भांगरभूंय | प्रतिनिधी
कथा अस्तुरी, हें नाटक कोंकणींतले तोला-मोलाचे साहित्यीक पुंडलीक नायक हांणी बरयलां. पुंडलीक नायक हांकां वेगळ्या वळखीची गरज ना. तांच्या साहित्यांत गांवगिऱ्या वांठाराचें चित्रण चड प्रमाणांत दिश्टी पडटा. हाचें फाटलें मुखेल कारण म्हळ्यार गांवगिरी जीण तांणी अणभवल्या. कोंकणी साहित्याक राष्ट्रीय तशेंच अंतरराष्ट्रीय पांवड्यार पावोवपी कांय साहित्यिकां मदीं तांचें नांव आस्पावता. “कथा अस्तुरी” नाटक ताच्या आगळें वेगळें सादरीकरण आनी प्रयोगक्षमते खातीर प्रेक्षकप्रिय जालां. प्रतिभा (प्रशांती तळपणकार) आनी प्रतिमा (ज्योती कुंकळकार) हीं दोनूच पात्रां पुराय नाटक मुखार व्हरतात.
“कथा अस्तुरी” हो नाटका सारखो प्रकार आसलो तरी पुराय अर्थान तें नाटक न्हय. स्वता लेखकान ताका ‘संवाद’ म्हणलां (प्रस्तावना). ह्या नाटकाचो मुखेल विशय म्हणल्यार बायल. बायले विशीं आयकल्लें, वाचिल्लें, पळयल्लें, समजल्लें, सगळें बरोवप्यान मांडलां. हीं दोन पात्रां जायत्यो भुमिका करतात. एकूण 20 देखाव्यांच्या ह्या नाटकांत सगळ्यो मेळून 15 भुमिका आसात, ज्यो फकत ह्या दोन पात्रांनी केल्यात. प्रत्येक देखाव्यांत ह्या दोनूय पात्रांनी वेगवेगळ्या भुमिकांच्या आदारान बायलेचेर जाल्ल्या अन्याय – अत्याचाराचेर बडी मारल्या.
नाटकाक खाशेलें अशें कथानक ना. दर एका देखाव्यांत अस्तुरेची वेगवेगळी काणी सांगल्या. “फाटल्या पांच हजार वर्सां सावन पुरुशप्रधान संस्कृतीच्या नांवान बायलांच्या वांट्याक आयिल्लें उणाकपण आनी भारतीय संस्कृतीच्या नांवाखाला तिचें केल्लें उदात्तीकरण, म्हळ्यार “बायल ही पायांतली व्हाण” पासून “बायल म्हणल्यार पूज्य देवता” मेरेनचो जळजळीत प्रवास “कथा अस्तुरीं”त आयला”. नोकरी करपी बायलेक घरचें सगळें जाग्यार उडोवन भायर सरचें पडटा. घरांतल्या सगळ्यांचें काम-धाम फकत बायल मनशेक पळोवचें पडटा. बायलांचेर तयार जाल्ल्यो म्हणी आनी वाक्प्रचार, हुंड्या खातीर बायलेक मारप, तरी लेगीत अस्तुरी सगळ्यांचीं मनां दवरता. तरी आसतना तिकाच चड सोंसचें पडटा.
ह्या नाटकाचें म्हत्वाचें खाशेलेंपण म्हणल्यार लेखक पुराव्यांच्या आदारान महाकाव्यांक आव्हान करता. कदीम काळांतल्यान दादल्यांनी बायल मनशेक “दिवपाची वस्त” लेखल्या. इश्टागत जोडपाक, राज्य वाडोवपाक, संकट पयस करपाक दादल्यांनी बायल मनशेचो वापर केला. मूळ कारण कितेंय आसलें तरी रामायण आनी महाभारतांतलीं महाझुजां अनुक्रमान सिता आनी द्रौपदी ह्या अस्तुऱ्यांक लागून घडलीं अशें मानतात. विश्वामित्राचो तपोभंग करपाक ब्रह्मदेवान रंभा नांवाच्या अप्सरेक धर्तरेचेर धाडलें. रावणान लक्ष्मणाचो बदलो घेवपाक सितेचें हरण केलें. महाभारतांत जाल्यार धर्मराजान आपल्या स्वताच्या घरकान्नीक पणाक लायली. ह्या घटनेक भीष्माचार्य, द्रोणाचार्य, सारखे म्हालगडे गवाय आशिल्ले. तरी आसतना द्रोपदेक जें सोसचें पडलें तें वेगळे तरेन सांगपाची गरज ना.
