कोंकणी म्हणी आनीवाक्प्रचारांतलीं ‘घोव आनी बायल’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

घोव आनी बायल हांचेर कोंकणींत खूब कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात. हातूंतल्यो कांय म्हणी आनी वाक्प्रचार आतां काळाभायऱ्यो जाल्ल्यो आसल्यो तरीय…

हालींच म्हाका एका आमिगाचो फ़ोन आयलो. तो म्हाका विचारपाक लागलो ‘नशिबान घोव खांवचो’ ही म्हण कशी आयल्या काय? खांवचो सो कित्याक? हांवे ताका म्हळें, हातूंत ‘खावप’ ह्या उतराचो लक्ष्यार्थ मतींत घेवंक जाय. हांगा ‘खावप‘ म्हळ्यार ‘मेळप. घोव कितलोय बरो सोदून दिलो तरी एकाद्र्याच्या नशिबांत आसता तसोच तो मेळटलो आनी वागतलो. हांगा ‘खांवचो’ म्हणल्यार मेळचो.
ती पुराय म्हण अशी, ‘कातलेन खावचे फोव, नशिबान भोगचो घोव. कातली आनी फोव हांची संगत बरी जमता. चलयेच्या सबावाक जुळता तसो घोव मेळल्यार संवसारांत मजा येता. चलयेचें नशीब बरें आसल्यार तशें घडपाचें. हे म्हणीचो संक्षेप जावन ‘नशीबान घोव खांवचो ही म्हण घोळटेंत आसा. ‘कातलेन खांवचो घोव, अदृश्टान मेळचो घोव, हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
घोव आनी बायल हांचेर कोंकणींत खूब कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात. हातूंतल्यो कांय म्हणी आनी वाक्प्रचार आतां काळाभायऱ्यो जाल्ल्यो आसल्यो तरीय त्याकाळच्या समाजशात्राचो अभ्यास करपाच्या नदरेन त्यो म्हत्वाच्यो आसात.
-‘एकलो बायलेक ओडटा, एकलो गुड्याक ओडटा, एकल्याक लग्न करुन संवसार करपाची आवड आसता आनी दुसऱ्याक संवसारांत घुस्पून रावनास्तना मठवासाखातीर दोंगरार वचपाची आवड आसता. कर्नाटकांत ही म्हण वापरतात.
-‘घोव अचकट आनी बायल मचकट, परिणामाक बरीं, अचकट ह्या उतराचो अर्थ पोजडो वा बुरसो, जो सुंदर न्हय तो, हळशिकावणो अशे जातात. घोव बायल दोगांय सारकींच बुरशीं आसतकच आनी कितें विचारता?
-‘घर अस्कड, बायल माकड, त्या दादल्याक ना सांकड, हळशीकेन घर भरिल्लें आसल्यार आनी बायल विद्रूप आसल्यार तिचे फ़ाटल्यान कोण लागत म्हण भंय नासता. कर्नाटकांत ‘घर वांकूड आनी बाईल मांकड अशें म्हणटात. ‘बायल पिशी, घोव खुळो, घराक जालो बिळकुटो, ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण. अस्कड घर: धुल्लान, घाणीन भरिल्लें घर.
-‘दादलो बायले आदलो’, बायले परस घोव श्रेश्ट (वयान आनी मानान) बायले आदीं दादल्याची परमेश्वरान केली, असोय एक अर्थ. ‘दादलो बायले आदलो म्हण दादल्याक मान वेगळो. ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
-‘घोव पडलो आड, घोवाचें बुड्डून व्हेलें खाड’, घोव पिडेस्त जावन हांतुणार पडटकच दुसरे येवन ताची गिरेस्तकाय चोरून व्हरपाक पळयतात हें सांगपी ही म्हण.
-‘घोव म्हण्टा रांड मागीर जग म्हण्टा सांड, घोवानच आपल्या बायलेक दुसऱ्यां हुजीर रांड म्हणीत तर फ़ुडल्याक वायट उतर दिवपाक जेल मेळटा हें दाखोवपी ही म्हण. ‘घोवान रांड म्हळ्यार, कांकणकार सांड म्हण्टा, हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण. घोवान सदांच आपल्या बायलेक रेस्पेतान आदारान वागोवंक जाय हें सांगपी ही म्हण. घोवानच जर आपले बायलेक रेस्पेद दिलो ना तर लोक कित्याक आनी कशे दितले?
-’घोवा परस (परिसा) बायल मोटी मुसळ घेवन धांवता फ़ाटीं’ (लागली), जेन्ना घोवा परस बायल बळिश्ट आसता तेन्ना ती घोवाक नाकापुरो करुन सोडटा हें सांगपी ही म्हण.
-‘घोवाक ना कुंड्यापोळी धेड्याक मात पात्तोळी, न्हंवऱ्याच्या सांगात्याची न्हंवऱ्या परस चड अपुरबाय जाता तेन्ना ही ओपार मारतात. मंगळूर वाठारांतली ही एक म्हण.
