ईशान्येचो संस्कृतीक राजदूत : डॉ. भूपेन हजारिका

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आपल्या गितां वरवीं ताणें ईशान्ये कडल्या समाजाचे प्रस्न, दुख्खां, आशा आनी अस्तित्व पुराय देशांत पावयलें.

कलाकार

एक फाकिवंत गीतकार, संगीतकार, गायक, कवी, दिग्दर्शक, विचारवंत, पत्रकार अशीं हीं सगलीं विशेशणां नांवा मुखार लायलीं तरी ताच्या वावराची व्याप्ती ताका फावो जाल्ले भोवमाना परस व्यापक आसा, ते म्हणल्यार डॉ. भूपेन हाजरिका. आसामांतल्या लोकसंगीताक आनी भारतांतल्या संस्कृतीक मुल्य संगीताक ताणें दिल्ली नवी उर्जा, मुल्यांचेर आदारिल्लीं ताची सृजनशीलताय तोखणाय करी सारकी. डॉ. हजारिकान सामान्य मनशा कडेन नाळ जोडली. आपली वळख संगीतकारा पुरती मर्यादीत दवरिनासतना लोककवी, लोकगायक अशी निर्माण केली.

ताचो जल्म 8 सप्टेंबर 1926 दिसा आसामांतल्या-सादिया गावांत जाल्लो. बापूय नीलकांत शाळा एसडीसी. आवय शांतिप्रिया. भूपेन हाजरिकाक सात भाव आनी तीन भयणी. भूपेन सगळ्यांत व्हडलो. घरांतलें सांस्कृतीक वातावरण, आवयली गावपाची आवड आनी थळाव्या लोकपरंपरेचो ताचेर प्रभाव पडलो. सान पिरायेचेर आसामाच्या सांस्कृतीक इतिहासांतले ज्योतिप्रसाद अग्रवाल आनी विष्णु प्रभाकर ह्या दिग्गजांनी भूपेनाल्या कला गुणांची उदरगत करपाचे हेतान बुन्याद घाली. कारण भूपेनान आपलें पयलें गीत ल्हान पिरायेचेर बरोवन रेकॉर्ड केल्लें. देखून जाणकारां कडल्यान तोखणाय मेळ्ळी. ताचो आवाज आनी सौंदर्य नदरेक एक वेगळी दिका मेळ्ळी. भुपेनान गुवाहाटींत शालेय शिक्षण घेतलें. 1944 वर्सा बनारस हिंदू विश्व विद्यापिठांत पदवेचो अभ्यासक्रम पुराय केलो. 1952 वर्सा कोलंबिया विद्यापिठांतल्यान पीएचडी अभ्यासक्रम पुराय केलो. ताच्या संशोधनाचो विशय “Roll of Mass Communication in India’s Adult Education” असो आशिल्लो: कोलंबिया विद्यापिठांत शिकतना ताच्या संपर्कांत नामनेचें समाजशास्त्रज्ञ पॉल रॉबन्सन आयले. तांच्या विचारांचो आनी मानवतावादी कलाकृतींचो भूपेन हाजरीकाचेर खोलायेन प्रभाव पडलो.

रॉबसनाचें “We are in the same boat brother” हें कविते पसून प्रेरणा घेवन भूपेनान ‘मनुष मनुषेर जन्नो’ आनी ‘एक कली दो पत्तीयां’ अशीं गितां रचलीं. तांतूंन मनीसपणाचो गर्बीत आशय आशिल्लो. ताच्या गितांनी दुख्ख, संघर्श, गरिबी, भावना, प्रगती, न्याय, वंचित लोकांचें रडप अशे वास्तवीक रंग भरसल्ले आसताले. भुपेनाचें लग्न प्रियम पटेल हिचे कडेन 1 ऑगस्ट 1950 दिसा पिरायेच्या 23 व्या वर्सा न्यूयॉर्क शारांत जालें. भूपेन हो एक अस्टताशी कलाकार. ताचो भुरगेपणांत असामिय सिनेमां कडेन संबंध जोडलो. पिरायेच्या बाराव्या वर्सा 1939 वर्सा आसामी भाशेंतल्या ‘इंद्रमालती’ चित्रपटांत ताणें अभिनय केलो. ताणें सुमार 70 वर्सां बॉलिवूडांत तशेंच  ईशान्येतूय शेक गाजयलो. हजारिकान 1956 वर्सा पयलो चित्रपट ‘एरा बतर सुर से आप’ दिग्दर्शीत केलो. गंगा न्हयिचेर बरयल्ली आनी गायिल्ली तांगेलीं जायती गीतां खूब फामाद जाली. 

‘रुदाली’ सिनेमांतल्या ‘दिल हूं हूं करे’ ह्या गीता वरवीं हजारिकान हिंदी सिने संगीताचेर आपली छाप सोडली. हाचे भायर दमन ह्या सिनेमांत ‘गम सम’ हें गीतूय गायिल्लें, तें बरेंच गाजलें. भूपेनान “ओ गंगा बहती हो क्यों” ह्या सिनेमाक संगीत दिलां. ते भायर “गांधी टू हिटलर” ह्या चित्रपटांतल्या महात्मा गांधी हांगेल्या “वैष्णव जन” भजनाकूय ताणें आवाज दिला. स्वीकृती, एक पल, सिराज, प्रतिमूर्ती, दो राहें, साज, गजगामिनी, दमन, क्यों, चिंगारी ह्या हिंदी फिल्मांतल्या गितांक हजारिकान आपलो जादुई आवाज दिला. इतलेंच न्हय तर स्वीकृती, सिराज ह्या हिंदी फिल्मांचें दिग्दर्शनूय केलां. एक पल ह्या हिंदी चित्रपटांत ताणें अभिनय केला. चिंगारी (2006) ह्या हिंदी फिल्मा खातीर ताणें आपलें निमाणें हिंदी गीत गायलें.

