भांगरभूंय | प्रतिनिधी
हे म्हणी फाटली काणी आशी: एक आशिल्ली बायल मनीस बरीच आस्तीक. तिका दांतांचे त्रास भोगपाक लागले. केन्ना दांत फोडटा तर केन्ना दाढ सुजता. कितें ना कितें हिचें चालूच आसतालें. एक फावट तिचे हड्डेक फोफूट आयलें. घोव हिका दोतोरागेर घेवन गेलो. दोतोरान पळयलें, तिगेलो दांत किडेल्लो. भितरल्यान पोखरलेलो. ताणें उपाय केले आनी फोफ़ूट गेलें. सूज देंवली. दोतोरान तिका सांगलें तुगेलो दांत पोखरला, पूण हांव तो काडून उडयना तुज्या दाताक हांव भांगराचें कट्टें वा कॅप घालतां. हिका भांगराचो खूब सोस. भांगराचो दांत घालतां म्हूण दोतोरान सांगिनाफुडें ही खूब खोशी जाली. आपलो दांत पोखरल्याचो किडेल्ल्याचें तिका कांयच वायट दिसलें ना. दोन दिसां भितर दोतोरान हिगेल्या दांताचेर भांगराचें कॅप चडयलें. मागीर घे! हिगेल्या खोशयेक शीम मेर उरली ना. पूण हरशीं आंगार घाल्ल्यो भांगराच्यो वस्ती लोकांचे नदरेक रोखड्योच वतात. पूण तोंडांतलो भांगराचो दांत लोकांक कसो दिश्टी पडटलो? तो लोकांक दिश्टी पडचो म्हण ही सामकी तळमळूंक लागली. निमणे कडेन तिका एक उपाय सुचलो. ती मातशी अचटूय आशिल्ली. तिणें कितें करचें ! हें पळयलां तें पळयलां करुन लोकांक कितें कितें दाखोवपाचें निमित्त करुन, येदें व्हडलें तोंड पेंचारून ‘इच्च पळे इच्च पळे’ करुन आपलो भांगराचो दांत लोंकांक दिश्टी पडत अशे तरेन लोकां कडेन उलोवंचें.
कांय लोक अशे आचरट आसतात. आपलीं व्हडपणां दुसऱ्याक सांगपांत आपल्या भुरग्यांचीं व्हडपणां गावपांत आपली दौलत लोकांक दाखोवपांत तांकां व्हडपण दिसता. खोस भोगता. मागीर ते गजालींचें प्रदर्शन करता आसतना खंयचे खंय व्हांवतात आनी आपलें हांशें करुन घेतात. असल्या मनशांक लेखून ही ओपार मारतात.
दादा ब्राह्मण, व्हनी सवाशीण
खंयच्याय देवकृत्याक ब्राह्मण सवाशीण वाडपाची चाल आसा. मागीर तांची कपडे बी घालून होंट भरचेली आसता. चड करुन कुटूंबाचे भायल्यांक ब्राह्मण सवाशीण दवरतात. पूण एकटो येजमान सामको चामटो आसलो. बेठेंच भायल्यांक आपोवन तांचेर खर्च करच परस हाका जेन्ना भटान विचारलें ब्राह्मण सवाशीण खंय आसात? ह्या चामट्यान म्हळें दादा ब्राह्मण आनी व्हनी सवाशीण. तालमीकी संकलनांतले म्हणींत हो अर्थ स्पश्ट मांडला. आम्मा सवायशीण, आनु ब्राह्मणु, तिसऱ्या जेवणाक आपवुनु नेण. सगळें घरचे घरा.
घरासारको सोयरो, सोयऱ्या सारकें घर न्हय
दुसऱ्याल्या घरा वचपी सोयऱ्यान त्या घराच्या रिती रिवाजा प्रमाण वागूंक जाय. थंय आसा त्यो सोयी मानून घेंवक जाय. घरचीं मनश्यां आपल्या मर्जी प्रमाण वागतलीं आनी आपल्याक जाय त्यो सोयी मेळटल्योच असो समज करुन घेवंक जायना. ‘घरा सारको घरचार आनी कुळा सारको आचार’, जण एकलो आपल्या घराब्यांत आपले सण आनी परबो आपल्या येणावळी प्रमाणे घडोवन हाडटा हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण. घर तकीत सोयरो, सोयरो तकीत घर न्हय.
