भांगरभूंय | प्रतिनिधी
सदाक मेळपाक खूप दिसांनीं हांव ताच्या घरा गेल्लों. पळयत जाल्यार सदा आपल्या एका आमिगाकडेन उलयता. ताचो आमीग बरोच बेजार जाल्लो दिसतालो. सदान ताच्या खांदार हात दवरुन म्हळें “हांव समजायता ताका! पूण एक काम कर ताच्या ‘फाटीर मार पूण पोटार मारुं नाका”. सदाचो आमीग सातिश्फेत जावन गेलो.
हांवे सदाक विचाल्लें “आरे कितें जालें?”
“कांय ना रे! कोणायचेरुय उपकार करतगीर कशें आंगलट येता ताची ही बेस बरी देख. ह्या म्हज्या आमिगाक तागेल्या दुकानार काम करपाक एक मनीस जाय आसलो. हांवे आमगेर एक बायल वावराक येता तिचो चलो बेकार आसलो ताका थंय लायलो. तीन चार म्हयने ताणे बरें काम केलें. आतां खंय तो सारको वेळार कामाकूच येना. हो आतां ताका काडपाक पळयता. कामावेल्यान काडल्यार तो सामको रस्त्यार येतलो म्हण हांवे ताका म्हळें हांव समजायतां ताका.”- सदा.
सदान वापरिल्ली ‘फाटीर मार पूण पोटार मारुं नाका’ ही म्हण म्हाका खूप आवडली. ह्या म्हणीचो अर्थ कोणाचेंय पोट भरपाचें सादन काडून घेवंचें न्हय. भूकेंन जाल्ले हाल हे सगळ्यांत वायट.
पोटाचेर आदारिल्ल्यो साबार म्हणीं आनी वाक्प्रचार कोंकणी भाशेंत आसात. पोटाचेर आदारिल्ली कोंकणींतली एक फामाद म्हण म्हळ्यार ‘पोट मारुन जोत केलें तेंवूंय अंती वाघान खालें’. ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: एका शेतकारान खंय पोटाक चिमटे काडून पैशे एकठांय केले आनी त्या पैशांचे एक जोत विकतें घेतलें. जोत गोठ्यांत बांदिल्ल्या कडेन रातचो घरा कुशीक आशिल्ल्या रानांतल्यान एक वाघ आयलो आनी ताणें तें जोत खालें. कपल फुटक्या मनश्याचें कांयच सादनां तेन्ना ही ओपार मारतात.
‘यो रे दिसा भर रे पोटा’ ही एक पोटाचेर आदारिल्ली आनीक एक फामाद म्हण. जोडलें, हाडलें, खालें आनी फोल्गां माल्लीं अशी बेफिकीर वृत्तिचे लोक आसतात. फकत खावपी जेवपी आनी मजा करपी लोकांक लेखून ही म्हण वापरतात. हांका ‘हातावेल्या पोटाचे’ मनीसुय म्हण्टातात. अश्याच अर्थाच्यो आनीक दोन म्हणी म्हळ्यार ‘पोट भरतकूच गांड शिळोणी घालता’ आनी ‘पोटभर जेवंचें आनी भाटभर हागचें’ कसलीच चिंता नाशिल्ल्या, बेफिकीर आनी संतुश्ट मनश्याक ह्यो ओपारी मारतात
‘पोट शिकयता वेव्हार (वावर) आनी पेठ शिकयता दर’. जशी परिस्थिती येता ते प्रमाण मनीस शिकता हें दाखोवपी ही म्हण. भूक लागतगीर मनीस हात पांय हालयता, दुसऱ्याकडेन कशें वागचें तें तो शिकता. तेच प्रमाण बाजारांत(पेठ) वतगीर थंय जिनसांची दर कशी आसता, वांटपण कशें करप हें तो शिकता. ‘पोट आसल्यार मत येता’ हीवूय ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण. पोट आसा म्हण्टगीर तें कशें भरचें हें मनीस आपसूकच शिकता.
‘पोट भरतगीर गरे आंबट’. पोटभर जेविल्ल्या मनश्याक आनीक कितेंय दिलें जाल्यार नाका जाता, मागीर जें दिता ताच्यो तो खोडी वा कुतां काडटा. हीच म्हण ‘भरिल्ल्या पोटार गरे आंबट’ अशीय वापरांत आसा. मंगळूर वाठांरांत हीच म्हण ‘पोट भरल्यार गरे कोडू’ अशी घोळटा. ‘भरिल्ल्या बामणाक धंय करकरीत (धंयांत फातर)’ हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण.
‘पोटाक लागतकच भूक, गोड -खार एकूच’, ही म्हण भुकेक कितेंय चलता हें आमकां सांगता. ‘पोटाचे भुकेक काजऱ्याचीं फळां’ वा ‘पोटा भुकेक काजऱ्याचें फळ गोड’ हीवूय ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण. हरशीं काजऱ्याचें फळ सामकें कोडू, पूण पोटाक भूक लागतगीर हें काजऱ्याचें फळ लेगीत रुचीक लागता. ‘पोट भरिल्ल्याक उपाशाली भूक कळना’, जाचें पोट भरिल्लें आसता ताका उपाशीं आशिल्ल्याची यातना कळनांत हें दाखोवपी ही म्हण.
‘पोटाक शित खाता काय शेण खाता?”, ज्या मनशाची घरची परिस्थिती वायट आसता, पयशांची गरज भासता ताका आपलो सगळो मान पैस दवरुन आपलें पोट भरपाखातीर पैशे मागचे पडटात तेन्ना ही ओपार मारतात.
‘आड वयरें पोट सोयरें’ म्हळ्यार फकत भूस मारपाक येवपी, जांचो कांयच उपेग ना, वेल्यान त्रासूच चड जाता असले सोयरे असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘पोटा दुकीलो कोडू खात्तलो; चिकलाक आपळ्ळो हात धुतलो’ ही मंगळूर वाठारांतली एक कोंकणी म्हण. जाचें पोट दुखता तो कोडू वखद घेतलो आनी चिखलांत पडिल्लो धुवून घेतलो. हे सगळें आपसूक घडटा कोणे दुसऱ्यान सांगचें पडना.
‘पोट भरचें न्हय जाल्यार फाटि (फाट) भांगराची जातली आसली’. हीवूय एक मंगळूर वाठारांतली कोंकणी म्हण. पोटाखातीर मनश्याक कितलो खर्च करचो पडटा तें ही म्हण दाखयता. पोट भरपाची जापसालदारकी नाशिल्ली जाल्यार सगळी फाट भांगराची जातली आसली. म्हणजे जाय तितल्यो भांगराच्यो वस्ती करुंक मेळपाच्यो.
‘पोटाची नळी आनी कानाची पाळी वाडयत तितली वाडटा’. चड खाता ताका आनीक खायन दिसता. ही मनश्याचो सबाव दाखोवपी एक म्हण. ‘पोटा चिरु आनी काना पाळी वाडयत तितली वाडटा’ हिवूय मंगळूर वाठारांतली ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण. ‘पोटाची चिरी आनी कानाची पाळी वाडयता तितली वाडटा’, ‘पोटाची खळी (झोळी) आनी कानाची पाळी वाडयत तितली वाडटा’ हीं वयल्या म्हणीचीं आनीकय कांय रुपां!
(चलता)
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
