किशोर आनी रफीः आवाजाचे जादुगार

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

चुको काडल्यात हाचो अर्थ असो न्हय की त्या गायकांक आमी आमचें व्हडपण दाखोवंक सोदतात. ते श्रेश्ठ गायक हातूंत मात्तूय दुबाव ना. रफींचें एक पद रेकॉर्ड करतकच कळ्ळें की चुकून ‘आपका जवाब क्या’ म्हणपाचे बदला ‘का’ म्हणलें.

बाॅलिवुडांत किशोर कुमार आनी मोहम्मद रफी हे दोन नामनेचे गायक जावन गेले. तांचे बगर बॉलिवूडाची कल्पना करप शक्य ना. तांच्या आवाजांत एक वेगळोच जादू आशिल्लो. तांचे कडेन जे रितीन उतरां उच्चारपाचीं वा ‘इमोशन’, भावना व्यक्त करपाची तांक आशिल्ली, तशी हालींच्या गायकां मदीं खूब उणी जाणवता. घडये हेच खातीर ते अमर जाले. मोहम्मद रफी उस्ताद अब्दुल वाहिद ख़ान, पंडित जीवन लाल मट्टू हांचे शिश्य. किशोर कुमार शास्त्रीय गायन शिकूंक नाशिल्ले. ल्हान आसतना तांचें पांयाचें बोट कापिल्लें म्हणून ते व्हडल्यान रडिल्ले तेन्नाच्यान आवाज बदल्लो अशें म्हणटात. किशोर आनी रफी हांचीं खूब गितां आसात, पूण दोन खाशेलीं गितां जाचे माध्यमांतल्यान तांचें वेगळेंपण दिसून येता तीं आमी हांगां पळोवया. लोक चडशे मनोरंजना खातीर गितां आयकतात. हांव गायक न्हय, पूण खंयचेंय गीत खूब फावटी आयकुपाचें म्हजें पिशेंपण. कांय गितां हांवें हजार खेपे लेगीत आयकल्यांत. तातूंत दरेक खेपे बारीकसाणेन वेगळे-वेगळे गजालींचेर लक्ष दितां, एकदां फकत पेटयेचो आवाज, एकदां फकत तबला, एकदां फकत बांसुरी वा हेर वाद्यां, तर एकदां फकत गायकाचो आवाज, तर एकदां तांचीं उच्चारणां आनी जाल्ल्यो चुकोय बी. बॉलिवूड गितांनी चुको जावंक ना अशें न्हय. म्हजो एक इश्ट आनी हांवें मेळून गितांतल्यो पन्नासा परस चड चुको काडल्यात. आनीकूय आसतल्यो. चुको काडल्यात हाचो अर्थ असो न्हय की त्या गायकांक आमी आमचें व्हडपण दाखोवंक सोदतात. ते श्रेश्ठ गायक हातूंत मात्तूय दुबाव ना. रफींचें एक पद रेकॉर्ड करतकच कळ्ळें की चुकून ‘आपका जवाब क्या’ म्हणपाचे बदला ‘का’ म्हणलें. पूण परत रेकॉर्ड करचे पयलींच ते भायर पडले. आतां तशें ए.आय. चे माध्यमांतल्यान कितेंय शक्य आसा. ‘पल-पल दिल के पास’ हें राजेंद्र कृष्ण हांणी बरयल्लें गीत. किशोर कुमारान तें जे तरेन गायलां, तशें आज मेरेन कोणूच गावपाक शकूंक ना. दरेक शब्द आनी उच्चारणांतली भावना जाणवता. गिताची सुरवात सादेपणान जाता, जादू मुखार सुरू जाता. कांय शब्द ब्रॅकेट वा इनवर्टेड कॉमा घालून दितां तांचेर लक्ष दिवचें. हर ‘शाम’ (आवाजाची खोलाय) आँखों पर, तेरा ‘आँचल लहराए’, हर रात ‘यादों की’.. बारात ले आए (खरो शुद्ध शब्द बरात, बारात न्हय हें लक्षांत घेवचें.) मैं ‘साँस’ (खरोच स्वास घेवन) लेता हूँ, ‘तेरी ख़ुशबू’ आती है, इक ‘महका-महका’ ‘सा’ (‘सा’ शब्द सवकास स्वास सोडून म्हणला) ‘पैग़ाम लाती है’ (कितें हाडपाची भावना दिल्या, तशेंच उर्दू ‘ग़’ चो शुद्ध उच्चार केला), मेरे दिल की धड़कन भी, तेरे ‘गीत गाती’ है… कल तुझको देखा था (दुबावीत आवाजान) मैंने अपने आँगन में, जैसे कह रही थी तुम, मुझे ‘बाँध लो’ (खोलायेन भावना) बंधन में, ये ‘कैसा रिश्ता’ है, ये ‘कैसे सपने’ हैं (कैसा, कैसे, रिश्ता, सपने हांचेर भर दिला), बेगाने होकर भी, ‘क्यों’ लगते अपने हैं, मैं सोच (येवजिल्लें वरी) में रहता हूँ, डर-डर के (भियेल्ले आवाजान) कहता हूँ, पल-पल दिल के पास तुम रहती हो (ही पुराय वळ भियेल्ले आवाजान आनी पुराय गितांतली सुंदर रितीन गायिल्ली वळ). तुम सोचोगी क्यों इतना (येवजिल्लें वरी गायलां), मैं तुमसे प्यार करूँ! तुम समझोगी दीवाना, मैं भी इक़रार करूँ (सांगपाचे रितीन गायलां), दीवानों की ये बातें, दीवाने जानते हैं (दुखेस्त स्वर), जलने में क्या ‘मज़ा’ (हें उतर खरेंच मजेशीर स्वरांत गायलां) है, परवाने जानते हैं, तुम यों ही जलाते रहना (दुखेस्त स्वर), आ-आकर ख़्वाबों में..(सपनेल्लो आवाज) ‘पल-पल दिल के पास’ तुम रहती हो ‘जीवन मीठी प्यास’ ये ‘कहती हो’..’पल-पल दिल के पास’, ‘तुम रहती’ हो… 52 वर्सां आदिचें गीत आजूय नवेंच कशें दिसता.
