किदें तीं अळमीं, किदें ते दोंगर

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

घोग्यांनी पावस पडपाक सुरवात जाली म्हणटकूच आमकां याद जाताली ती किल्लांची आनी चड करून अळम्यांची. सह्याद्रीच्या
गोपांत आशिल्ले खातीर आमच्या सांगें म्हालांत आनी कुर्डी- कुर्पें वाठारांत आकांताचो पावस रकरकतालो. आमच्या गांवांतल्यान व्हांवपी कुशावती न्हंयचें पावसाळ्यांतलें रूप म्हणल्यार जमदग्नी परस खर. हे न्हंयेन आमचे गांवचे ‘आलतड आनी पलतड’ अशे दोन वांटे केल्ले. आलतडीक आनी पलतडीक जोडपी दुवो म्हणल्यार व्हडें. आकांताच्या पावसा वांगडा कुशावतीक आकांताचो हुंवार येतालो. कुले घालून तारयाक आपोवपाचें बंद जातालें. कुशावती पिकार जाल्या. तिका मनोवपाक जाय अशें जाण्टे सांगत आयिल्ले. हुंवार देंवचो म्हणून तिची साडी-खणान व्हंट भरपाचें काम आमच्यो जाण्टेल्यो करताल्यो. ही अंधश्रद्धा अशें आयज दिसता पूण आमच्या कुर्डी गांवांत व्हड भावनेन हे सोपस्कार जाताले. हुंवार देंवचो म्हूण आमी कुशावतीक होरायताले. पूण तेच कुशावतीचेर साळावली हांगां सरकारान धरण बांदलें आनी कुशावतीचें अस्तित्व सूज आयिल्ले न्हंयेंत केलां. वर्साचे सुमार ईकरा म्हयने ती आपले हे सुजेंत कुर्डी गांवांत घेवन बसता आनी कुर्डीकारांक आपलो देव सोमेश्वराचें दर्शन घेवपाक जाय म्हणून मे म्हयन्याचे दुसरे पंद्रशींत ताचो वाठार उक्तो करता.
गजाल सांगतालो ती किल्ल आनी अळम्यांची. आयज अळम्याची पुडी 700 रुपयांनी विकतात. ती खरी अळमी निखालस न्हय. भायर सरचे पयलींच रोंयणेंतल्यान बळग्यां मुळां सयत ओडून काडून हाडिल्लीं. अळमीं खावचीं तीं आमचे कुड्डेचीं. सैमान वरदहस्त दिल्ल्या आमच्या गांवांत सैमान लोकांक खावपाक लेगीत भरपूर दिल्लें. पूण गांवचे लोक मंदांत नाशिल्ले. झाडां- पेडांची जपणूक करपी. आमच्या गांवांतल्या पणसां झाडांक मार्च-एप्रीलांत पणस लागपाक सुरवात जाताली आनी कांय पणसांक चवथ येयसर पणस लागिल्ले आसताले. चवथीक माटोळेक जो ते बांदतालो तो हड्डे फुडें करून ते तो गणपती पळोवपाक येतल्या वतल्याक दाखयतालो. किल्ल आनी अळम्यांची आमच्या कुर्डी वाठारांत सामकी खातड. पूण अळमीं आयिल्ली रोयण जो पयलीं पळयतालो तो तिचेर झाडाचो एक बारकेलो खांदो मोडून उडयतालो. कोणूय दुसरो येतालो तेन्ना ते रोयणीच्या अळम्यांक हात लायनाशिल्लो. एक बारकेलो खांदो पूण कितलें बरें काम करतालो. ही अळमी कोणे तरी पळयल्यांत आनी ताणें कुरू करून दवरल्या, म्हणटकच हीं अळमीं ताची म्हणून तो दुसरी रोयण सोदपाक वतालो. एकमेकाक समजून घेवप हाकाच एकचार म्हणटात. जें तुजें तें तूं खा, तें म्हाका नाका हीच शिकवण आमच्या गांवच्या लोकांनी आमकां दिली.
