‘एनिमल फार्म’ आनी आयची लोकशाय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

भारतांत, महिला कर्मचाऱ्यान सरन्यायाधीशाआड लिगींक शोशणाचे आरोप लायिल्ले आसतना तो पदार आसतनाय ताचेआड कारवाय जायना, निवृत्ती उपरांतूय कारवाय जायना, उरफाटें…………

भारतांतल्या मोतीहारींत जल्मल्ले ब्रिटीश लेखक जॉर्ज ऑरव्हेल – मूळ नांव एरिक ऑर्थर ब्लेयर- हांणी ‘एनिमल फार्म’ नांवाचें सानुलें काणयांचे पुस्तक बरयलां, जें मुळांत जांण्टेल्या खातीर जावन आसा. काणयांचो उद्देश मोनजातींच्या समाज जीवनाच्या रूपकांतल्यान राजकी व्यंग, उपरोध सादपाचो आशिल्लो. स्नोबॉल आनी नेपोलियन हे दोन दुकर फार्मांतल्या जनावरांचे मुखेल्यांच्या भुमिकेंत फार्माचेर क्रांती घडोवन जुल्मी मनीस मालकाक थंयच्यान धांवडावन फार्माचो ताबो मेळयले उपरांत सगळ्या मोनजातीक समान हक्क दिवपी तत्वाचेर सात सुत्रीय संविधान स्थापन करतात. सत्ता संघर्शांत नेतो दुकर नेपोलियन दुसरो दुकर नेतो स्नोबॉलाक फार्मा वयल्यान धांवडावन आपूण सर्वेसर्वा जाता. उपरांत नेपोलियन आनी ताचे लागींचे संविधानात घालून दिल्ले नेम, कायदे, संकेत मोडून समानतेच्या उद्देशान स्थापिल्ल्या संविधानांत बदल घडोवन सत्ता, सुखसोयी, विशेशाधिकार भोगतात तेन्ना तांची वागणूक आदल्या जुलमी मनीस मालका भशेन जाल्ली दिसता. शेवटा नेपोलियन हातांत चाबूक घेवन आदल्या मनीस मालका भशेन दोन पायांचेर चलपाकूय लागता, तेन्ना बाकीचीं जनावरां जाणा जातात की सामाजीक अन्याया विरोधांत क्रांती घडोवन जुल्मी मालकाक धांवडावन फार्मार समता हाडपाचो तांचो उद्देश फसलो. संविधाना प्रमाण सगळे समान आसले तरी प्रत्यक्षांत थोडे इतरांच्या तुळेन चड समान आसतात, हे तांका कळपाक लागता. समान हाचो अर्थ सगळे सारके, वास्तवांत ‘चड समान’ म्हणप हे व्यंगात्मक, विरोधाभासी आनी उपहासिक.
समाजांत समानतेच्या उद्देशान घडोवन हाडिल्ली सोवियत क्रांती आनी उपरांत थंयची समाजिक विशमताय हांचेर ह्या रूपक कथेंतल्यान टिका केल्या. दुकर नेपोलियन हो जॉसेफ स्टालिन आनी दुकर स्नोबॉल हो लिवोन ट्रॉटस्कीची रूपकां. हे दोगूय बॉल्शेविक क्रांती आनी उपरांतच्या यादवी झुजांतले मुखेल नेते. लेनिनच्या मरणा उपरांत स्टालिनान सत्ता हातासली. ट्रॉटस्कीक देशा भायर धांवडावन घालो. उपरांत ताणें मॅक्सिकोंत शरण घेतिल्ले कडेन ताका थंय स्टालिनान मारेकरी धाडून मारून उडयिल्लो. परदेशांत मारेकरी धाडून राजकी विरोधकांक मारून उडोवपाची परंपरा रशियेच्या पुतिनान चालू दवरल्या.
