भांगरभूंय | प्रतिनिधी
तांका लेखून ही ओपार मारताले. तेलाची बचत करपाक बेगीन जेवन घेतात अश्या चामट्या लोकांकय लेखून ही म्हण आदीं वापरताले. ‘माजरा बोडावेलो दिवो’ अशी एक म्हण कोंकणींत आसा. माजराच्या तकलेर दिवो दवरल्यार तो पडल्या शिवाय रावना. डळमळीत आदार आशिल्ली वस्त टिकना असो हे म्हणीचो अर्थ.
’जाचें जळ्ळें ताका कळ्ळें’ ही दिव्याचेर आदारिल्ली आनीक एक कोंकणींतली फ़ामाद म्हण! ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एक दीस खंय एका चामट्या मनशान आपल्या आंगणांतल्या तुळशी पेडार एकूच वात घालून दिवली पेटयली. तागेर आयलो एक सोयरो. त्या सोयऱ्यान पळयलें की येजमान्यान एकूच वात घालून दिवली पेटयल्या. दिवलेंत एकूच वात घालून पेटोंव नये अशें म्हण्टात तें त्या सोयऱ्याक खबर आसलें. ताणें वगत केलो ना. त्या उरिल्ल्या चारूय खणांनी वाती घालून ताणें ती दिवली परत पेटयली. तो चामटो मनीस घरा आयलो. ताणें ती पांच वाती घालून पेटयलेली दिवली पळयली. ताका मारली तिडक. ताणें आपल्या घरांतल्या सगळ्यांक विचारलें हें कोणालें काम काय म्हण? त्या सोयऱ्यान म्हळें दिवली आपणें पेटयल्या. “दिप जळे, विघ्न पळे!”. त्या उतरांक तो चामटो मनीस म्हणपाक लागलो “जाचें जळ्ळें, ताका कळ्ळें!”. “दिवलेंतले तेलाचे पयशे म्हजे खर्चतात. तुका सगळ्यो वाती घालून दिवली पेटोवंक कितें जालां?”. हाचे वेल्यानूच ‘जाचें जळटा, ताका कळटा’ ही म्हण पडली.
‘दिवली शेटीली, तेल म्हगेलें’, अशी एक म्हण घोळटा. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एका शेटीन खंय देवळांत पुराण कथा-किर्तनाच्या समयार लावपाक एक दिवली भेट दिली. दुसऱ्या एकल्यान तातूंत तेल घालून ती पेटयली. सगळे लोक त्या दिवलेक आनी दिवलेच्या उजवाडाक तोखेवंक लागले. पूण तेल घाल्लो मनीस आपणेंच देवळांत उजवाड केलो म्हण मिरोवंक लागलो. त्या गडगंज दिवले खातीर शेटीन खूप पयशे मोडिल्ले. पूण ताचें मात खंयच नांव नासलें. शेटीलो खर्च चड पूण सगळें स्रय मात थोडे पयशे मोडून तेल घालपी व्हरुंक सोदतालो. ‘दिवली शेटीली, तेल म्हगेलें’ म्हळ्यार कमी खर्च करून चड स्रय घेवप.
‘दिवो दिवठणी, बायल हांतरुणी’. ‘दिवठणी’ म्हळ्यार दिवो दवरपाचो जागो. दिवो आपल्या सुवातेर सोबता तेच प्रमाण अस्तुरी ही पलंगार सोबता. ह्या म्ह़्णीचो अर्थ म्हळ्यार ती- ती वस्त त्या- त्या जाग्यार सोबता.
‘घरांत दिवो जाल्यार देवळांत दिवो’ म्हळ्यार पयलीं आपली गरज भागोवपाची मागीर दुसऱ्यांच्या गरजे कडेन लक्ष दिवपाचें. ‘आधीं पोटोबा मग विठोबा’ ह्या अर्थान.
‘दिव्याचें तेल सोंपलें, पुराण आयतेंच आटापा आयलें’. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एकटो पुराणीक देवळांत पुराण सांगतालो. हागेलें पुराण बरेंच लांबले. इतले म्हणसर देवळांतल्या दिव्यांतलें तेल सोंपलें आनी पुराणीकाक पुराण सोंपोवचें पडलें. जो मेरेन सादन आसा तो मेरेन काम जाता. असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
ह्या दिव्या वांगडा सादूरकाय बाळगूंची हें सांगपी एक म्हण कोंकणींत आसा: ‘पिश्या हातांत दिली वात पिसो नाचता सगळी रात’. होच दिवो पिश्याच्या हांतांत दितगीर कसली गत जाता हें ही म्हण दाखयता.
त्या भायर दिव्याचेर आनीकय म्हणी आसात
1) दिवटे मुखार दिवो’ (व्हड गजालीं मुखार ल्हान गजाल)
2) दिवसा वेळार दिवो नाका, चान्न्या रातीं चुड नाका,
3) दिवो आपूण जळटा आनी दुसऱ्याक उजवाड दिता’
4) दिवो न्हिवतना व्हड जाता(मनश्याक ताचे निमणे वेळार फ़ाम- प्रसिध्दी मेळटा) 5) दिवलेंतलो कारागीर तो! कोण कोणाक राखतलो?’ (घडचेलें घडटाच)
6) दिव्या पोटांत काजळ’(बऱ्या आवय बापायगेर वायट भुरगें जल्माक येवप)
7) दिवले पोंदां काळोख’ म्हळ्यार दिवो दुसऱ्याक उजवाड दिता पूण ताचे मुळा पळोवंक वचत जाल्यार काळोख आसता.
