उस्ताद झाकीर हुसेन : एक मुलाखत 

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

थळ – दक्षीण गोंयांत मोबोर दर्यादेगेरचे पंचतारांकीत हॉटेल. दीस- 19 जानेवारी 1992. ‘सनम बेवफा’, ‘सौतन’ सारकिल्ल्या हिंदी सिनेमांचे दिग्दर्शक सावन कुमार ताक हांणी आपल्या ‘बेवफा से वफा’ चित्रपटांतलें विवेक मुश्रान आनी नगमाच्या प्रेम प्रसंगाचे शूटींग लॉनाचेर लायिल्ले. शॉटांचे मदी सावन कुमार म्हज्या प्रश्नांक जापो दितालो. ही मुलाखत आदींच थारायिल्ली आशिल्ली. पूण एक अनपेक्षीत मुलाखत ते दीस म्हजी वाट पळयताली.

सावनकुमाराची मुलाखत सोंपवन हांव रेस्त्राँत बशिल्लों, तेन्ना म्हजी नदर पाचवो टी- शर्ट, जीन्स घालून कोनशाक एकटोच बशिल्ल्या फॅशनेबल तरणाट्याचेर पडली. मुखामळ वळखीचेंशें दिसतालें. हांव हांसलो आनी तोवूय हांसलो. त्याच खिणाक म्हजी ट्यूबलायट पेटली. तो आशिल्लो आपल्या बोटांतल्या जादवान पुराय जगाक संमोहित करपी तबलावादक उस्ताद झाकीर हुसेन. उस्ताद अल्लाह राखा खाँ हांचो पुत. बापसे बेटा सवाई! उठून तांचे म्हऱ्यांत वचून विचारलें. “झाकीर हुसेन न्हय?” 

ताणें हय म्हणलें. 

मुक्त पत्रकार अशी म्हजी वळख करून दीत सावन कुमाराची मुलाखत घेवपाक हांव आयिल्लो हें ताका सांगलें.

“आपणें तुमका पयसुल्ल्यान पळयिल्लें” अशें झाकीरान सांगलें आनी बस म्हणलें. 

“सरप्रायझींगली यू आर ऑल अलोन” – म्हजो प्रस्न.

“हायडींग फ्रॉम द वर्ल्ड.” – ताची जाप.  

आपल्या कार्यक्रमांच्या व्यस्त वेळापत्रकांतल्यान वेळ काडून तो एकांतात घालोवपाक आपूण गोंयांत येत आसता. चडसो आपलो राबितो उत्तर गोयांत आसता ह्या वेळा दक्षीण गोंयांत दोन दीस लिपून रावपाचें थारायिल्लें अशें ताणें सांगलें.

“नशिबान म्हाका तुमच्या मुखार हाडलाच जाल्यार एक मुलाखत घेतल्यार कशें कितें?” – म्हजी विनवणी.   

“थोड्या वेळान हांव मुंबय वचपाक भायर सरपाचों आसा.” -झाकीराची जाप. 

“तोमेरेन जाता तितली घेतां.” – म्हजें आर्जव.  

“बरें तर”  झाकीरान म्हणलें आनी मुलाखत सुरू जाली.

सुरवेक तुमचे विशीं थोडे सांगशात ?

– जल्म मुंबयंत जालो आनी ल्हानपणूय थंयच गेलें. सात वर्सां पिरायेचो आसतना बापायन संगीताचे धडे शिकोवपाक सुरवात केली. फांतोडेर घरांत सगळे सुस्त न्हिदिल्ले आसतना बापूय म्हाका संगीतांतली गुढां शिकयतालो. पुतान संगीतांत वच्चें न्हय अशें आवयक दिसतालें. इंजिनीयर वा दोतोर करपाची सपनां ती रंगयताली. हाका लागून आवय- बापाय मदीं मतभेद जाताले. ताचेर तांणी एक तडजोड सोदून काडलो. हांवें शाळेंत मन लावन अभ्यास करपाचो आनी फावता तेन्ना तबल्याचे धडे गिरोवपाचे. म्हजें फावलें. एकदां पडट्या फळाची आज्ञा मेळ्ळी म्हण्टकीर हांव दीस रात तबलें धाडावपाक लागलों. आवयक तातूंत कसलीच रूच नाशिल्ल्यान त्या आवाजान तिची तकली फोडटाली आनी ती किंळच्यो मारताली. (झाकीर हांसलो.)     