ह्या पुस्तकांतले प्रसंग जरी बहुअंशी जगांतल्या कम्युनिश्ट राजवटींतल्या गिरेस्त- प्रभावशाली (bourgeoisie) आनी कामगार वर्ग (proletariat) हांच्यांतल्या विशमतायेक लागू पडटा अशें दिसलें तरी 1945 वर्सा प्रथम प्रकशित केल्लो एनिमल फार्मांतलो फार्स आठ दशका उपरांत आयजूय संविधानाची शपथ घेवन समानतेच्या तत्वाचेर सरकार- प्रशासन चलोवपाचो दावो करपी, पूण एकाधिकारशाही वटेन झुकाव दाखोवपी, जगांतल्या म्हान लोकशायी राश्ट्रांतले राश्ट्राध्यक्ष, सरकारांतले मंत्री, न्यायधीश, गिरेस्त उद्देजक, पुलीस अधिकारी, उच्चभ्रू कलाकार, सत्तापक्षाच्या नेत्यांक लागू पडटा. हो पंगड जनसामान्यांक लागू जावपी संविधानिक तरतूदींच्या पेल्यान दिसता.
सामाजिक समानता हो जगांतल्या चडश्या लोकशायी देशांच्या संविधानाचो पायो आसता. देशाचें संविधान हो मूलभूत सिद्धांत, रचना, सरकारांतल्यो विविध प्रक्रिया तशेंच नागरिकांचे हक्क आनी कर्तव्यांचें वर्णन करपी दस्तावेज. वेंचणूक आचार- प्रक्रिया, कायदे घडोवप, सरकाराच्या विंगड विंगड प्रभागांत सत्तेचे विभागीकरण, विकेंद्रीकरण, तांचे मदलो ताळमेळ, समन्वय हांची व्याख्या करता. म्हत्वाचे म्हणल्यार नागरिकांचे मूलभूत हक्क आनी स्वातंत्र्याचें सरकार प्रशासनां कडल्यान जावपी अतिक्रमणा विरूद्ध रक्षण करपाची हमी दिता. हे हक्क जावन आसात मत- अभिव्यक्ती, धर्माचरण, प्रेस हांचे स्वातंत्र्य आनी कायद्या मुखार सगळे समान आनी कायदो हो सगळ्यांक समान ही तत्वां. तशेंच सगळ्यांक समान उचित प्रक्रियेचो हक्क आनी तांची अंमलबजावणी करपी यंत्रणा संविधान प्रदान करता खरी, पूण सद्या लोकशायी देशांनी वास्तुस्थिती मात वेगळी आसता.
अमेरिकेंत न्यायव्यवस्था गंभीर गुन्यांवांनी दोशी सांपडिल्ल्या आरोपीची खास्त प्रलंबित दवरून ताका एका महासत्तेचो राश्ट्रपती पद भूशोवपाची संद दिता. त्याच राश्ट्रपतीन आपल्या आदल्या कार्यकाळांत एका महिला प्रोफेसरान बलात्काराचो आरोप लायिल्ल्याची सुप्रीम कोर्टांत न्यायाधीश पद उमेदवारी खातीर शिफारस केल्ली आसता आनी सिनेट कमिटीन सुनावणेच्या ‘फार्सा’ उपरांत ताका क्लिन चीट दिवन ताची सर्वोच्च न्यायालयांत नेमणुकीची वाट मेकळी करून दिल्ली आसता. आयजूय तो न्यायाधीश पदासीन आसा.
भारतांत, महिला कर्मचाऱ्यान सरन्यायाधीशाआड लिगींक शोशणाचे आरोप लायिल्ले आसतना तो पदार आसतनाय ताचेआड कारवाय जायना, निवृत्ती उपरांतूय कारवाय जायना, उलट जो बंदखणींत आसपाचो ताका सरकारच्या शिफारशीन संविधानिक पद मेळटा.
बलात्काराचे सादारण आरोपी जामिनाविना बंदखणीत आसतात तेन्ना तेच आरोप लागिल्ले जनप्रतिनिधी मंत्रीपद भूशयतात तो निर्लज्जपणा आमी पळयतात.
गंभीर गुन्यावांचे आरोप लागिल्ले संविधानिक पद भूशवपी आपूण कलंकमुक्त, आरोपमुक्त जायमेरेन पद सांबाळचे नात हो विवेक आता दाखयनात.
