साहित्य आनी कार्यकर्तृत्वाच्या बळग्याची गवाय म्हणून उबी रावता आनी नायजेरियांत तो एक आदरणीय व्यक्ती उरला.
सारो-विवा बरयतालो त्या वेळार आनी ताचे आदीं, वसाहतवाद विरोधी राजकारण तयार करपाक आनी मुखार हाडपाक अस्तंत आफ्रिकेंत साहित्यीक वावर म्हत्वाचो आशिल्लो. वसाहतकाळांत देशी, तोंडी संस्कृताय प्रासंगीक आनी जिवंत जिती उरली तरी एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक ते विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक वसाहतवादी राजवटीं विरोधांत निर्माण जाल्ल्यो राश्ट्रवादी चळवळी आनी छापणावळीचे उदरगतीक लागून तरणे पिळगेच्या विद्यार्थ्यांमेरेन पावल्यो. 1884-85 वर्सा बर्लिन परिशदेंत आफ्रिकन देशांच्यो आर्विल्ल्यो राजकी शिमो थारायल्यो. फकत अस्मिताय, भास आनी संस्कृताय न्हय तर युरोपीय साम्राज्यांचे वेपारी हितसंबंद, गरजो, रणनिती आनी साधनसंपत्तीचेर संघर्श आडावपाची तांची इत्सा हांचेवरवीं त्यो थारायिल्ल्यो. हातूंतल्यान सादारण भासो, परंपरा आनी संस्कृतीक पद्दती वांटून घेवपी देशी लोकसंख्या वसाहतवादी राज्यांमदीं विभागून तांचेर वेगवेगळ्यो युरोपीय भासो आनी प्रशासन पद्दतीचो प्रभाव पडलो.
आफ्रिकेंत सगळ्यांत चड लोकसंख्या आशिल्ल्या नायजेरियांत सगळ्यांत चड विविधतायेची लोकसंख्या आशिल्ली. ह्या प्रदेशांतली लोकसंख्या 250 परस चड वेगवेगळ्यो भासो उलयतात. वसाहतकाळांत आनी उपरांत सारो-विवाचे बरपावळीक लागून जायत्या नायजेरियन भास पंगडांनी राज्याविशींच्या खंयच्याय बंधनापरस चड करून वंशीक राश्ट्र आनी स्थानिक संबंद तिगोवन दवरले. शारांतल्या स्थलांतरीत लोकांमदीं नव्या लोकभासांचो उदय जालोच पूण इंग्लिश ही संचारणाची मुखेल भास जाली.
हेर जायत्या नायजेरियन लेखकांभशेन सारो-विवान आपली मांयभास ‘खाना’ हिचे परस इंग्लीश वापरून आपले विचार राश्ट्रीय आनी आंतरराश्ट्रीय पांवड्यार पावयले. ताणें सत्तावीस पुस्तकां उजवाडायलीं. ‘बासी अँड कंपनी’ हे हिट विनोदी टीव्ही मालिकेचो तो लेखक आनी निर्मातो, जी 1990 ते 1995 ह्या काळांत प्रायम टायम दूरचित्रवाणीचेर सप्तकी प्रसारीत जाताली. ताणें भुरग्यांच्या पुस्तकांचीय एक लोकप्रिय माळ तयार केली.
नायजेरियन पिजिन इंग्लीशींत बरयिल्ली ‘सोझाबॉय’ ही व्यंग्य कादंबरी नायजेरियन यादवी झुजांत सैनिक म्हणून सामील जावपी एका भोळ्या तरणाट्याची काणी. तातूंत झुजाच्यो विसंगती आनी शोकांतिका नायकाचे नदरेंतल्यान दाखयल्यात. ‘द सिंगिंग अँथिल’ ही कादंबरी दुकाना ह्या काल्पनीक आफ्रिकन गांवांतल्या लोकांच्या अणभवांचेर आदारल्या. वसाहतवाद, परंपरा विरुद्ध आधुनिकता आनी भायल्या वसाहतवादी शक्तींचो समाजाचेर जावपी परिणाम हे विशय ताटातूनत आसात. ‘ट्रांझिस्टर रेडिओ’ ह्या ताच्या नाटकांत सरकारी भ्रश्टाचार, सत्तेचो गैरवापर हातूंतल्यान नायजेरियांतल्या राजकी परिदृश्याचेर टिका केल्या. ‘ऑन अ डार्कलिंग प्लेन’ हो नायजेरियन समाजाच्या वेगवेगळ्या आंगांचो सोद घेवपी लघुकथांचो संग्रह. ‘द फॉरेस्ट ऑफ फ्लावर्स’ ह्या कथासंग्रहांत सारो-विवाची शैली नायजेरियन लोकांच्या अणभवाचें मार्मिक पडबिंबी दाखयता. ‘जेनोसायड इन नायजेरिया : द ओगोनी ट्रॅजेडी’ हो ताचो गाजिल्लो निबंद संग्रह. ह्या अकाल्पनीक ग्रंथांत तेलाच्या सोदाक लागून नायजर डेल्टा वाठारांतल्या ओगोनी लोकांक जावपी पर्यावरणाचो विनाश आनी मानवी हक्कांचे गैरवेव्हार हांचेर खोलायेन विचार केला. ‘अ मंथ अँड अ डे: अ डिटॅन्शन डायरी’ ही ताका अटक केल्या उपरांतच्या काळांत बरयल्ली डायरी सारो-विवाच्या अणभवांचें आनी चिंतनांचें वैयक्तीक विवरण दिता. कठीण काळांत ताच्या विचारांची, भंयाची आनी आशेची जाणविकाय तातूंतल्यान मेळटा.