संगीताची सेवा तुमच्यो कितल्योशोच पिळग्यो करत आयल्यात अशें आयकलां.    

– आमच्यो 7 पिळग्यो सातत्यान संगीताची सेवा करत आयल्यात. बापाय कडल्यान चल्यांक पिळग्यान पिळग्यो संगीताची दीक्षा मेळत आयल्या. रगतातूंच संगीत भरिल्लें आशिल्ल्या कारणान हांवूंय तातूंतल्यान सुटलों ना. 

कारकिर्दीची सुरवात केन्ना आनी कशी जाली ? 

– सात वर्सां पिरायेचो आसतना बापाय वांगडा हांव खाजगी पार्ट्यांनी भोंवतालों. अशेच एके पार्टेंत शंभरेक लोक आशिल्ले. बापायच्या फाटल्यान बशिल्लो आसतना हांवें तबल्याचेर म्हजे बालीश चाळे सुरू केले. तातूंतल्या काय लोकांनी ते हेरलें आनी हांवें तबले वाजोवचें असो बापाय कडेन आग्रो धरलो. सुमार अर्दवर हांवें तबलें वाजयलें. थंय लोकांनी म्हज्या वाजोवपाची तोखणाय केली. ती कारकिर्दीची सुरवात म्हणूं येता. तेन्ना कोणेंय वाहवा केली जाल्यार ती म्हजे तकलेक मारताली आनी हांव भार आयिल्ले वरी तबलें आनीकूय फोर्सान बडयतालों. भुरगेंपण तें. तेन्ना हांव पळोवपाकूय देखणो दिसतालों. 12- 13  पिरायेचे भुरगे पॉकेट मनी घेवन शाळेंत वतात तेन्ना हांव स्वता दुडू जोडपाक लागिल्लों. 

म्हणल्यार शिक्षणा कडेन दुर्लक्ष जालें म्हणपाचें ? 

– हांव तसो शिक्षणांत वायटसो नाशिल्लों. पूण तबलें वाजोवपांत सगळो वेळ गेल्ले करणान शिक्षणा कडेन दुर्लक्ष जावप साहजिक आशिल्लें. नॅशनल कॉलेजींत शिकतना चडांत चड वेळ हांव झेवियर्सच्या कँटीनांत सांपडटालों. पूण 18  वर्सां पिरायेचो आसतना अमेरिकेंतल्या वॉशिंग्टन विद्यापीठांतल्या उदयोन्मुख देशांतल्या संस्कृती आनी संगीताच्या अभ्यासा खातीर स्थापिल्ल्या एथनो म्युजिकल विभाहांत हांव सहायक प्राध्यापकाचें काम पळयतालों हे लक्षांत घे. म्हज्या संगीत ज्ञानाचो सर्वांगी विकास सादपा खातीर जॅझ, इंडोनेशीयन, आफ्रिकी संगीत शैलींचोय हांवें अभ्यास केलो. रिकॉर्डी करप, संगीत शिकोवप, संमेलनांनी वांटो घेवप हाका लागून म्हजी 70 % जीण संगीताच्या सेवेंत गेल्या अशें  म्हाका दिसता. 

पेशेवर तबला वादक अशी वळख केन्नाशी मेळ्ळी ? 