साद्या चोरांक पोलिस कॉलर धरून कादयेंत व्हरून उडयतात. मात हजारो कोटींच्या भ्रश्टाचारांत बँकेक चुनो लावन गिरेस्त उद्देजक परदेशांत वा देशांत जामिनाचेर रावन निर्लज्जपणान सुखी जीण जगतना दिसतात. तपास यंत्रणा तांचे वटेन लक्ष दिना. तांची रिणाय करदांत्यांच्या दुडवांतल्यान बँको रद्द् (write off) करून उडयतात. मात थोड्या हजार- लाखांतल्या रीण वसुली खातीर बँक अधिकाऱ्यांनी केल्ल्या छळाक कंटाळून कर्जबाजारी शेतकार लजेन आपली जीण सोंपयतात. विरोधकां आड कोटींच्या भ्रश्टाचारांचे आरोप लावपी सत्तापक्षाचो नेतो त्याच विरोधकाक आपल्या पक्षाच्या युती सरकारांत सामिल करून मंत्रीपद दिता, फकत हजारांचो भ्रश्टाचार केल्लो आरोप लागिल्लो कारकून मात रोखडोच नोकरेंतल्यान निलंबीत जावन ताचेआड कायदेशीर कारवाय सुरू जाता हे दुर्दैवी विडंबन.
कोर्ट कारकूनाआड लांचखोरीचे आरोप लागत जाल्यार तो निलंबित जातात, एफआयआर नोंद जाता. मुखार दोशी सांपडत जाल्यार ख्यास्तूय जाता, पूण करोडोंच्यो नोटो घरांत सांपडिल्ल्या वरिश्ट न्यायाधीशाच्या आसपास मात तपास यंत्रणा पावनात. सर्वोच्च न्यायालय चवकशी समिती नेमता, अहवाल सादर जातात, पूण इतलो दुडू आयलो तरी खंयच्यान ते मात जनतेक सांगनात. न्यायाधिशाची फकत बदली जाता.
बेकायदेशीर बांदकाम, अतिक्रमण संदर्भात सत्तेंतले, तांचे इश्ट, सोयरे, कार्यकर्ते, बिल्डर आनी दुसरे वटेन सामान्य नागरीक हांच्या गुन्यावांआड प्रशासनीक प्रकियेचे प्रकार विंगड विंगड आसतात. प्रशासनां बुलडोझर वापरून जनसामान्यांची बेकायदेशीर घरां मातयेभरवण करतात. न्यायालयांची हातूंत भुमिका आसना. घरांतल्यान कशींच भायर सरचीना असो हट्ट घेवन दार लावन घरांत राविल्ल्यांक प्रशासनान लासून मारून घरां मातयेभरण केल्ले प्रसंग आसात.
हाचे उलट कायद्यान निशिद्ध जागेंत बेकायदेशीरपणान सत्तेंतल्यांनी, तांच्या इश्टांनी बंगलो बांदिल्लो आसता तेन्ना ते प्रकरण न्यायप्रविश्ट जाता. थंय बुलडोझर पावना. बांदकाम बंदी आशिल्ल्या जागेत सरकारी अधिकारी बंगले बांदतात. दिसाळ्यांत ते छापून येवन बोवाळ जायत जाल्यार ताचीय फकत बदली जाता. थंय बुलडोझर पावना.
कुटुंबाक घरांतल्यांक बळजबरीन भायर काडून ते घर रिते करून उडोवपा खातीर प्रभावशाली बिल्डर बुलडोझरा सयत गुंड धाडटा तेन्ना त्या ऑपरेशनाचो पड्याफाटलो मार्गदर्शक सुत्रधार संविधाना नुसार लोकांक कायद्या खाला संरक्षण दिवपी पुलीस उच्चपदस्थ आसता. बोवाळ जाले उपरांत पुलीस अधिकाऱ्याचीय फकत बदली जाता. पॉश बिल्डर पुलिसांक सापडना, वकिलाक मात सापडटा आनी तो ताका जामिन मेळोवन दिता. सादे गुंड बंदखणींत पावतात.
खूनी गुंडाची जामिनाचेर सुटका जावप कुस्तार, पूण खूनी नामनेचो कलाकार आसत जाल्यार न्यायाधीश निवाड्याच्या रूपान एक परिकथा बरोवन ताका जामीन दितना दिसता.
