कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचांरातलें ‘उदक’–4

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

सांठयिल्लें उदक बेगीन कुसता आनी वापरांत आशिल्लें उदक बेगीन सुकता: जो मनीस सतत उदरगत करीत रावता तो फ़ुडें पावता हें सांगपी ही म्हण.

यतलें उदक न्हंयंत: बांयतले उदक काडून न्हंयत घालप. मोठ्या कश्टान बांयतलें उदक काडून खुप उदक आशिल्ल्या न्हंयत घालप. अर्थहीन काम. ल्हान संकटांतल्यान भायर सरुन व्हडल्या संकटांत पडटा तेन्ना ही म्हण वापरतात उणो पयसो चड पयशांत घालतात तेन्नाय ही म्हण वापरतात.
-बांयतलें उदाक चवळू (खदोळ) जाल्यार कळसुलेंतलें उदाक गोड जायत वे? बांयत आसा तसलेंच उदक कळसुलेंत येतलें. ‘खण तशी माती’. कर्नाटक वाठारांतली एक म्हण.

• बेबो उदकांत पडलो आनी ताची घाण गेली: वायटांतल्यान बरें घडप असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
  -भटालें उदका न्हाण आनी तिर्थाक दुश्काळ: भट इतले वेळ न्हाता की आयदनांत तिर्थाक जाय तितलें लेगीत उदक उरना. स्वार्थी वृत्ती. ‘भटाला न्हाणाक उदकाक दुष्काळ’. ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
• वखद जरी जाय वैजाचें, तरी उदक जाय बांयचें: वखद जरी भायलें हाडलें तरी तें खिरोवंक घरचेंच उदक जाय पडटा. घरांतले गजालीचें व्हडपण सांगपी ही म्हण.
• सांठयिल्लें उदक बेगीन कुसता आनी वापरांत आशिल्लें उदक बेगीन सुकता: जो मनीस सतत उदरगत करीत रावता तो फ़ुडें पावता हें सांगपी ही म्हण.
• समुद्र पोंवन आयलो, पावलभर उदकांत मेलो; समुद्र पोवनु पावल बरी उदकांतु मेलो: समुद्र पोंवपासारकी अशक्य गजाल करुन पावल भर उदकांत मेलो. व्हडल्या व्हडल्या संकटाक तोंड दिवन ल्हान संकटांत आपलो जीव वगडावप. मनीस केन्ना केन्ना व्हड संकटां हुंपून वता आनी ल्हानशा संकटांत सांपडून ताचो जीव वता. हें सांगपी ही म्हण.
• समुद्रा उदक मापुं जाताकिं, वेळेवेलीं रेंव मोजच्याक जाता? दर्यांतलें उदक आनी दर्या देगेवेली रेंव कोणाच्यान मेजपाक जाता? अशक्य गजाल.
  -समुद्रांतलें उदक ना पिउंक मेळना ना रांधुक मेळना: समुद्रांतलें वा दर्यांतलें उदक खारट वा आटूक आसता. तें पिवपाकूय मेळना आनी रांदपाकूय मेळना. जी गजाल भरपूर प्रमाणांत आसून लेगीत जिचो कांयच फ़ायदो जायना तेन्ना ही ओपार मारतात.
• समुद्रांतलें उदक पावसाक आनी पावसा उदक समुद्राक: समुद्राच्या वा दर्याच्या उदकाची वाफ़ जावन मळबांत कुपां तयार जातात आनी मागीर ह्या कुपांचो पावस पडटा. हें एक रुतू चक्र.
• हून उदाक निवोनु पिवंका: हून उदक आसल्यार तें न्हिवोवंन पिवंचें. उतावेळपणान खंयचीय गजाल करची न्हय हें सांगपी ही म्हण.
• हून उदकांत पडिल्लें माजर शेळ्या उदकाक भिता: ज्या गजालीचो आपल्याक वायट अणभव येता तेन्ना दुसरे फ़ावट मनीस चड शादूर रावता हें सांगपी ही म्हण.