– 1975 ते 1982 च्या काळांत म्हजी कला चड विकसित जाली अशें म्हाका दिसता. ह्या काळांत सरोद वादक अली अकबर खान, संतूर वादक शिवकुमार शर्मा, बासरी वादक हरीप्रसाद चौरासिया हांणी म्हाका घडयलो आनी तांकां लागून म्हाका प्रसिद्धी मेळ्ळी हें हांव कबूल करतां. एका वेळार श्रोते हांव तबले वाजयतालो तें आयकुपाक येताले, आयज ते झाकीर हुसेन तबलो वाजयता तें आयकुपाक येतात. तांच्या अपेक्षांक लागून वाजयतना मनाचेर एक वेगळें चेंपण येता.

कलेचो दर्जो राखून दवरपाक तुमकां चड कश्ट घेवचे पडटा आसतले ? 

– इतल्या वयल्या पांवड्यार पावनूय कलेची आराधना सततची चालू आसता. पयलीं हांव दिसाची 6 ते 8 वरां तबल्याचो रियाज करतालों. आतां दिसभर व्यस्त आशिल्ल्यान तो रातीन वा फांतोडेचेर दोन वरांच चलता. लोकांची न्हीद इबाडची न्हय ह्या खातीर तबल्याचेर कपडो घालून सराव करतां. हांव एक धंदो ह्या दृश्टीन न्हय तर कलेचो आस्वाद घेवपाच्या भावनेन तबलो वाजयता. विद्यार्थ्यां मुखार एक बरें उदाहरण दवरपा खातीर हांव प्रयत्नशील आसता आनी तशी खबरदारी घेतां.

फुडारांत तुमच्या विद्यार्थ्यांतले नामनेचे अशे तबलापटू कोणशे जातले अशें तुमकां दिसता.

म्हजे वांगडा ताज च्याचे जायरांतीत दिसता तो आदित्य संगोरी एक बऱ्यांतलो तबला वादक आसा. भारतांत म्हज्या विद्यार्थ्यांत अनुराधा पाल, निशिकांत बडोदेकर हांचो फुडारूय बऱ्यांतलो आसतलो. अमेरिकेंतल्या विद्यार्थ्यां मदी मायकल लुई हो तरणाटोय नांव वयर काडटलो. 

म्हाका दिशिल्लें तो ताज जायरितींतलो भुरगो तुमचो पूत आसुये म्हूण. 

– च्ये, च्ये म्हाका दोन चलयो आसात. बारा वर्सांचें अनिसा आनी सात वर्सा पिरायेचें बेला. धाकट्यान आतांच तबलो बडोवपाक सुरवात केल्या. पळोवया फुडें कितें जाता तें. एक चलो आसचो अशें दिसता. त्या दृश्टीन यत्न करचो अशें दिसता.   

घरकान्नी विशी सांगशात ? 

म्हजे घरकान्नीचे नांव टॉनी. ती एक कथ्थक नृत्यांगना. आमी मोगांत पडून लग्न जालीं. सार्वजनिक कार्यक्रमांत नाचप तिणें बंद केलां. सद्या ती शाळेंत नाचाचे धडे दिता. 

एका वर्सांत जगभर तुमच्या तबला वादनाच्यो कितल्योशो कार्यावळी जातात ?

– वर्सांत उण्यांत उणे म्हळ्यार 170  च्या आसपास कार्यावळी जातात. फाटल्या धां वर्सा अशें चलत आयलां. फुडलो फेब्रुवारी म्हयनोभर हांव बुक जाल्लों आसा. विमानतळ हें म्हजें दुसरें घर म्हणू येता.  गेल्या म्हयन्यांत संवसारांतल्या वेगवेगळ्या भागांतले आमी सगळे ड्रमर्स एकठांय येवन ब्राझील आनी अमेरिकेंतल्या शारांनी  कार्यावळी केल्यो. ह्या दौऱ्यावेल्या कार्यावळींची रिकार्डीग हांवे ‘प्लॅनेट ड्रम’ नावा खाला बाजारांत हाडल्या. ताका बरो प्रतिसाद मेळ्ळा. आयज संसारांतल्या संगीत तक्त्यांचेत- म्युजिक चार्ट- प्लेनेट ड्रम वयले सुवातीर आसा. आता फुडें येतल्या ग्रॅमी अवार्डस सर्तीत प्लॅनेट ड्रम देंवयतलो. 