ऑरव्हेलाच्या एनिमल फार्मांतलो नेतो दुकर नेपोलियन चाबूक घेवन स्वताच न्याय दितालो. ते आतां लोकशायींत घडटा. शेळें जेवण दिल्ले खातीर मंत्री कँटीन मॅनेजराक जापसालदार धरून सगळ्यां मुखार मुठी मारता ते प्रसार माध्यमांतल्यान सगळो देश पळयता. पूण ताचे संज्ञान घेवन सरकार, न्यायलयां ताचेआड कायदेशीर कारवाय जावची म्हूण दबाव हाडनात. रस्त्यार पडिल्ल्या फोंडकुलांक लागून जखमी जाल्ल्या नागरीकान संबदीत खात्याचो मुखेली, आशिल्ल्या लोकप्रतिनिधीक जापसालदार धरून ताच्या कानसुलार फुलयत जाल्यार ताका मात खर खास्त जावपा खातीर कायद्यांतली आशिल्लीं- नाशिल्लीं सगळीं कलमा जोडून वराभितर एफ.आय.आर नोंद जावन अटक जातली. “असले वर्तन केन्नाच खपोवन घेवचे नात” अशें मुख्यमंत्री माध्यमां मुखार येवन सांगतना दिसतलो.
सत्ता डळमळीत जाल्ली दिसता तेन्ना शासक ती वांचोवपा खातीर आणिबाणी, लश्करी राजवट लायतात. नागरिकांचे संविधान दत्त हक्क, स्वातंत्र्य सरकार तात्पुरते स्थगीत दवरून संविधानिक उपाय, आधार स्थगित दवरता. विरोधी दलांतले राश्ट्र विरोधी कारवायो करतात अशे आरोप लावन 6 म्हयने फाटीं लोकशायी दक्षीण कोरियाचे राश्ट्रपती यून सूक येवोल हांणी देशांत लश्करी राजवट लायली. नागरिकांनी विरोध केलो. संसदेंत सगळे पक्ष एकठांय येवन ती राजवट सोंपयली. महाअभियोग हाडून राश्ट्रपतीक सत्ताच्यूत केलो. न्यायालयांत सुनावणी चालू आसा. ताका 10 जुलय दिसा बंदखणीत धाडला. आमची आदली प्रधानमंत्री इंदिरा गांधीन पन्नास वर्सां आदी आणिबाणी लायिल्ली. ताचे परिणाम तिकाय भोगचे पडिल्ले. वेंचणुकांत सत्ता गेली. तो प्रसंग काळो दीस म्हूण दर वर्सा 25 जूनाक मनयतात. ह्या वर्सा ते घडणुकेक पन्नास वर्सा जाल्ले कारणान तो विशेश अशा उत्साहान मनयलो. कार्यावळींत संविधानांचो उद्देश, ठळक वैशिश्ट्यां हाचेर विचारवंत, बुदवंत उलयले.
आणिबाणी ही घोशित आसपाची गरज ना. ती अघोशित आसूंक शकता. खंयच्याय देशांत असंविधानिक गजाली पर्तून पर्तून घडत जाल्यार जनतेक ते ‘नॉर्मल’ दिसपाक लागता. संवय जाता. संविधानिक पद भुशोवप्यांची ‘बुलडोझर बाबा’ म्हूण तोखणाय जाता, तेन्ना ताणें आपल्या कृतींनी देशाचें संविधान बुलडोझ केल्लें आसता तें नागरिक लक्षांत घेनात. लोकशाय देशांतल्या सरकारांनी संविधानिक उद्देश, तरतुदी पाया खाला माडिल्ल्यात काय कितें ताचो सोद घेत जाल्यार त्या देशांनी अणिबाणी आसा काय ना तें कळटले. अघोशीत अणिबाणीचें दोळ्यांत झणझणीत अंजन घालपी उदाहरण म्हणल्यार महान अमेरिकन लोकशायींत ट्रंप सरकार- प्रशासनान चलयल्या ती मनमानी आनी अमेरिकन तपास यंत्रणा देशाच्या समाज जीवनांत घालपाक लागला तो बेकायदेशीर खवदळ.

दीपक लाड
पर्वरी