भांगरभूंय | प्रतिनिधी
सरसकट मनशाक सैमांतलीं तीन रुपां दिश्टी पडटात; घन (solid), द्रव (liquid) आनी वायू (gas). धर्तरेर उदक तिनूय अवस्थेंत मेळटा. घन रुपांत उत्तर आनी दक्षीण ध्रुवां वयल्या हिमपर्वतांत, दर्यांत द्रव रुपांत तर वातावरणांत वाफेच्या रुपांत. खंयचीय वस्त खंयचेय अवस्थेंत आसूं शकता.
घन अवस्थेंतल्या पदार्थांक स्वताचो आकार आसता. द्रवांक आकार नासता. ज्या आयदनांत ते घालतात ताचो आकार ते घेतात. वायूचीय तीच अवस्था आसता. पूण द्रव आनी वायू हांचे मदीं एक म्हत्वाचो फरक आसा. तो असो; द्रव एका आयदनांतल्यान दुसर्या आयदनांत ओतपाक मेळटा. ते व्हांवतात. पूण वायूचें तशें नासता. ते एका आयदनांत रावनात. बंद करून दवरचे पडटात. तशेंच एका आयदनांतल्यान दुसर्या आयदनांत ओतपाक मेळनात.
पूण बारीकसाणीन पळयल्यार सैमांतले सगले पदार्थ घन, द्रव आनी वायू अश्या स्वरुपांत बसोवपाक शक्य जायना. देखीकः टुथपेश्ट, जेली हे घन अवस्थेंत बसनात तर द्रव अवस्थेंतय. धुंवर, धुक्याची अवस्था वायू म्हणपाची? हो तर म्हत्वाचो प्रस्न आसा. तशें पळोंवक गेल्यार टुथपेश्ट, जेली, धुकें, धुंवर हीं मिश्रण ह्या प्रकारांत पडटात. कारण धुकें, धुंवर ह्या प्रकारांत बारीक घन पदार्थांचे कण भरशिल्ले आसतात.
आतां मिश्रणां विशीं खोलायेन अभ्यास करूया. मिश्रणाचे दोन प्रकार आसात; द्रावण (सोलुशन) आनी सस्पेंशन. तें कणांच्या आकाराचेर थारता. जर कणांचो आकार फिल्टर पेपरांतल्यान आरपार वचूंक शकता. अश्या मिश्रणाक द्रावण म्हणतात. देखीकः मिठाचें, साखरीचें द्रावण. सस्पेंशनाचे कण मोठे आसतात, मात्तय हालय नासतना एका जाग्यार दवरल्यार ते कण तळाचेर बसतात आनी फिल्टर पेपरांतल्यान आरपार वचनात. जशें माती भरशिल्लें उदक. धुकें, धुंवर हातूंतले कण मध्यम आकाराचे आसतात. ते फिल्टर पेपरांतल्यान आरपार वचनात आनी तळाचेरय बसनात. अश्या मिश्रणाक ‘कोलॉय्ड’ म्हणटात.
द्रावण आनी कोलॉय्ड समजुपाक एक सोंपो उपाय आसा. द्रावणांत उजवाडाचीं किरणां आरपार वतात तीं दिसनात. पूण धुक्यांतल्याच वा धुंवरांतल्यान उजवाडाचीं किरणां स्पश्ट दिसतात. धुक्यां दिसांनी रस्त्या वयल्या बल्बा भोंवतणीं ‘वलय’ दिसता तें हेच खातीर.
दूद हें एक कॉलॉय्ड. तातूंत उदक आनी द्रवाच्या रूपांत क्रीम भरशिल्ली आसता. अश्या कोलॉय्डांक ‘इमल्शन’ म्हणटात. तेल आनी उदक मिक्स जायनात. पूण तातूंत साबू घालो तर ते इमल्शन जाता. म्हणून तेलाचे हात धुवपाक साबू जाय पडटा. सोफ्ट ड्रिंक्स् (शीत पेय) तयार करपाक अनेक द्रवां वापरतात. तीं एकरूप जावचीं म्हणून तातूंत इमल्सिफायर वापरतात.
कोलॉय्ड अवस्थेचीं हेर रुपां आसात. लिक्वीड- फोम होय एक कोलॉय्डाचोच प्रकार. फोम ह्या प्रकारांत वायू द्रवांत भरशिल्ले आसतात. चड करुन कार्बन डायॉक्सायड हो वायू भरशिल्लो आसता. कार्बन डायॉक्सायड फोम, उजो पालोवपाक वापरतात. खाड काडपाक आतां शेवींग फोम वापरतात. तोय फोमाचो प्रकार आसा. द्रव आनी घन हांचें मिश्रण जावन टुथपेश्ट, जेली जातात. असे कोलॉय्ड जेल (Gel) प्रकारांत बसतात. धंय आनी चिझ हे जेल प्रकार आसात.
