कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांतलीं ‘घोव आनी बायल’ (3)

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

-‘आपूण बायल पोटारी, घोवाक दोळे वाटारी’, आपूण येथिश्ट जेवपी बायल घोवान चड जेवल्यार दोळे वाटाराताली, पोटारी: भकारी,
-‘बुधो म्हागेल घोव न्ही, बुध्या बायल हांव न्ही’, करुन सवरुन आपूण ती न्हय हें दाखोवप. कारवार वाठारांतली म्हण.
-‘बायल (घरकान्न) गिज्ञाना विणे, घराचें जालें दिवाळें’, बायल संवसार चलयता, ती शिटूक आसल्यार घराचें सगळें बरें जाता हें सांगपी ही म्हण.
-‘ बायल (घरकान्न) बरी जाशी, सान्न घराक झरता तशी झरशी’, घराचो विकास घरकान्नीचे वावरा वरवीं जाता हें सांगपी ही म्हण.
-‘गिरेस्ताचे बायलेक कोणूय व्हनये म्हणटा’, ‘जिचो घोव जोडटा, तिचें नांव व्हनी’, पयशे जोडटा ताचे बायलेक सगळे आदर आनी आपलेंपण दाखयतात. कर्नाटकांत ही म्हण ‘गिरेस्ताची बायल सगळ्यांची व्हनी’ अशी मारतात. ‘बायलेच्या नाकांत ना नथ तिका ना पत’. हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण
-‘बारा, चल घोवाच्या घरा’, आदीं भुरगेपणांत लग्ना जातालीं. चलयेक बारा वर्सां जावंचे पैलीं लग्न करुन दितालीं. तेन्नाची चाल दाखोवपी ही म्हण.
-‘बायल नाका जाल्ल्या बामुणाक ताकातुं / धयांतु फ़ातोर मेळटा’, बायल नाका जाल्ल्या घोवाक बायलेच्या बारीक सारीक लेगीत गजालींत दोश दिसतात. ‘बायल नाका जालेल्याक ताकांत फ़ात
र येता’, हीवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण. ‘बामणांक नाका जाल्ली बायल सुण्याकय नाका’, ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.