सोनू निगम म्हणटात, “रफ़ी साहब एकदम नमाज़ी आदमी थे, पूण तांणी भजनांय उत्कृश्ट रितीन गायल्यांत”. तांचें ‘एहसान तेरा होगा मुझ पर’ हेंय एक उत्कृश्ट गीत. हांव हांगां ‘आपके हसीन रुख़’ हें गीत घेतां. 59 वर्सां आदींचें गीत कितलें सुंदर आसा तें पळयात. सुरवातूच मधूर आवाजान जाता – ‘आपके हसीन रुख़’, ‘पे आज नया नूर’ है, मेरा दिल मचल गया तो मेरा क्या क़ुसूर है, आपकी निगाह ने कहा तो कुछ ‘ज़ुरूर’ है (मूळ उतर ‘ज़रूर’, पूण ‘क़ुसूर’ उतरा बरोबर तुकबंदी करपाक ‘ज़ुरूर’ केलां), मेरा दिल मचल गया तो मेरा क्या क़ुसूर है… खुली लटों की छाँव में (ही वळ ओडून बरी सुंदर गायल्या) खिला-खिला-सा (हे उतरांत आवाजूय फुलून आसा) रूप है, घटा पे जैसे छन रही ‘सुबह-सुबह की धूप है’ (आवाज बरे रितीन देंवयला), जिधर नज़र मुड़ी, उधर सुरूर ही सुरूर है (ही वळ तीन खेपे आसा, ‘जिधर नज़र मुड़ी’ तिनूय खेपे वेगळ्या स्वरांत म्हणलां आनी ‘सुरूर’ ह्या उतरांत खोशयेचो स्वर व्यक्त जाला). ‘झुकी-झुकी’ निगाह में, भी हैं ‘बला की शोख़ियाँ’ (हांगा झुकी-झुकी, बला उतर सारकें आयकुचें), दबी-दबी हँसी में भी तड़प रही हैं बिजलियाँ (दबी-दबी म्हणटना खरोच आवाज दामला). शबाब आपका (ही वळ तीन खेपे आसा, ‘शबाब आपका’ तिनूय खेपे वेगळ्या स्वरांत म्हणलां, पयले खेपे ‘आपका’ उतर रोखडें थांबयलां, दुसरे खेपे ‘शबाब आपका’ हें ओडून घेतलां आनी तिसरे खेपे ‘शबाब आपका’ हातूंत फुडलें उतर ‘नशा’ आसा ताचे खातीर आवाजांत ‘नशा हाडिल्लो’ आयकूपाक मेळटा.) नशे में ख़ुद ही चूर-चूर है (तांणी केन्नाच नशा करूंक ना पूण आवाजांत जी नशा हाडल्या ती आनी कोण हाडत सो दिसना.) मागीर – जहाँ-जहाँ पड़े ‘क़दम’ (हें उतर उच्चारपाक कठीण, पूण सारकें उच्चारलां. उर्दूंतलें ‘क़’ आनी ‘ग़’ व्हडले-व्हडले गायकांक म्हणपाक जमना), वहाँ फ़िज़ा (फ़ज़ा असोय चलता) बदल गई, ‘के जैसे सर-बसर बहार’, आप ही में ढल गई (हांगा पयले वळींत खूब सुंदर नशा भरिल्लो आवाज आसा आनी मागीरचो ‘आप ही में ढल गई’ ताकाच जोडून गायलां.) किसी में ये कशिश (ही वळ तीन खेपे आसा, किसी आनी कशिश हीं उतरां बारीकसाणेन गायल्यांत तीं आयकुचीं), ‘कहाँ’ जो ‘आप में हुज़ूर’ है (कहाँ आनी आप में हुज़ूर हीं उतरां सामकीं मंद गायल्यांत. निमाण्यो दोन वळी जे रितीन गायल्यात, पुराय गिताची सुंदरताय ते दोन निमाणे वळींतल्यान काळजाक भिडटा. ‘आपके हसीन रुख़ पे आज नया नूर है, मेरा दिल मचल गया तो मेरा क्या क़ुसूर है’, आपकी निगाह ने कहा तो कुछ ज़ुरूर है, मेरा दिल मचल गया तो मेरा क्या क़ुसूर है! हीं दोनूय गितां आतां मुजरत परत आयकात. रफींचीं कांय गितां सोनू निगमान गायल्यांत, पूण सगळ्याच गितांक ते न्याय दिवपाक शकूंक ना हें मात खरें. त्या तेंपार चड तकनीक विकसीत नासतनाय कितलीं सुंदर, अर्थपूर्ण गितां आशिल्लीं. आतांचे भशेन ऑटोट्यून नाशिल्लो. अरिजित सिंहान म्हणलांच, सोनू निगम चाहकर भी बेसुरा नहीं गा सकते, तशेच ते तेंपार किशोर कुमार आनी मोहम्मद रफी आशिल्ले.

आदित्य सिनाय भांगी
09673585953