कोलॉय्ड हे अवस्थेचे गूण खूब उपेगी पडटात. सोल (Sol) ह्या प्रकारांत घन कण वायू वा द्रव अवस्थेंत मिसळिल्ले आसात. धुकें, धुंवर हे एअरसोल (Aerosol) तर घन पदार्थ द्रव अवस्थेंत मिसळतात ते सोल. रगत हें एके तरेचें सोल आसा. देखीकः डायलिसीस ह्या प्रक्रियेंत रगताच्यो पेशी, प्रोटीन सारके हेर म्हत्वाचे घटक आसतात. ते कोलॉय्ड प्रकारांत आसतात. दुशीत पदार्थ सोलुशन अवस्थेंत आसतात. डायलिसीस मशिनांतल्यान रगतांतले हे दुशीत सोलुशन फिल्टरांतल्या भायर येता. पूण प्रोटीन आनी हेर घटक रगतांतच उरतात.
कोलॉय्ड ह्या विशयाचेर बरयतना सर शांतीस्वरूप भटनागर शास्त्रज्ञांच्या विज्ञानीक कामा विशीं एक गजाल सांगपा सारखी आसा. सर भटनागर ह्या नामनेच्या शास्त्रज्ञाचें नांव घेतल्या बगर भारतीय आधुनीक विज्ञानाची सुरुवात जावची ना. पंडित जवाहरलाल नेहरून भटनागराच्या आदारान स्वतंत्र भारतांत ‘कौंसिल ऑफ सायंटिफीक ॲन्ड इंडश्ट्रिअल रिसर्च’ ही संस्था उबारून विज्ञान प्रयोगशाळांचें जाळें निर्माण केलें. सर भटनागर हे संस्थेचे पयले डायरेक्टर आशिल्ले. आयज हे संस्थे खाला चाळीसां वयर प्रयोगशाळा आसात. गोंयचे सुपुत्र डॉ. रघुनाथ माशेलकारांक हे संस्थेचो डायरेक्टर जावपाचो मान मेळ्ळा.
सांगपाचो मुद्दो; स्वातंत्र्याच्या पयलींच्या तेंपार डॉ. भटनागर लाहोर कॉलेजींत शिकयताले. ताणें ल्हान व्हड अशे खूब सोद लायिल्ले. त्याच तेंपार रावळपिंडी लागसार पॅत्राॅलाचो सोद घेवपाक ड्रिलींग चालू केल्लें. तो कॉन्ट्रेक्ट
इंग्लंडाचे एके कंपनीक मेळिल्लो. पूण ड्रिलींग करतना कंपनी मुखार व्हड आडमेळीं उबीं जालीं. जशें ड्रिलींग खोल वता तशें ड्रील चिखलांत रोंमून उरतालें आनी मशीन बंद पडटालें. कंपनीन खूब उपाय केले. पूण येस मेळ्ळें ना. निमणें कॉन्ट्रेक्ट सोडून दिवपाचो विचार जावपाक लागलो आनी कंपनीचेर दिवाळें काडपाचो प्रसंग आयलो. निमाणच्या खिणाक कोणेंतरी भटनागराचें नांव सुचयलें. सर भटनागरान थंयचे मातेचो खोलायेन अभ्यास केलो आनी कोलॉय्ड ह्या विशया वयल्या आपल्या संशोधनाचो उपेग करून, ड्रील करतना मातेंत ‘इंडिअन गम’ मिसळपाचो सामको सोंपो आनी सवाय उपाय सुचयलो. कंपनीक व्हड फायदो जालो आनी भटनागराक पंदरा लाखांचें इनाम दिलें. त्या काळांतले पंदरा लाख, आतांचे कितलेशेच कोटी जातात. पूण सर भटनागरान सगले पयशे युनिव्हर्सिटीचे प्रयोगशाळेचें आधुनिकीकरण करपाक दिले. ह्या गजालींतल्यान कोलॉय्ड हें विज्ञान कितलें मोलाचें आसा हें समजून येता. तशेंच सर भटनागराची विज्ञाना फाटली निश्ठा दिसून येता.
कोलॉय्ड हो एक सैमीक प्रकार आसा. पूण विज्ञाना खातीर ताचें मोल कळून आयलें. फुडार घडोवपाक विज्ञानाक पर्याय ना म्हणटात तें हेच खातीर.
विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