पुंडलीक बाबान फकत बायलेचेर जाल्ल्या अत्याचारांचेर बोट दाखोवन नाटक सोपयलें ना. तर तिणें केल्ल्या व्हड पराक्रमांचो ताणें नियाळ घेतला. कर्तुत्वी आवयो, अज्रंवर प्रेमी-प्रेमिकांच्यो जोड्यो, आनी उपरांत आधुनीक काळांतल्यो किर्तीशील बायलो, देखीक: किरण बेदी, हेमा सरदेसाय, शशिकला काकोडकार हांचो उल्लेख ह्या नाटकांत येनासतना रावलो ना. देखाव 16 काळजाक पीळ घालता. ह्या देखाव्यांत तांणी सतीप्रतेचें चित्रण केलां. एके बायल मनशेक गांवचो लोक तिच्या घोवाच्या पेट्ट्या सरणाचेर चडयतात. ही तांचे खातीर एक सादी गजाल न्हय, तर एक व्हड उत्सव कसो. ती बायल बोबो हुयेली मारता पूण वाद्यांच्या आवाजांत तिचें रडणें कोणाच्याच कानार पडना. आनी उपरांत जें घडटा तें आंग शिरशिरायता. तेन्ना बरोवपी पोटतिडकीन म्हणटा की “त्या सरणार फक्त एक बायल मनीसूच जळ्ळी ना जाल्यार 1829 वर्सा राजा राम मोहन रॉय हांणी लॉर्ड बेटींगच्या आदारान केल्लो सतीप्रथाविरोधी कायदो आनी 1955 वर्सा रचिल्ल्या भारतीय संविधानाक लेगीत उजो लागलो.” फुडले दोनय देखाव वाचपा सारखे आसात. वकील आनी अस्तुरेमदलो संवाद, तिचेर जाल्ले वेगवेगळे आरोप आनी ह्या आरोपांक बायल मनशेन दिल्ली जाप तिच्या शक्तीची जाणीव करून दिता.
नाटकाचो शेवट नाट्यमय रितीन चितारला. भारतमाता अस्तुरेक एक उदकाचो आनी एक दुदाचो पेलो दाखयता. अस्तुरेक फक्त एकूच पेलो ओठांक लावंक मेळटा. उदकाचो पेलो पिल्यार तिका स्वतंत्र व्यक्तिमत्व मेळटलें आनी दुदाचो पेलो पिल्यार बापूय, भाव, घोव, पूत, नातू हांच्या रुपान दादल्याचो सांगात मेळटलो. अस्तुरी हांगां शाणेंपण दाखयता आनी एक पेल्यांतलें द्रव्य दुसऱ्या पेल्यांत मिसळोवन तो पेलो ओठांक लायता. हाचो अर्थ लेखक दाखोवंक सोदता की जितलें एका अस्तुरेक स्वातंत्र्य म्हत्वाचें तितलोच तिचे जिणेंत दादाल्याचो सांगात म्हत्वाचो, नातीं म्हत्वाचीं. ह्या दोनूय गजालींचो अस्तुरेचे जिणेंत खूब म्हत्व आसा अशें सुचोवपी “कथा अस्तुरी” नाटक हांगाच सोंपता.
आयज मेरेन कोंकणी साहित्याच्या मळार बायलांचे प्रस्न मांडपी जायतें साहित्य तयार जालां. बायलांच्यो कितल्योश्योच समस्या साहित्यांतल्यान मांडल्यात अशेंय म्हणूं येता. पूण फकत दोन स्त्री पात्रां घेवन बायल मनशेच्या प्रस्नांची मांडणी करपी घडये हें पयलेंच नाटक. बरोवप्यान जितलो इतिहासाक संदर्भ दिला, तितली वास्तवतायूय चित्रायल्या. रामायणांतलो राम आनी महाभारतांतलो धर्मराज जरी व्हड योध्दा आसले तरी तांणी बायल मनशेक पिडा भोगयली हें सत्य आमी न्हयकारूंक शकना. रावणाच्या कपच्यांतल्यान ज्या सितेची सोडवणूक करपाक राम इतलो धडपडलो तेच सितेक रामाक लागून सत्वपरीक्षा दिवची पडली. आनी ज्या द्रोपदी कडेन धर्मराज लग्न जाल्लो तेच द्रोपदीक ताणें पणाक लायली. वासत्वताय चित्रायतना बरोवपी बायलांचे त्रासूय दाखयता आनी तिणें चडिल्लीं जैताचीं सोंपणाय दाखयता. हुंड्या खातीर तिका मारप, तिचो विनयभंग करप ह्यो गजाली आमी आडनदर करूंक शकना. तेच तरेन विमान पायलट, डॉक्टर, इंजिनीयर, गायिका सारक्या पांवड्याचेर पाविल्ल्या बायलेचें जैतूय आमी न्हयकारूंक शकना. आयच्या 21 व्या शेंकड्यांत लेगीत बायलेचेर अत्याचार जातात, ही गजाल जितली खरी आसा, तितलेंच खरें बायल मनीस आयज सगळ्या क्षेत्रांनी व्हडपण जोडटा.
वास्तवाचें चित्रण केल्लें पुंडलीक नायक हांचें हें नाटक. फकत दोन पात्रांच्या आदारान बायल मनशेची पांच हजार वर्सांची व्यथा ताणें सांगल्या. नाटकांत खंयच कितेंय अडेचें वा गरज नासतना आयिल्लें अशें कांय ना. एकंदर दोन पात्रांच्या आदारान जाल्लें वासत्वाचें श्रेष्ट चित्रण, घटना प्रसंगांची योग्य तरेन मांडणी आनी बायलेची हुशारकाय दाखोवपी शेवट आशिल्लें हें नाटक बायल मनशेची व्यथा आनी तिचे वेगवेगळे गूण चित्रावपाक सफळ जालां अशें म्हणल्यार अतिताय जावची ना.
शुभा बरड वेलींगकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