• हून उदकाचो घोंट, पिवंच्याकय जायना, उडोवंच्याकय जायना, हून उदकाचो घोंटु, गिळ्ल्यारी ताळो लासता उडयाल्यारी व्यर्थ वता. तान लागिल्ल्या कारणान तूं चुकून हून उदक पिता. तें इतलें हून आसता की गिळल्यार ताळो लासपाची शक्यताय आसता आनी भायर उडयल्यार तान भागना. दोट्टी पेंचात मनीस आसता तेन्ना ही म्हण वापरतात. आपल्या लागींच्याची वायट कर्मा खबर आसतनाय तीं दुसऱ्याक सांगूक शकना तेन्नाय ही ओपार मारतात.
  उदकाचेर आदारिल्ले कोंकणीत खूप वाक्प्रचार आसात:
  -उदकांतलो उस: उदकांत लागिल्लो उस बरो तरतरीत आनी रसरशीत दिसता. पूण रुचीक तो सामको पचको आसता. भायल्यान बरो दिसपी पूण भितरल्यान वायट सबावाच्या मनशाक हो वाक्प्रचार वापरतात. उदकांतलो कोब्बू (उस) मंगळूर वाठारांतलो वाक्प्रचार.
• उदक सोडप: ओंपप, हक्क सोडप, आस्त सोडप. दुसऱ्याक आपली वस्त दान दिवप. आपले वस्तूचेर आशिल्लो हक्क सोडून दुसऱ्या मनशाचो हक्क ताचेर दवरप. धार्मिक विधीन करपाचें जाल्यार ताका संकल्प करुन उदक सोडपाक जाय. म्हळ्यार ताका वेवस्थीत रुप येता.
• उदकाक फ़ुलां आयलीं: उदक सळसळून वयर बोमाडे येवप.
  -उदकांत हुमेता: रागिश्ट मनीस. इतलो रागीश्ट कीं थंड उदकांत रावन लेगीत ताका घाम येता.
  -बारा बांयचें (बांदाचें) उदक पिल्लो: खूब प्रवास करुन, बरे वायट अणभव घेवन शाणो जाल्लो मनीस.
• धा गांवचे उदक पिल्लो: (सदांच हुशार)
• तेऱ्या पानावेलें उदक: तेऱ्याचेर उदक पडल्यार तें तेऱ्याक दसना. तेरो ओलो जायना. तशेंच मुर्खाक कितलेंय सांगलें ताचो कांयच फ़ायदो जायना. ‘रेड्या फ़ाटीर उदक’, ह्याच अर्थाचो दुसरो एक वाक्रचार.
• सारांत मारली उदकान उडी: पंगीतीक जेन्ना सार (जो पयलींच पातळ आसता) कमी पडटा तेन्ना तो वाडोवपाक उदक घालतात. आनी पयलींच पातळ आशिल्लो सार आनीकूय पातळ जाता. ताका लेखून हो वाक्प्रचार वापरतात. ‘उदका परस पातळ खाणावाळींतलो सार’ ह्याच अर्थाचो दुसरो एक वाक्रचार.
• उदकाक ना जात पात: उदक हें जातपात मानिना. तें सगल्यांची तान भागयता.
• उदकाचें: फ़ुगांव, कांजिण्यो, कांगच्यो.
  -उदकाडें: परसाकडें.
  -उदकाळ: उदकान भरिल्लें. जंय थंय उदक आशिल्लें
  -उदक मारप: आंगांन भरप, तुकतुकीत जावप.
  -उदक मारिल्ल्यावरी जावप: मातसो आंगान भरप, टवटवीत दिसप.
  -उदक खावप: वेगवेगळ्या प्रदेशांनी रावून थंयचें अन्न खावप.
  -उदका परस पातळ करप: अशक्य गजाल करप
  -उदक पियेवप: उदक ताळ्यासकयल घालप
  -उदक खावप: खंयच्याय स्त्रोताचें उदक नेमान खावप
  -उदक मारप: उदक फ़ाफ़डप. भाजी ताजी उरुंक उदक मारप
  -उदकांत पळोवप: सुडाच्या भावनेन पळोवप
  -दर्यांत उदक हाडून सोडप: जंय जी वस्त चड प्रमाणांत आसता थंय आनीक तीच वस्त हाडप
  -उदकांतलें: उदकांत रावपी वा वाडपी
• शेळें उदक: कालचें थंड उदक
• फुलां उदक: सळसळीत तापयिल्लें उदक
• थंड किराव़ं उदक: हात घालूंक येना इतलें थंड उदक
• घोड्या मूत / गायी मूत उदक: पचकें उदक
• दुगदुगीत उदक: चड तापूंक नाशिल्लें उदक
  उदकाचेर आदारिल्यो ह्यो आसल्यो कोंकणींतल्यो म्हणी आनी वाक्प्रचार.

(सोंपलो)

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751