• ‘बायल पळेता मोट, आवय पळेता पोट’, ‘आवय पळयता पोट आनी बायल पळयता मोट’. मोट वा मोटली म्हळ्यार पोटली, आवय पुताक जेवंक कितें मेळत हाचो हुस्को आसता. ती ताका बरें कशें जेवंक मेळत तें पळेता. बायल घोवान फ़ाटीर मारुन केदी पोटली हाडल्या तें पळेता आनी सांबाळटा. ‘बायल पळेता फ़ाट, आवय पळेता पोट’, अशेंय म्हण्टात. फ़ाट म्हळ्यार फ़ाटीर घालून हाडिल्ली पोटली.
  -‘बायलेक मारका जाल्यार बशिल्ली म्हाणाय नपुरोवे?’ ‘बायलेक मारचें मन आसल्यारु, रांदणींत कोलीत ना गी?’, बायलेक मारपाचें आसल्यार व्हडलीं आयुधां नाकात. बसपाचो पाट तितलो पुरो. बायलेक मारप ही तेन्नाची सामकी सोंपी गजाल आनी तीका मारपाक कसलीय वस्त उपकारता हें सांगपी ह्यो , कर्नाटक वाठारांल्यो म्हणी.
  -‘बायल घोवाक मारताली आनी लजेक लागून घोव म्हण्टालो ‘घे रांडे, घे रांडे’, कजाग बायलेकडल्यान मार खाता आसतना घोव ‘घे रांडे, घे रांडे’ म्हणून आड्डत राविल्ल्यान आयकतल्यांचो समज घोवूच बायलेक मारता असो जातालो आनी आपली लज वचची ना अशें ताका दिसतालें.
  -‘बायलांची खोशी, पयलीं काजार (लग्न) जावंची, दुसरी वेगळी सरची, तिसरी भुरगेंबाळ जांवची’, खंयचेय लग्न जाल्या अस्तुरेक सासूमांयच्या खाला रावप आवडना. ती रोखडीच वेगळें बिराड करपाक सोदता. कुशीक रावप बरें. पुर्तुगेजीन म्हण आसा, Quem casa faz casa. जे काजार जातात ते घर करतात.
  -‘बायलेकडेन गूट सांगू नाका, रायाकडेन फ़ट मारुं नाका, चौगांचें उतर मोडूं नाका’, अस्तुरे लागीं गूट धरना, फ़ट मारल्यार राजा ख्यास्त करतालो, चौगाचें उतर मोडल्यार लजेक सांपडटलो. ‘बायलांच्या तोंडात तीळ तिंबना’. हीवूय ह्याच अर्थाची आनीक एक म्हण.
  -‘बायल पिशी, घोव खुळो, घराक जालो बिळकुटो’, घोव आनी बायल दोगांय पिशीं आसल्यार ताचो लाव दुसरे घेतात आनी तें घर उक्ताडार पडटा.
  -‘बायलेगेलें हाड आनी कलवंतालें धाड’, बायल सदांच हें हाड तें हाड म्हण्टा. आनी कलवंत हें धाड तें धाड म्हण्टा. येजमानाक अमूक अमूक धाडून दी म्हण सांगपाची कलवंताची रीत आनी घरांत अमूक ना तें हाड म्हण घोवाक सांगपाची संवसारी बायलांची रीत.
  -‘बारीक चिरी तेचो घोव भिकारी, धामण पटो तेचो सावकार मोटो’, कुकूम हो बायलेचो सौभाग्य अलंकार. तो कुकूम सगळ्यांक दिसत असो मोटो कपलार लावंचो असो तेन्ना समज आसलो. मोटो कुकूम लायल्यार घोवाक दिर्घायुश्य लाबता असो समज आसलो. कांय बायलो कपलार आडवें कुकुम लायतालीं. ताका ‘चिरी’ म्हण्टाले. थोड्यो बायलो ही चिरी सामकी बारीक लायताल्यो. तें तेन्नाच्या जाण्ट्या बायलांक आवडनासलें. ते खातीर ‘बारीक चिरी तेचो घोव भिकारी, धामण पटो तेचो सावकार मोटो’ म्हणीत त्यो आपले सुनाक भंय घालताल्यो. धामण पटो म्ह्ळ्यार चिरीचो पट्टो बरो लांबरुंद. धामण म्हळ्यार एके तरेचें जिवाणें. ह्या चालरिती वेल्यान ही म्हण आयल्या.
  -‘बायलांक अर्द्या गाढवाचें गिज्ञान’, आदल्या काळार बायलांक गिज्ञान ना अशें समजताले. आतां बायलमनीस दादल्या बराबरीन काम करतात. ‘बायलेचें शाणेपण चुलीकडें’, बायल दाव्या पायांची व्हाण, ह्योवूय ह्याच अर्थाच्यो म्हणी.
  -‘बायलेची नाड, देंवचारापरस पाड’, बायलांची रुची देंवचारापरस वायट कामां करुंक लायता.
  -‘बायलेची जीब, बोकडेची शेंपडी’, जशी बोकडेची शेंपडी सदांच हुळहुळटा तशी बायलांची जीब सदांच चालूच आसता.
  -‘ बायल मेळल्या म्हस, पातकां आयल्या सोंस’, जेन्ना एकटो आपले चुकीन वांकडे सबावाची बायल सोदून काडटा, ताका ताचे परीणाम भोगचे पडटात.
  -‘ बायल बरे जिणेची, पर्वा करीना वायट उलोवण्याची, जी अस्तुरी सरळ सबावाची आसता ती दुसऱ्याच्या वायट उलोवण्याची काळजी कित्याक करतली? तिचें अंतस्करण तिचे साक्षी.
  -‘बांदलो मणी जालो धनी’, एकदां मणी बांदलो तो त्या अस्तुरेचो धनी जाता अशें आदल्या काळार मानताले. आपल्या घराकान्नीची जो काळजी घेना ताका लेखून ही ओपार मारतात.