भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आमच्या राजकारण्यांची गजाल अशीच. नाका आशिल्लें बडबडटात आनी मागीर ‘तोंडघशी’ पडटात…
आरे ! आयचो पेपर वाचला मरे? त्या मंत्र्यान पयलीं स्टेटमेंट केलो आनी मागीर बोवाळ जातगीर आपणें तशें म्हळेंच ना अशें म्हणपाक लागलो. पत्रकार दिश्टी पडटगीर हे मंत्री, राजकारणी सामके फ़ुलतात. मागीर पत्रकार तांकां अशे तरेन घुस्पायतात की हांकां आपूण कितें उलयतां तेंच कळना आनी मागीर बोवाळ जातगीर आपणें तशें म्हळेंच ना म्हण्टात. शेकीं कितें? मासळी मरता आपल्या तोंडान!
सदाली ‘मासळी मरता आपल्या तोंडान’ ही म्हण म्हाका खूप आवडली. नुस्तें गरोवपी आपल्या गरयेक हांयस लायता आनी ती गरी उदकांत सोडटा. त्या हांयसाच्या वासान नुस्तें गरये म्हऱ्यांत येता आनी हांयस खावपाक तोंड उघडटा आनी ताका लायिल्ल्या आंकड्याक ताचें तोंड फ़ारावता आनी ताचो जीव वता. सांगूंक जायना तें सांगपाक न्हय त्या वेळार तोंड उगडटा तेन्ना ही ओपार मारतात.
आमच्या राजकारण्यांची गजाल अशीच. नाका आशिल्लें बडबडटात आनी मागीर ‘तोंडघशी’ पडटात.
कोंकणीं तोंडाचेर आदारिल्ल्यो साबार म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात.
‘आं’ केल्लें तोंड हांसूंकय जाता आनी रडूंक़य जाता, हांसतना वा रडटना तोंड ‘आं’ करचें पडटा. ‘आं’ केल्ल्या तोंडान परिस्थिती पळोवन हांसपाक़य मेळटा आनी रडपाकूय मेळटा. कितेंय जाय तें समजूचें. आपली जाप जाय तशी घुंवडायता तेन्ना ही ओंपार मारतात.
तोंड आसल्यार काशी वचून येवं येत, तुमी जर तोंड उघडत आनी पत्तो विचारत तर कोणूय तुमकां तो सांगूंक शकता. आनी तुमी थंय पावंक शकतात. परक्या गांवांत वतलो जाल्यार सदांच आपलें तोंड उघडूंक जाय हें सांगपी ही म्हण. तोंड आसा ताका शार आसा, तोंड आसल्यार वाट आसा,तोंड आसल्यार लंकेक पावता, तोंड आसल्यार गोंयां पावता, तोंड आसा ताका कितें उणें? ह्यो सगल्यो ह्याच अर्थाच्यो म्हणी.
तोंड गोड आसल्यार मनीस काशी सावन रामेश्वर मेरेन वता. मनशाक वाट खबर नासली तरी दुसऱ्या कडेन गोड उलोवपाची कला आसत तर ताका कोणूय रोखडोच आदार करता आनी काशी ते रामेश्वर मेरेनचो प्रवास तो कसल्याय आडमेळ्यां बगर करुंक शकता. तोंड उगडून बरें उलोवपाची देख सांगपी ही म्हण.
तोंड भांगराचें, कान पितळीचे, उलोवपाक गोड पूण हलक्या वा पोक्या कानाचो मनीस. सबावान बरो पूण कसल्याय गजालींचेर विश्वास दवरपी मनशाक ही ओंपार मारतात.
तोंड वांकडें म्हळ्यार हारसो वांकडो म्हुणूं येत? हारसो आपले मुखार कितें आसा तशें दाखयता. आपलेंच तोंड वांकडे जाल्यार हारशाचेर बलांट घालून फ़ायदो ना. हें सांगपी ही म्हण. ‘नाचूंक कळना आंगण वांकडें’ ह्याच अर्थाची ही म्हण.
कुले पळयतात म्हाणाय, तोंड पळयता पोळे, मनीस कुले तेंकोवपाक बसका सोदता आनी भुकेक तोंडान उडोवपाक मेळटा जाल्यार पळयता. कुले पळोवन माणायो आनी तोंडां पळोवन पोळे अशीय म्हण आसा. जितले लोक जमता तितल्यो बसका आनी जितले खावपी आसात तांका पावपासारके पोळे. ‘तोंड पळोवन पोळयो, भेंड पळोवन म्हणायो’. अशीय म्हण घोळटा. अर्थ तोच.
तोंडा पुरत्यो पोळयो, बसके पुरत्यो म्हणायो, गरजे प्रमाण वस्तूंची पुरवण जाता तेन्ना ही ओंपार मारतात. ‘तोंड पळोवन म्हणय नातर सागा (साका) फटे’ अशी कारवार म्हण वापरांत आसा.