अळम्यांक बुधवारा, आयतारा भार येता. त्या दिसांनी खंय अळमीं सोदपाक गेल्यार उक्त्या हातांनी येवचें पडना अशें अळम्यांचो सोद घेतिल्ल्यांचो अणभव. आमी ते प्रमाण आमचे अळमीं सोद मोहिमेचो प्लेन तयार करताले. आमी म्हणल्यार कोण? गांवांत उंवाळून उडयिल्ले न्हय. आमचो पांच जाणांचो ग्रूप. त्या वेळार पिराय आसत 15- 20 वर्सांची. सगले नोकरे खातीर हेर कडेन आशिल्ले. कुड्डे (कुर्डीकारांचे भाशेंत) दोन दीस रजा घेवन आयले उपरांत नोकरी गेली भिस्क्यांत म्हणून पांच-स दीस रावपी. आयतारा आमचो अळम्यांक वचपाचो दीस. कुड्डे गांव तळसाय आनी सिद्धा दोंगर ह्या दोनां मदीं आसा. ह्या दोन दोंगर भावां मजगतच्यान आमची कुशावती न्हंय तांची भयण कशी व्हांवता. ह्या दोनूय दोंगराच्या रानांत जाय तरेचे रानवटी जीव आनी झाड संपत आशिल्ली. तातूंत पावसांत कोण्या झाडांचें किल्ल आनी रोंयणेंतल्यान येवपी अळमी ही मनश्यांची खाद्य संकृती उबेताली.
सिद्धा दोंगराच्या मुळसाक आमची कुर्डी, गाळयें, दापोडें आनी हेर गांव वशिल्ले, गांव कसले पांच-स घरां आशिल्ले वाडे. पूण ते कुड्डेचे शिमे वयले गांव. शिगम्यांक आमचो मेळ गांव भोंवडेक वतालो तेन्ना ह्या गांवांत वच्चेंच पडटालें. कारण गांवांचेर कसलेंच संकश्ट येवचें न्हय म्हणून धोल-ताशे वाजयत थंय शीम बांदून दवरची पडटाली. ही आमचो गांव आनी गांव संस्कृती हो वेगळो विशय. आमचो पंगड घुरी घालतालो तो दापोडें वाठारांत. तळसाय वाठारांत कुळमी लोकांचो राबितो आशिल्लो. हे लोक रानमनश्यां वरवीं, सैम पुजारी. त्या दोंगरार कुड्डेचे लोक सहसा वचनाशिल्ले.
पावसाच्या दिसांनी आमच्या कुड्डे वाठारांत सगले कडेन घसघशे व्हांवपाक लागताले. व्हाळांक हुंवार येताले. आमी पळयिल्ले तेन्नाचें हें सैमा रुप पळयल्यार सध्या जे लोक सत्तरी वाठारांत हें सैम रुप पळोवपाक वतात ते आमच्या कुड्डेच्या वाठारांत येताले. देख दिवपाची जाल्यार आमच्या बुडिल्ल्या कुड्डे गांवाचे शेजारी आशिल्ल्या नेतुल्ले (नेत्रावळी)- गांवडोगरी शिमेर आशिल्ल्या पावसाळी घशघशांची घेवपाक जाता. आमी अळम्यांचे मोहिमेक वताले ते सत्री- कापोती घेनासतना. आमच्या ग्रुपाचो तो नेम आसतालो. पावसांत चिप्प भिजून अळमी सोदपाचो. आमचे कुड्डेच्यान आलतडच्यान पलतडे व्हरपी म्हणल्यार आमचो तारयो अनंत. ताका सिद्धा दोंगराचो पुराय वाठार खबर आसतालो. आमी अळमीं हाडपाक वतात पूण हे कसली मड्या आळमीं हाडटले ते ताका खबर आसताले. तो आपल्या बापोल्याच्या चल्याक तारीर बसपाक सांगून आमचे वांगडा येतालो. तोवूय आमचे सारको तरणाटो. अळमीं सोदपाची झींग ताकाय आसताली.
