आय अथकर, बाय पथकर….

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

जायत्या जाणांचे बाबतींत अशेंच घडटा. तांकां आपल्या विशीं एक व्हडलो तोरो वा व्हडली कल्पना आसता. आपल्याक सामकी बऱ्यांतली बरी वस्त मेळूंक जाय अशें तांका दिसता.

अाय अथकर, बाय पथकर, अनपुर्णा दुवाळ्यांची! हरी हागता, गिरी ओंकता, हे म्हणी फाटली काणी अशी: आदल्या काळार कसलोय सुवाळो आसल्यार शेजारी सामारी, सोयरे-धायरे एकांमेकागेर वचून आदार करताले. अशेंच एका मनश्याक ताच्या सोयऱ्यागेर वचून आदार दिवपाची पाळी आयली. ताची बायल आसली दुवाळ्यांची. ताका आपल्या बायलेक थंय धाडपाचें नासलें. आवयक धाडल्यार सगळें काम ताच्या बायलेचेर पडटलें आसलें. देखून घरांतलीं सगळीं बरीं नांत म्हण दाखोवपाक वयली ओंपार माल्ली. ‘आय’ म्हळ्यार आवय. ती म्हातारी म्हळ्यार ‘अथकर’- कांयच काम करपाक नज आशिल्ली. ‘बाय’ म्हळ्यार तागेली धूव ती ‘पथकर’ म्हळ्यार हालींच जोरांतल्यान बरी जाल्या आनी पथ्याचेर आसा. अनपुर्णा (अन्नपुर्णा) ताची घरकान्न. ती दुवाळ्यांची म्हण्टगीर तिच्यानय जायना. हरी आनी गिरी तागेले दोन पूत. तेवूय बरे नांत. एकलो हागता आनी दुसरो ओंकता. घरांतलीं सगळींच दुयेंत म्हण्टगीर कोणाकय तो आदाराक धाडपाक शकनां अशी निमतां तो ह्या ओपारीवरवीं लायता. जेन्ना कोणाच्याय मनांत कितेंय करपाचें नासता तेन्ना तो नाना तरेचीं निमतां काडून ती गजाल करपाची टाळटा. अश्या प्रसंगार ही ओंपार मारतात.
‘कामु आवय सवती भाव’
हे म्हणीचो अर्थ खूब पयसुल्लो सोयरो. थोड्यांक कोणय मनीस उंच पदार पावतगीर तो पयसुल्लो सोयरो आसल्यार लेगीत तो आपलो सामको लागींचो सोयरो आसा अशें ते भासयतात. खूप वेळार ती उंच पदार पाविल्ली व्यक्ती ह्या मनश्याक वळख लेगीत नासता. तेन्ना “तो मरे तागेलो ‘कामु आवय सवती भाव!” अशी ओपार मारतात.
‘कोलो खंय सकाळचो वेळ हत्ती खावंक सोदता आनी दनपार जातगीर ताका ससो लेगीत उपकारता’.
हे म्हणी फाटली काणी अशी: एका कोल्याक खंय रातभर हेडून लेगीत कसलेंच सावज मेळ्ळें नां. सकाळीं ताच्या पोटांत कावळे रडपाक लागले. ह्या भुकेच्या वेळार आपल्याक हती लेगीत मेळील्लो जाल्ल्यार ताका आपूण खातलो आसलो अशें ताका दिसलें. जसो- जसो दीस पडपाक लागलो की ताका भूक सोंसना जाली. ह्या भुकेक आपल्याक ल्हानसो ससो मेळल्यार लेगीत पूरो अशें ताका दिसलें.
जायत्या जाणांचे बाबतींत अशेंच घडटा. तांकां आपल्या विशीं एक व्हडलो तोरो वा व्हडली कल्पना आसता. आपल्याक सामकी बऱ्यांतली बरी वस्त मेळूंक जाय अशें तांका दिसता. ती मेळना जातगीर तो मनीस एक- एक पांवडो सकयल देंवता आनी निमणे कडेन कितें मेळटा तें खरें अशी ताची अवतीकाय जाता. जेन्ना अशी कोणाचीय परिस्थिती जाता तेन्ना ही ओपार ताका मारतात.