अशेंय म्हणचें न्हय, तशेंय म्हणचें न्हय, दिवाळेचे दिवे रे पुता!
हे म्हणीचो अर्थ असो: दिवाळेक पणट्यो पेटयतात. ह्या पणट्यांतलें तेल केन्ना -केन्ना सोंपता, केन्ना -केन्ना हांतल्यो थोड्यो पणट्यो वाऱ्यानय पालवतात. म्हण्टगीर त्या जाग्यार धड उजवाडूय आसना आनी धड काळोखय आसना. जेन्ना खंयच्याय मनश्याक आपलें स्वताचें अशें स्पष्ट मत नासता, तो हेंवूय खरें म्हण्टा तेंवूय खरें म्हण्टा तेन्ना ही ओपार मारतात.
जाचें जळे ताका कळे
ही एक कोंकणींतली फामाद म्हण! हे म्हणी फाटली काणी अशी: एक दीस खंय एका चामट्या मनश्यान आपल्या आंगणांतल्या तुळशी पेडार एकूच वात घालून दिवली पेटयली. तागेर आयलो एक सोयरो. त्या सोयऱ्यान पळयलें की येजमान्यान एकूच वात घालून दिवली पेटयल्या. दिवलेंत एकूच वात घालून पेटोंव नये अशें म्हण्टात तें त्या सोयऱ्याक खबर आसलें. ताणें वगत केलो ना. त्या उरिल्ल्या चारुय खणांनी वाती घालून ताणे ती दिवली परत पेटयली. तो चामटो मनीस घरा आयलो. ताणें ती पांच वाती घालून पेटयलेली दिवली पळयली. ताका माल्ली तिडक. ताणें आपल्या घरांतल्या सगळ्यांक विचाल्ले हें कोणालें काम काय म्हण? त्या सोयऱ्यान म्हळें दिवली आपणें पेटयल्या. “दिप जळे, विघ्न पळे!”. त्या उतरांक तो चामटी मनीस म्हणपाक लागलो “जाचें जळे, ताका कळे!”. “दिवलेंतले तेलाचे पयशे म्हजे खर्चतात. तुका सगळ्यो वाती घालून दिवली पेटोवंक कितें जालां?”. हाचे वेल्यानुच ‘जाचे जळटा, ताका कळटा’ ही म्हण पडली.
उडून शेवाळ
ह्या म्हणी फाटली काणी अशी. एक तारयो आपलें व्हडें घेवन लोकांक आलतडीं-पलतडीं व्हरतालो. असोच एक दीस तो मनशांक घेवन पलतडीं वतालो. न्हंयक सामकी भरती आयिल्ली. ते न्हंयत नुस्तें खूप आशिल्लें.उदकांतल्यान नुस्तीं वयर वयर उसळटालीं. तांतूतलें एक नुस्तें जें उसळ्ळें तें फ़ट्ट करुन हागेल्या व्हड्यांत पडलें. व्हडेकारान कितें काय म्हण पळयत जाल्यार एदें व्हडलें शेवाळ (व्हडलो शेंवटो) ताचे पांया कडेन पडिल्लें. पागिनासतना, गरयनासतना त्या मनशाक आयतीच सोर्त फुटिल्ल्या वरी एदें व्हडलें शेवाळ मेळिल्लें.
जेन्ना खंयच्याय मनशाक कांयच करिनासतना, त्रास काडिनासताना घबाड मेळटा तेन्ना ही ओपार मारतात.
गांवांत म्हाळ, सुण्याक बोवाळ
भाद्रपद म्हयन्याचे दुसरे पंद्रशेंत पितरांचें श्राद्ध घालतात. तेन्ना लोकांक जेवणाक आपोवपाची चाल आशिल्ली. जेवणां जातकच उश्टें मेळपाची आशा सुण्याक आसता. म्हाळाकडेन तांचो कांय संबंद ना तरी ह्या ल्हानशे आशेन ताका चड बोवाळ. कसलेंय कार्य आसलें आनी संबंद नाशिल्ले लोक गडबड करतात तेन्ना ही ओपार मारतात.
फुडल्या भागांत तुमकां आनिकुय म्हणी फाटल्यो काणयो वाचूंक मेळटल्यो.
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