अश्यो आनीकूय दिव्याचेर आदारिल्ल्यो म्हणी कोंकणींत आसात.
दिव्याचेर आदारिल्ले साबार वाक्प्रचार आसात.
‘वंशाचो दिवो’,
‘दिवो पेटप’,
‘तोंडार उजवाड पडप’,
‘दिवे लावप’,
‘दोनय/ सगळ्या दिव्यांनी तेल घालप’(सगळ्यांक खोशी दवरप),
‘दिव्यावेलें पाकुट(पिसोळें)’
‘तकलेंत उजवाड पडप’ (आतां ‘ट्युब लायट पेटप’अशें म्हण्टात.)
. ‘शेणांचो दिवो लावप’ हो एक वाक्प्रचार आदल्या काळार घोळटालो. पैली कोणय मनिस रीणांत बुडून कर्जबाजारी जायत, रिणां बुडयत जाल्यार ताच्या घरामुखार खंय शेणांचो दिवो लायताले.
ह्या दिव्याचेर कांय उमाणींय आमच्या कोंकणी भाशेंत घोळटात.
१) ‘राजा जेवता
आनी बुकलो पळयता’.
हाची जाप दिवो.
२) ‘आमगेर आयला सोयरो
राव म्हळ्यार रावना
ताचें ताका दिवया
रावता जाल्यार पळोवंया’
हाची जाप दिवो
३) ‘इल्लीशी चिचूबाय
शेंपडेन तेल पिता’
हाची जाप पेत्रोलाचो दिवो, निरंजन
४) ‘गोरी गोरी मानेस्तीन
माथ्यार उजो घेवन उबी’
हाची जाप दिव्यांतली वात
5) बाये बाये बांय पळय
बांयतले उदक पळय
उदकांतल्या वालीक पळय
वालीच्या फ़ुलाक पळय- तेलाचो दिवो
6) तळ्यांत आसलो खांब
ताका आयलो घाम
शेपटेन उदक पिता गंगाराम- कंदील
दिवलेचेर आनीकएक सोबीत उमाणे आसा. तें अशें:
‘एका झाडारी सरोवर
तेवर पक्षी सोबला सुंदर
ते विना शुन्य मंदिर
रे खेळीया सांग तेचें नांव’
दिव्याचो उल्लेख आमकां धालांच्या गितांनी आनी होंवयांनी मेळटा.
हें धालांतलें एक गीत पळयात:
‘इल्लिशी दिवली, कासारान पेटली
वाटेर भेटली अंबाबाई
इल्लिशी दिवली, कासारान पेटली
वांटेर भेटली म्हालक्षुमी गे
इल्लिशी दिवली, कासारान पेटली
वाटेर भेटली कामाक्षी गे’
(सगळ्या देवांक म्हणप)
ह्या दिव्याचेर आदारिल्ल्यो होंवयो आसात. तांतली ही एक होंवी आसा जी लग्न कार्या वेळार (लग्नाचे वेळार माटवांत दिवो व्हरतनां) आदीं म्हण्टाले. ती अशी
लग्ना आदीं दोन दीस जे विधी जातात तांतूंतलो एक मुखेल म्हळ्यार दिवो लावप आनी दळप. हाका म्हुर्त अशेंय म्हण्टात. लग्नाचो म्हुर्त दोन दीस आदीं दिवो लावन आनी दळपांतल्यान जाता. घरा मुखार चुट्टांचो माटव घालून गांवांतल्या बायलांक आपोवन न्हवर्या भुरग्या वा व्हंकले वांगडा उणींच म्हळ्यार पांचबायलां हात धरुन पेट्टो लामाणदिवो माटवांत मदीं हुमकळायतात. हो दिवो लग्ना दिसा मेरेन पेटत उरपाक तेन्ना ही ओवी म्हण्टात.
‘दोन शेर गे इंगळे
तीन शेर गे शिशें-काशें
गणेसा देवळांत , सवळो गे घडयिलो
घडप्यानीं घडयिलो, वोताऱ्यानीं वोतीयलो
पांच गे वातीचो , दुददुडे सरपळेचो
दिवो घडयिलो
थंयसून दिवो गे चाली गेला
कापसाच्या मूळा गेला
पांचय वाती भरोन गे
दिवो परतीला
थंयसून दिवो गे चाली गेला
तेलयाच्या दारी गेला
पांचय वाती भरोन गे
दिवो परतीला
थंयसून दिवो गे चाली गेला
म्हादेवाच्या देवळांत गेला
म्हादेवाच्या देवळांत गे
दिव्यान उजवाड केला
(प्रत्तेक देवाचीं नांवा घेवप, कुळदेव, ग्राम देव आदी)
निमणे
थंयच्यान दिवो गे चाली गेला
कार्याकाराच्या माटवांत गेला
खंयच्याय बऱ्या कामाची सुरवात दिवो पेटयल्या शिवाय जायना. दिव्याच्या जोती सारखी जिणेचीय जोत अखंड पेटत रावची ही लोकमनाची इत्सा आसता. असो हो दिवो आमच्या लोकसंस्कृतायेक उजवाड दाखयत आसा.
आनी निमणे कडेन दिवो म्हळो की म्हाका ‘दिवे लागले रे, दिवे लागले रे! तमाच्या तळाशीं दिवे लागले!’ ह्या गोंयचे नामनेचे कवी स. शंकर रामाणी हांच्या मराठी कवितेच्या ओळींची याद जाले शिवाय रावना. काळखाच्या मुळांतच वचून दिवे लागप आनी काळोख पयस जावप! केदो व्हडलो विचार हो!
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