आमी रानांत उटंगाराच्या पावसांत काम नाशिल्ल्या मानायां प्रमाण भोंवताले. अळमीं आमकां जाय थंय मेळनात. तीं फक्त रोयण्यांनी येतात हो आमचो गैरसमज आशिल्लो. दोंगरार साद्या सुवातांनी लेगीत अळमीं उदेतात. पूण ताका अनंता सारको अणभवी मनीस वांगडा आसचो पडटा. ताचें खाशेलेपण म्हणल्यार तो आमी हे वटेन ते वटेन नदर मारीत वताले तेन्ना तो आमचे परस खूब मुखार वतालो. रानांत भोंवप हो व्हडलो अणभव. रान जळेरां आमचें रगत काडटाली. वांगडा कांटी. केन्ना पायांत दसलीं आनी रगत काडपाक लागलीं तें कळनाशिल्लें. एक तर अळमीं दिसनात आनी अळमीं सोदपा खातीर हाडिल्लो अनंत आमकां सोडून वतालो. पूण तो थंयच्यान अरे सचीन तुज्या पांयां कडेन कुशीक नदर मार अशें सांगतालो. आनी खरेंच थंय पळल्यार जमनीर हीं अळमीं आयिल्लीं दिसतालीं. तेन्ना आमी आमचो अळमीं गुरू अनंताक सलाम मारताले. खरेंच कितलीं अळमीं. एका सांगता अळमीं खावचे परस ती तोडपाक जितली खोस भोगता ती सांगपाक जायना. दिसपाक तीं कशीं भायर सरतलीं अशें दिसता पूण सकयल धरून तोडलीं म्हणटकच कट्ट करून तुट्टात. हें सगलें खरें पूण सध्या अळम्याक हिसपा भायर मोल मेळटा म्हणून ती मुळा सावन हुमटावन काडपाचें सत्र सुरू जालां. अळमी हीं आमच्या पर्यावरणाची राखण करपी एक वनस्पत. तीं ना नपयत जाल्यार सैमाचें जें लुकसाण जातलें तें भरून काडपा सारकें आसचें ना अशें आमचे गोंयचे डॉ. नंदकुमार सांगतात. आमी कुड्डे आसतना तशें केन्नाच केलें ना.
कुड्डे श्रीस्थळांत म्हजे आजेच्या घरा फाटल्यान आंबो आशिल्लो. आकांताचो व्हडलो पूण ताका आंबे न्हय तोरां लागतालीं. कुड्डेचे सगले लोक एप्रील- मे म्हयनांत त्या तोरांचें सांसव करताले. तिच्या मुळा कडेन पावसांत अळमीं येतालीं. गांवांतल्या सगल्यांक तें खबर आशिल्लें. पूण तीं अळमीं वयनीचीं म्हणून तांकां कोण हात लायनाशिल्लो. आमी हरशीं अळमी सोदपाक वताले पूण ती खऱ्या अर्थांन आमची पावसाळी सैम भोंवडी आसताली. नेटान व्हांवपी व्हाळांतल्या उदकांत उडी मारून ताचो ठाव घेवपाक पळोवप, रानांत एखाद्रो सोंसो दिसलो म्हणटकच ताचो फाटलाव करप, रानांतल्या झिलिंनी वचून झोंपे मुड्डत वचप. सिद्धा दोंगर आमकां हें सगलें करपाक दितालो. घरा येतना आमकां पोतयांनी भर भरून अळमीं मेळटालीं. तीं घरां हाडली म्हणटकच भुरगीं अळमीं हाडपाक वतात काय, आनी किदें करपाक वतात ह्या आमच्या घरच्या लोकांक पडिल्ल्या प्रस्नांक आपसूक जाप मेळटाली. कुड्डी गांव आयज आपलें अस्तित्व साळावले धरणाक शेणोवन बसला. पूण घोग्यांनी पावस पडपाक लागलो म्हणटकच गांवची याद येता. ती अळमीं हाडपाक आमकां वचपाक मेळना ही गजाल सतायता. आतां बाजारांत मेळपी अळमीं पळयतकच जीव आकुळपिकूळ जाता. जीं अळमीं आमी रानांनी वचून हाडून खाताले तातूंत जी मजा आशिल्ली ती ह्या विकत घेतिल्ल्या अळम्यां मदीं ना हाची जाणविकाय जावन मनाक दुख्ख भोगता….

सुदिन वि. कुर्डीकार.
8275425404