आमी खऱ्यांनीच नुस्त्याचेर मोग करतात?

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

पूण गोंयकार खऱ्यांनीच नुस्त्यांचेर मोग करतात व्हय? ह्या प्रस्नाची जाप ‘ना’ अशीच मेळटा. गोंयकार नुस्त्याचेर मोग करिनात. ते नुस्तीं खावपाचेर मोग करतात.

हालींच मोनजातीच्या कल्याणा खातीर वावुरपी पेटा (PETA) हे संस्थेन गोंयकारांक तांणी नुस्तीं खावप सोडचें म्हूण आवाहन केलां. ह्या वयल्या संस्थेच्या जाळवणदारांचे म्हणणें अशें की जर गोंयकार नुस्त्यांचेर खऱ्यांनीच मोग करता जाल्यार तांणी तें खावचें न्हय, आनी तांकां जिवदान दिवचें.
अशा वेळार नुस्तें आनी गोंयकार हांचो एकामेका कडलो संबंद कसो आसा हें समजून घेवप गरजेचें दिसता. खूब जाण सांगतात की जे परी नुस्तीं उदका बगर रावंक शकनात. तेच परी गोंयकार नुस्त्यां बगर रावंक शकनात म्हूण. हें अशे तरेचें नुस्तें आनी गोंयकार हांचें मदलें नातें. नामनेचो नाटककार पुंडलीक ना. नायक हांणी एकदां म्हणलां, ‘नुस्तें आसल्यार गोंयकार वीर नाजाल्यार व्हीर’ गोंयकारांक नुस्तें जायच. शीत आनी नुस्तें हें गोंयकारांचें परंपरीक अन्न. एखादो नीज गोंयकार म्हणटलो, ‘आमकां काटे आनी गोटे मेळ्ळें की जालें.’ काटे म्हळ्यार मासळी आनी गोटे म्हळ्यार शीत. सकाळ जातनाच घरांतल्या बायलांक नुस्त्याचो हुस्को जाता. कारण घरांत झळकें आयले बगर रांदपाची प्रक्रिया सुरू जायना.
नुस्तीं तरेकवार आसतात. सामान्यतायेन तीं दोन तरांची आसतात. सावीं आनी दर्याचीं. आमच्या सदच्या उलोवपांत नुस्त्यांच्या नांवांचो उल्लेख आमच्या कानार पडटा. जायतेदां अस्तुऱ्यांक मुड्डशी वा काळुंदर ह्या नुस्त्यांच्यो उपमा दिल्ल्यो आमी पळयतात. ‘सुंगट कशें उडटा’ हो वाकप्रचार आमचे भाशेंत आसा. एखाद्या दुर्दैवी कपलफुटक्या मनशाक आमी धोडयाऱ्याची सर लायतात. धोडयारो ह्या नुस्त्याचे तकलेंत खंय तीन फातर आसतात. आमच्या पुराणांनी लेगीत नुस्त्यांचो उल्लेख मेळटा.
महर्षी व्यासमुनीची आवय सत्यवती ही खंय एके मासळीच्या पोटांतल्यान जल्माक आयिल्ली आनी तिका खंय हिवळाण मारताली. आमी म्हणून खंय तिका ‘मत्स्यगंधा’ म्हणटाले. संस्कृत भाशेंत ‘मत्स्य गंधा’ म्हळ्यार नुस्त्याचो वास येता तो वा ती. भगवान विष्णून लेगीत खंय एक फावटी नुस्त्याचो अवतार घेतिल्लो आसा.
गोंयकार हे नुस्त्याचे भगत. तांकां नुस्त्या बगर जायना. पूण देवकार्यां आसतात तेन्ना तांकां उपाय नासून शिवराक रावचें पडटा. एक चवथीची परब म्हळ्यार जायत्या कट्टर मोग्या भगतांचेर संकश्ट येता. नुस्तीं खावपाचे बाबतींत बंगाली लोक गोंयकारां परस चड पावलां मुखार आसात. आमी गोंयकार शीत जेवतात आनी नुस्तीं तोंडाक लायतात. बंगाली नुस्तीं जेवतात आनी शीत तोंडाक लायतात. ते सकाळचे च्यावे वांगडा लेगीत नुस्तीं खातात. इतलेंच न्हय तर ह्या समाजांतले लोक देवादिकांक लेगीत निवेद्य म्हूण नुस्तीं दाखयतात! जायते बंगाली आपल्या घरा मुखार उदकाचे होंडके तयार करतात आनी तातूंत नुस्तीं पिकयतात.
गोंय आनी बंगाला वरींच केरळ, मणिपूर आनी आसाम राज्यांतले भोवसंख्य लोक नुस्तीं खावपी आसात. डॉलफीन हें आमच्या देशाचें राष्ट्रीय नुस्तें आसा. गोंयांत शेंवटो हें राजमान्य नुस्तें आसा. तें भोवच सुवादीक आसता. पूड चडावत गोंयकारांचे बांगडो हें आवडीचें नुस्तें आसा.
कांय ओपारी आनी वाकप्रचार नुस्त्या वयल्यान घडल्यात. ‘दर्यांत व्हड नुस्तें ल्हान नुस्त्याक खाता’ हो एक संवसार मान्य नेम आसा. फिशाल पेंवप्याक लोक ‘नुस्त्या वरी पेंवता’ अशें म्हणटात. आनी ‘उदकांत रावणाऱ्यांनी नुस्त्या कडेन वांकडेपण करचे न्हय’ असो एक शाणो-सुरतो सल्लो आसा.
आतां मूळ मुद्यार येवया. पेटा म्हणटा गोंयकार नुस्त्यांचेर मोग करतात. देखून तांणी तांचे जीव घेवचे न्हय म्हूण. पूण गोंयकार खऱ्यांनीच नुस्त्यांचेर मोग करतात व्हय? ह्या प्रस्नाची जाप ‘ना’ अशीच मेळटा. गोंयकार नुस्त्याचेर मोग करिनात. ते नुस्तीं खावपाचेर मोग करतात. ते बांगडे, शेंवटे, विस्वण, सुंगटां हांचेर मोग करिनात. ते बांगड्याचे धबधबीत, शेंवट्याचें हुमण, विस्वणाची पोस्तां आनी सुंगटांचें सुकें हांचेर मोग करतात!

प्रदीप लवंदे
9923292022