भूपेन हाजरिकान पद्मश्री पुरस्कार दोन फावटीं न्हयकारून लेगीत तिसरे खेपे जाहीर जाले उपरांत स्विकारलो. आसामी चित्रपटांतल्या उत्कृश्ट योगदाना खातीर हजारिकाक 1992 वर्सा सिनेमांतलो सगळ्यांत व्हडलो पुरस्कार दादासाहेब फाळके पुरस्कार फावो जालो. चमेली मेमसाहब वा चित्रपटाच्या संगीता खातीर ताका राष्ट्रपती पुरस्कार मेळ्ळो. 1993  वर्सा तो आसाम साहित्य सभेचो अध्यक्ष जालो. 2004 वर्सा ताणें राजकारणी जावपाचें थारायलें आनी भारतीय जनता पक्षांतल्यान वेंचणूक लढयली. कलाक्षेत्रांतल्या योगदाना खातीर पद्मभूषण (2001), आसाम रत्न पुरस्कार (2009) आनी संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार (2009) दिवन भोवमान केलो. हजारिकाक 2019 वर्सा भारत रत्न पुरस्कार फावो जाला.

तांणी आसामी भाशेंत जायतीं पुस्तकांय बरयल्यांत. भुरग्यां खातीर कथा, कविता बरयल्यात. नेमाळ्यांनी लेख बरयल्यात.

भूपेन हजारिकाक 5 नोव्हेंबर 2011 दिसा मुंबय मरण आयलें. ताणें केल्लो आसामी लोकपरंपरेचो संग्रह, तातूंतल्यान निर्माण जाल्लीं कलाकृती आनी तांकां मेळिल्लो राश्ट्रीय प्रतिसाद हो ताच्या प्रभावाचो पुरावो. तांच्या आवाजांत, लोकसंगीताचो नाद, लोकभावनांची शुद्धताय आनी अध्यात्माचो स्पर्श आसा. आयकुपी मंत्रमुग्ध जाता.

भूपेन हजारीकाचें योगदान फकत संगीता पुरतें मर्यादीत नाशिल्लें. तो व्हड पटकथा लेखक आनी दिग्दर्शक आशिल्लो. ताणें जायत्या असमिया चित्रपटांचें संगीत रचलें, दिग्दर्शन केलें. ताच्या चित्रपटांतल्यान आसामाचे संस्कृतायेची खोलायेन नदर मेळटाच, पूण समाजीक प्रस्नांची जाणविकाय आनी तातूंतल्यान निर्माण जावपी संघर्शांचें प्रामाणीक चित्रणय दाखयलां. ताच्या वावराक लागून असमिया चित्रपटांक राश्ट्रीय माचयेर खाशेली सुवात मेळ्ळी. ताणें वेगवेगळ्या प्रदेशांतल्या लोकांची संस्कृताय, समस्या आनी जिणेचो अभ्यास करुंक देशभर भोंवडी केली. ताची नदर सदांच व्यापक आनी समावेशक आशिल्ली. सगळ्या राज्यांची संस्कृतीक विविधताय जोडपाची ताची इत्सा आशिल्ली. आसाम आनी उरिल्ल्या भारता मदलो सांस्कृतीक फरक भरपाचो ताणें यत्न केलो. 

आपल्या गितां वरवीं ताणें ईशान्ये कडल्या समाजाचे प्रस्न, दुख्खां, आशा आनी अस्तित्व पुराय देशांत पावयलें. ह्या कारणाक लागून ताका ईशान्य भारताचो संस्कृतीक राजदूत अशेंय म्हण्टात.

भूपेन हजारीकाच्या दरेका गितांत समाजीक बदलाचो उलो, मनीसपणाचे वटेन पावल आनी एकचाराची भावना आसा. ताका मरण आयलें, पूण फकत शारिरीक रुपान. ताच्या आवाजाचो सुगंध, उतरांचो बळगें, ताच्या संगीताचें सत्य आजून दरेका चाहत्यांच्या काळजांत जियेता. फकत आसाम आनी भारतांतच न्हय तर पुराय दक्षिण आशियांत लोकसंगीताक ताणें नवी वळख दिली. तांचीं गितां भास, धर्म आनी प्रदेश हांच्यो शिमां हुंपून मनीसपणाच्या व्हडल्या मळबांत उंच उडटात. तांचें संगीत म्हणल्यार जियेवपाचें सत्य, बदलाची प्रेरणा आनी प्रगतीचें सपन. ताची कला जायत्या जाणांक मार्गदर्शक जावन आसा, खास करून कले वरवीं समाजा कडेन संवाद सादपाक सोदपी कलाकारांक. संगीतांतल्यान ताणें पेटयिल्ली मनीसपणाची मशाल आयज लेगीत शांतपणान जळत आसा. 

——————————

सुदिन वि. कुर्डीकार.