तुमची स्वताची रिकॉर्डींग कंपनी आसा ?

– मोयंट रिकॉर्डींग कंपनी ही अमेरिकेंत सॅन फ्रासिस्को शारांत हांवें सुरू केल्ली. मेकींग म्युजिक ही हालींच भायर सरिल्ली रिकॉर्ड बरी खपल्या. 

गोंयच्या रसिकांक तुमचे कलेचो आस्वाद दिवपाक तुमी केन्ना येतले? 

– केन्नाय, तशें आमंत्रण मेळत जाल्यार येवपाची तयारी आसा. तुमचे कला अकादमीच्या उक्तावण सुवाळ्याचे कार्यावळींत  हांवेंय वांटो घेतिल्लो.            

तुमच्या भांवडांतल्या आनी कोणेंय तबल्यात रूची घेतल्या?

– म्हज्या दोन व्हड भयणींक तबल्याचे कांय पडून गेल्लें ना. दोन धाकट्या भावां पैकी फजल हो बरो तबला वादक आनी तोवूय संगीत कार्यावळींत भाग घेता. पूण ताणें फकत तबल्याचेर लक्ष केंद्रीत केल्लें ना, तो हेरूय वाद्यां वाजयता. तौफीक आपूण बरो आनी आपलो स्टुडीयो बरो म्हणत स्टुडीयोमॅन जावन बसला.

जायरात मॉडेलिंगात पावलो कसो?

– तांणी म्हजो ‘हीट अॅण्ड डस्ट’ सिनेमा पळयिल्लो. म्हजी वाडिल्ली लोकप्रियता पळोवन तरूण पिळगेचो प्रतिक म्हूण ताज च्या जायरातींत म्हाका निवडलो अशें दिसता. फाटली तीन वर्सां तांचो खप वाडला म्हणटात. 

मर्चंट- आयव्हरींच्या ‘हीट अॅण्ड डस्ट’ सिनेमांत तुमकां शशी कपूरा वांगडा सहनायकाच्या भुमिकेंत पळयिल्लो. परत सिनेमा करतले? 

– शक्य ना. आतां तबला हेंच म्हजें विश्व. 

हाचे फुडें आनीकूय जायरातींत तुमी दिसतले?

– हांव जी वस्त खऱ्यांनीच वापरतां ताचीच जायरात करतां. ताज लेबल च्या हांव गेल्लीं तीन वर्सां पीत आयला. हांवें सद्या घालां त्या स्मॅश जीन्सा खातीरूय हांव मॉडेलींग करतां. खऱ्यांनीच वापरता त्या वस्तूंची जायरात करपाक जाय अशे म्हजें म्हणणें. (झाकीराच्या परतीच्या प्रवासाचो वेळ लागी पाविल्लो त्या खातीर मुलाखत आवरती घेत ताच्या बाकीच्या छंदा विशी विचारलें.) फाविल्ल्या वेळांत हांव क्रिकेट खेळटां. घोडेस्वारी करतां. पेंवप म्हजे आवडीचें. गोंयांत वरांच्या वरां हांव स्विमींग पुलांतूच आसता. बरोवपाकूय आवडटा. ‘माय डेज एज स्टुडंट’ पुस्तक बरोवपाक घेतलां. 

०००

म्हाका ऑटोग्राफ केल्लो फोटो दीत गोड हांसत ताणें बाय म्हणलें. विमानांतूय झाकीर बोटांक सुशेग दिवचो ना. फुडल्या सीटा फाटल्यान सवका ठेको धरून आसतलो. हेवूंय ताणेंच म्हाका सांगिल्लें. फाटल्या आयतारा झाकीरान जग सोडलें, तेन्ना तीन दशकां आदी त्या रेस्त्राँचे कोनशाक एका सहज, सुंदर, हांसऱ्या  व्यक्तिमत्वाच्या सहवासांत एक वर संवाद सादलो ताची याद ताजी जाली.

दीपक लाड

पर्वरी