तोंडाचो गोड, हाताचो जड, तोंडान गोड उलोवपी पूण प्रत्यक्षांत कसलोच आदर करिनाशिल्ल्या मनशाक ही ओंपार मारतात. ‘पैश्या परापत ना तोंड मात्र गाड’, ‘तोंडार बोले हातीर फ़ोले’ ह्यो ह्याच अर्थाच्यो म्हणी कारवार वाठारांत घोळटात.
तोंडांत तीळ तिंबना, कसलीय गजाल आ़पल्याकडेनच दवरुंक शकना असल्या मनशाक ही ओंपार मारतात. असल्या मनशांच्या तोंडांत कांयच उरना. खबर मेळनाफ़ुडें ती दुसऱ्याक सांगल्या शिवाय रावनात.
तोंडांत फ़ोव घालून ओग्गी रावप, जो आपल्या मुखार कितें घडटा तें पळोवन ओग्गी रावता. कांयच प्रतिक्रिया उक्तायना अशा मनशाक ही ओंपार मारतात.
तोंड बरें सांबाळीत, कोणाच्याय पोटांत रिगून दीस काडीत, जो बरें उलयता तो केन्नाच उपाशीं उरना. बरें आनी वायट हें जिबे वरवीं येता. तेखातीर आपली जीब सांबाळूंक जाय. ”तोंड भर उतर पोट भर शीत’. ही ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
तोंडाचीं बातां बायल भीक मागून खाता, भायर व्हडले व्हडले भपके मारपी पूण घरांत पळयल्यार बायल भीक मागता. भपकेबाज मनशाक ही ओंपार मारतात.
तोंड वांकडें पूण दैव फ़ांकडें, वांकड्या तोंडाच्या मनशाक लेगीत बरें नशीब आसूं येता ही शिटकावणी दिवपी ही म्हण.
तोंडांत कोणय घालीत गिळूंक आपणेंच जाय. तोंडांत कोणय घालीत पूण गिळपाचें तरी काम आपणे कपाक जाय. आपणे हात पांय हालोवंक जाय हें सांगपी ही म्हण.
दिव्यांत वात आनी तोंडांत हात आदल्या तेंपार भर सांजवेळ खेळून पुरो जातगीर भुरगीं घरांत येतालीं आनी दिवो लागले की जेवपाक उतावीळ जातालीं. तांका लेखून ही ओपार मारताले. तेलाची बचत करपाक बेगीन जेवन घेतात अश्या चामट्या लोकांकय लेखून ही म्हण आदीं वापरताले.
कुरकुटांत पणटी दवरून तोंड ओंवाळून घेता आपली स्तुती, तोखणाय आपणेच करप असो ताचो अर्थ. थोड्यांक आपली, आपल्या घरच्यांची, आपल्या भुरगेबाळांची दुसऱ्यां मुखार आपणेंच तोखणाय करपाचो खूब सोस आसता. तेन्ना ही ओंपार मारतात.
तोंडांतलें उतर तोंडांत उल्लें, आपूण एखादी गजाल उलोवपाक वता आनी त्याच वेळार ती घडटा अशा वेळार ही ओंपार मारतात.
तोंडांत बोट घाल्यार चाबूंक कळनाशिल्लो, सामको गरीब, निरपराधी मनशाक लेखून ही ओपार मारतात.
खाजूर पिकाच्या वेळार कावळ्या तोंडाक रुंव, वसंत रुतूंत कावळ्याच्या तोंडाक रोग जाता आनी भितल्यान फ़ोड येतात. अशा वेळार ज्युस्तच खाजराक फ़ळां येतात. तीं फ़ळां कावळ्याच्या खूप घोस्ताचीं. पूण तोंडाक फ़ोड आयिल्ल्या कारणा खातीर ताका तीं खावंक मेळनात. बरी संद येता तेन्ना तिचो फ़ायदो घेवंक मेळना तेन्ना ही ओपार मारतात.
कीड मेली खंय आपल्या तोंडान, कीड गेल्ली खंय पळून. पूण रुखार पावतकच तिणें तोंड उगडलें आनी लागली गांवक. तिचो आवाज आयकून एका सवण्यान तिका ज्युस्त उबारली. सांगूंक जायना तें सांगपाक न्हय त्या वेळार तोंड उगडटा तेन्ना ही ओपार मारतात.
तोंडा तिळू, गांडी बुदलिका, तीळ तोंडांत घाल्याबरोबर ताचें तेल दुसरे वाटेन भायर येतलें असो समज दवरप. खंयच्याय गजालीचें फ़ळ रोखड्या रोखडें सोदपी मनशाक लेखून ही ओपार मारतात. तोरी फ़ुगल्यारी मुड्या येदी जायत वे? मुडी म्हळ्यार तणान बांदिल्ली तांदळाची पोटली. एक मुडी म्हळ्यार बारा वा सोळा पायल्यो धान्य. जण एकल्याच्या व्हडपणांक कितें तरी शिमा ही आसताच. बेबो फ़ुगून बैला येदो जायना. ‘उडीद फ़ुगल्यार मादाळें जायत वे?’ अशीय एक म्हण कोची वाठारांत घोळटा.
(पूर्वार्ध)
सखाराम शेणवी बोरकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