-‘घोवान बायलेक मारल्यार देमांद ना, आदीं घोव बायलेक मारताले. तांका कोर्टांत़ व्हरुंक मेळनासलें. घरच्या केस्तावांत दुसऱ्यांनी पडूंक जायना असो ताचे फ़ाटलो विचार आसलो. आतां हें सगळें बदल्लां. -‘घोवा बायले मदें तुजो दवलो घालूं नाका’ ही ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
-‘घोवाची बायल सदांच गर्बेस्त’, घोवाचे बायलेक केन्नाय गुरवार म्हळ्ळें म्हणून तातूंत वायट दिसपाची गरज ना.
-‘घोवाक सांडून सोडलें घर, पूण मीण घालता फ़ार’, नशिबान आयिल्लो सांगांत सोडून दुसरो सांगात धल्लो तर परिस्थिती ताचे परस वायट जाली हें दाखोवपी ही म्हण.
-‘घोवाच्या भंयान (रागान) घेतलें रान थंय मेळ्ळो मुसलमान ताणें कातरुन व्हेलें नाक कान’, एका ल्हान इपस्टेपासून पैस वचपाचो येत्न करप आनी व्हडल्या इपस्टेंत पडप.
-‘पावसांत भिजलें आनी घोवान माल्लें सारकेंच, पावसान एकाद्र्या मनशाक भिजोवप ही गजाल जितली सहज आनी सैमीक, तितलीच घोवान बायलेक मारप ही गजाल आसा असो आदीं समज आसलो. आतां पावसान भिजोवप ही गजाल जरी सैमीक आसली तरी बायलेक मारप ही गजाल आतां सैमीक उरुंक नां. आतांच्या कायद्याच्या आड गजाल ती. ‘पावसान भिजयल्यार आनी घोवान-बापायन माल्ल्यार लज ना’ वा ‘पावसान भिजयल्यार आनी घोवान- बापायन माल्ल्यार फ़िर्याद ना’ह्योवूय ह्याच अर्थाच्यो म्हणी.
-‘घोवान जोडलें, बायलेन सांबाळलें, घर थारलें’, घोवान जोडूंक जाय. तो जोडकार. बायल घरकान्न. ही पुर्विल्ली रीत. बायलेन घर सांबाळ्ळें जाल्यारुच तें वयर सरता हें सांगपी ही म्हण.
-‘घोवाच्या फाटीर मिरयां वांटी’, घोवाक जेन्ना बायल कुस्कुटावरी लेखता, वरतें दाखयता, ताका फ़टयता तेन्ना ही ओपार मारतात.
-‘घोवा बायलेचें एक चित्त तर चिंचे पानार न्हीद’. घोवा बायलेचें एक मत चिंतप आसल्यार कशेय दीस काडूंक जातात. सामक्या ल्हान जाग्यार लेगीत सूख मेळटा. दोगांमदें धुसफ़ूस आसत जाल्यार व्हडल्या घरांत लेगीत सुख मेळना. ‘घोवालें आनी बायलेलें मन एक आसल्यार, कांडणाचेर लेगीत न्हीद पडटा’, ‘घोवा बायलेचें एक चीत, मडकेंक जाता शीत’. ह्योवूय ह्याच अर्थाच्यो आनीक दोन म्हणी.
-‘घोव बायल कडसरतीत भीक मागतीत’, घोव बायलेन सदांच एकठांय जियेवंक जाय, कठीण परिस्थितींत एकठांय झुजूंक जाय. घोव आनी बायल वेगळीं सरलीं जाल्यार मागीर तीं त्रासांत पडटात हें सांगपी ही म्हण.
-‘घोवा बायलेचें इशें आनी मदीं उलयता (पडलें) तें पिशें’, घोव बायल कितलींय झगडलीं जाल्यार दोगांय रोखडींच एकठांय येतात आनी तांचे काकुळटेक येवन जो मदीं पडटा तो पिसो थारता. ‘घोव बायलें झगडें दिवसां पुरतेत’ हिवूय कारवार वाठारांत घोळपी ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण.
-‘गजालीन खाल्लो घोव आनी परशान पकैली बायल’, हांतुणार पडिल्ल्या घोवाची काळजी घेवंचे बदला बायल गजाली मारूंक रावली आनी हेवटेन घोव सोंपलो. गजाली करुन करुन सगली रात सोंपली. घोवाकडेन पावंची पयलीं उजवाडलें. तेच भशेन बायलेक वखद हाडूंक म्हणून गेल्लो घोव परशा म्हऱ्यांत शेकूंक बसलो. परसो म्हल्यार थंडेंत पेटयतात ती शेकोटी. हो अर्थ खबर नासिल्ले परशा सुवातेर पुरशान म्हणटात. ‘गजालीन घोव खाल्लो, ‘गजालीन गजाली पोरसांत, बायल घोव विसरली’.
-‘बेताळाक नाशिल्ली बायल आनी काळखा देवतेक नाशिल्लो घोव’ हाचो अर्थ एकामेकाक पुरक अश्यो दोन व्यक्ती जांची परिस्थिती एकासारकी आसता, एकामेकांची गरज वळखून लग्न जाता त्या जोडप्याक लेखून ही म्हण मारतात. हीच म्हण सावंतवाडी वाठारांत पावतगीर ‘भावका देवतेक नाशिल्लो घोव आनी दाढाक नाशिल्ली बायल’ असो जाता. ‘देवते नाशिल घोव आनी दाडा नाशिल बायल, कारवार वांठारांत घोळपी ह्याच अर्थाची म्हण. हीच म्हण ‘वनदेवीक ना घोव नी बेताळाक ना बायल’ अशीय घोळटा.

फुडें चलता…

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751