‘जोर रडटा पेजेक’
आमचे कोंकणी भाशेंत कांय खाशेल्यो अश्यो म्हणी आसात तांतलीच ही एक म्हण.
प्रत्येक दुयेंसाक वखद थरिल्लें आसता. अशें म्हण्टात की जोर येतगीर त्या मनश्याक पेज जेवंक वाडली ना जाल्यार जोर आयिल्ल्या मनश्याचो जोर कसोच देंवना. घडये पेज पचपाक सोंपी आसत. तशेंच जेन्ना खंयचोय मनीस काम करपाक अडयता, तेन्ना ताचे फाटल्यान एक कारण आसता, तें कारण सोदून काडलें आनी तें पुराय केलें जाल्यार काम रोखडेंच जावंन पडटा. त्या खातीर ‘जोर रडटा पेजेक’ ही म्हण आयली. ह्या म्हणीक आनीक एक भाग जोडिल्लो कांय कडेन मेळटा. ‘जोर रडटा पेजेक आनी घयरांव रडटा जागेक’ अशी ती म्हण. आनीक एके कडेन म्हाका हीच म्हण ‘जोर रडटा पेजेक आनी घोव रडटा बायलेच्या लजेक/ वजेक’ अशी मेळ्ळी.
‘हातांत पयसो नाशिल्यान तारी सगळ्यांत पयलीं चडूंक जाय’,
हे म्हणी फाटली काणी अशी: एका गांवांत एक गरीब मनीस रावतालो. केन्नाय काम मेळना जाल्यार ताका पलतडच्या गांवांत वच्चें पडटालें. पूण पलतडीं वतलो जाल्यार ताका तारीन वच्चें पडटालें. केन्ना- केन्ना तारीक दिवपाक ताचे कडेन पैशे नासताले. तो मागीर हाचे कडल्यान ताचे कडल्यान घेवन तारीचे पयशे फारीक करतालो. एक दीस तारीक दिवपाक हाचे कडेन पयशे नासले. तार येवन तडीक लागिल्ली. लोक तारीर चडचेच आसले. लोक तारीर चडचे पयलींच हो तारीर चडून कोनश्याक वचून बसलो. लोक तारीर चडपाचो वेळ जालो तसो पयशे घेवपी मनीस तारी म्हऱ्यांत येवन रावलो. तारीर चडपी सगळ्या लोकांकडल्यान ताणें पयशे वसूल केले. अशे भशेन तारीर लोक चडचे पयलींच जो हो तारीर बशिल्लो तो सुगूर जालो आनी पयशे दिनां आसतनां पलतडीं पावलो. आपलें काम सादतलें जाल्यार आपणें सगळ्यांत पैलीं त्या कामाक लागूंक जाय ही शिटकावणी दिवपी ही म्हण!
‘हिमट्याक बसोवंचें आंबाडे तासूंक रसाळाक बसोवंचें अनस तासूंक’,
आंबाड्याची कात पातळ आसता. ती तासून काडटनां सामकी जतनाय घेवची पडटा. जसो हिमट्याच्या हातांतल्यान कांय सुटना तशींच आंबाडो तासतना हिमटेपणां करचीं पडटात. पूण अनसाचें वेगळें! ताची कात दाट आसता आनी ती दाटच कापची पडटा ना जाल्यार गळ्या कडेन खरजता. रसाळ म्हळ्यार हात सदळ आसता तो मनीस. तो अनस तासतनां दाट साल काडटा. हेंच जर परतें जालें जाल्यार माथ्यार ओंस घालची पडपाची. जण एकट्याक ताच्या फ़िशालकायेप्रमाण काम दिवंचें हें सांगपी ही म्हण.
आनीकूय अश्योच कांय काणयो फ़ुडल्या अंकांत.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751