केन सारो-विवाच्या साहित्यकृतींनी नायजेरिया मुखार आशिल्ल्या समाजीक, राजकीय आनी पर्यावरणीय प्रस्नांचेर जागृताय करून, विचारांक उर्बा आनी बदलाक प्रेरणा दिल्या. तो बरयता:
हांव वादळ
म्हज्या रंगाक सोदु नाकात.
म्हज्या दोळ्यांनीय पळोवं नाकात.
एका मरणान हांव मरचोना.
हांव वादळ.
हालोवन उडयतलों तुमच्या बंदखणींक,
हांव मरचोना.
म्हजे तकलेर मळब,
स्वासांत वादळ.
‘सॉन्ग्स इन अ टाईम ऑफ वॉर’ ह्या कविता संग्रहांत नायजेरियन यादवी झुज आनी ताचो समाजाचेर जाल्लो परिणाम हांचो विचार जाता. ह्या संग्रहांतल्या सारो-विवाच्यो कविता हिंसाचार, लुकसाण, संघर्शा मदीं मनशाच्या आत्म्याची लवचीकता ह्या विशयांक स्पर्श करतात. ‘अ शॅडो इन द डिस्टन्स: अ कलेक्शन ऑफ पोएम्स’ ह्या संग्रहांत सारो-विवाच्यो कविता चड करून ओगोनी लोकांची दुर्दशा आनी नायजर डेल्टाच्या पर्यावरणाच्या उणावाचेर उलयतात. ‘सायलन्स वूड बी ट्रेझन:द लास्ट रायटींग्स ऑफ केन सारो-विवो’ हो ताच्या मरणाउपरांत उजवाडाक आयिल्लो. ह्या संग्रहांत ताच्यो बंदखणींतल्या काळांतल्यो बळिश्ट आनी मार्मिक कविता आसात. तातूंत ताचे वैयक्तीक अणभव, भंय आनी न्यायाची आस्त दिसून येता. देखीक:
हांव काळो हें खरें
हांवें जल्म घेतलो त्या लोकांमदीं,
जे जल्माआदींच मरतात,
तरीय हांव वादळ,
हांव काळो,
म्हजो आवाज दामून दवरश्यात
जाल्यार,
तुमचो पुराय इतिहास
काळो करून उडयतलों.
‘ओगोनी, अवर नेटिव्ह लँड’ ही ओगोनीलँडाचो मोग आनी तेल काडपाक लागून जाल्ल्या पर्यावरणाच्या नाशांतल्यान तिची राखण करपाचो निर्धार सांगपी कविता. ‘द नायजेरिया शो’ ही कविता नायजेरियाच्या राजकी परिदृश्याचेर व्यंग्य. ‘आफ्रिका किल्स हर सन्स’ ही आफ्रिकेंतल्या संघर्श आनी जुलमाचेर शोक. ‘सायलन्स’ ही लश्करी सत्तेखाला नायजेरियांतल्या भंय आनी सेंसरशिपच्या जुलमी वातावरण पडबिंबीत करता. सारो-विवा तातूंत व्यापक मौनाचें चित्र रंगयता, जंय लोक अन्यायाचेर उलोवपाक भियेतात.
‘द ट्रू प्रिजन’ ही केन सारो-विवाची मार्मिक आनी बळिश्ट कविता जी स्वातंत्र्य आनी बंदखणीच्या कल्पनेंत खोलायेन पावता, व्यक्तींक बंदखणींत घालपी अंतर्गत आनी भायल्या शक्तींचो अभ्यास करता. जिव्यो प्रतिमा आनी संक्षिप्त भाशेंतल्यान सारो-विवा बंदखणीचे पारंपरिक कल्पनेक आव्हान दिता. ताचे बदला तो वाचप्यांक मानसीक आनी नैतीक बंदखणीचो परिणाम विचारांत घेवपाक सांगता, जंय खोट्या गजालींची मान्यताय शारिरीक बंदखणीपरस स्वातंत्र्याचेर चड आडमेळीं जावंक शकता. ताच्या सत्य, प्रामाणीकपण आनी जुलूमा
आड प्रतिकार करपाची
वचनबद्धताय हांची ती गवाय.
खरी बंदखण
तें गळपी पाखें न्हय
न्हय गुणगुणपी जळारांय
ओले, दुख्खी कोठयेंत
तो चावयेचो खडखड न्हय
जेन्ना वार्डन तुमकां भितर बंद करता
तें क्षुद्र रेशन न्हय
पशू वा मनशाक अयोग्य
तशेंच न्हय दिसाचें रितेंपण
रातच्या भावनाशून्यतेंत बुडून वचपी
तें न्हय
तें न्हय
तें न्हय
त्यो धोल बडयत मारिल्ल्यो फटी
तुमच्या कानांत एक पिळगी भर
ते सुरक्षा एजंट धुमशेण घालपी
निर्दयी आपत्तीचे आदेश चालीक लावपी
दिसाक एका वायट जेवणाच्या बदलाक
दंडाधिकारी बरयतना तिच्या पुस्तकांत
तिका खबर आशिल्लीअयोग्य ख्यास्त
जीर्ण जाल्ली नैतिकता
मानसीक अक्षमता
हुकूमशाहांचें मांस
आज्ञापालननाच्या रुपड्यापोंदचें भिजूडपण
लिपिल्लें आमच्या बदनाम केल्ल्या आत्म्याभितर
भयान भिजील्लें कालसांव
जें आमी बदलपाचें धाडस करिनात
अशीच ती
अशीच ती
अशीच ती
मोगाळ ईश्टा,
घुंवडायता आमचो मुक्त संवसार
एके निराश बंदखणींत
शैलेंद्र मेहता
9820654233
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
