आमचे हुतात्मे

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

एक मुखेल अमेरिकन कादंबरीकार आनी बुदवंत म्हणून समीक्षक आनी लोकांची तिणें तोखणाय मेळयल्या. तिचे पुलित्झर पुरस्कार फाव जाल्ले ‘द कलर पर्पल’ हे कादंबरींचें स्टीव्हन स्पीलबर्ग हाणें लोकप्रिय चित्रपटांत रुपांतर केलें.

अॅलिस वॉकर (1941) ही नामनेची अमेरिकन कादंबरीकार, निबंदकार आनी कवी. तिका 1983 वर्सा पुलित्झर पुरस्कार फाव जाल्ले ‘द कलर पर्पल’ हे कादंबरी खातीर चड वळखतात. कादंबरी आनी निबंदां भायर तिणें जायत्यो प्रभावी कविता बरयल्यात, ज्यो वंश, लिंग, अध्यात्म आनी समाजीक न्याय ह्या विशयांचेर संशोधन करतात.
अॅलिस वॉकरचो जल्म जॉर्जियाच्या ईटनटन शारांत जालो. एक हुशार विद्यार्थी आशिल्ल्यान तिका स्पॅलमन कॉलेजींत शिश्यवृत्ती मेळ्ळी.नागरी हक्क चळवळीन तिका आकर्शीत केली आनी ती एक कार्यकर्तो जाली. 1963 वर्सा न्यूयॉर्कांतल्या सारा लॉरेन्स कॉलेजींत तिणें आपलें शिक्षण चालू दवरपाचें थारायलें आनी थंय तिणें कविता बरोवपाचो गंभीरतायेन वावर सुरू केलो आनी जायत्यो कविता कॉलेजीच्या नेमाळ्यांत उजवाडाक हाडल्यो. बी.ए.ची पदवी मेळयल्या उपरांत ती शिकोवपाक आनी समाजीक वावर चालू दवरपाक मिसिसिपीक गेली. थंय तिची ज्यू नागरी हक्क वकील मेलविन लेव्हेंथल हाचेकडेन वळख जाली आनी ताचे कडेन तिचें लग्न जालें. पूण 1976 त तांच्या घटस्फोटा उपरांत वॉकराची साहित्य निर्मणी चड प्रमाणांत वाडली. ह्या काळांत तिणें बरयलां, “तुमचें मौन मागपी, वा तुमच्या वाडपाचो हक्क न्हयकारपी खंयचोच मनीस तुमचो इश्ट न्हय.”
एक मुखेल अमेरिकन कादंबरीकार आनी बुदवंत म्हणून समीक्षक आनी लोकांची तिणें तोखणाय मेळयल्या. तिचे पुलित्झर पुरस्कार फाव जाल्ले ‘द कलर पर्पल’ हे कादंबरींचें स्टीव्हन स्पीलबर्ग हाणें लोकप्रिय चित्रपटांत रुपांतर केलें. त्याच नांवाची तिची एक मर्मस्पर्शी कविताय आसा. तिच्या जायत्या भोवमानांनी ओ. हेन्री पुरस्कार, नॅशनल बुक अॅवॉर्ड आनी गुगेनहायम फावंडेशन, मॅकडॉवेल कॉलोनी, नॅशनल एन्डॉवमेंट फॉर द आर्ट्स आनी रॅडक्लिफ इन्स्टिट्यूट फेलोशिप हांचो आस्पाव जाता. वॉकर कॅलिफोर्नियांतल्या मेंडोसिनो हांगां रावता.
वॉकराचे बरपावळींचीं मुळां जॉर्जियांत दिसतात, थंय काळ्या लोकांची लोकभास म्हत्वाची आनी गुलामगिरी आनी जुलूम हांचे अणभव ते भाशेंतल्यान तिच्या कानार पडटाले. वॉकराच्या कादंबऱ्यांचें खाशेलपण म्हळ्यार मनशाचे परिस्थिती विशीं तिची खोलायेन अंतर्दीश्टी, समाजीक न्यायाविशीं वचनबद्धताय आनी कुशीक काडिल्लो समाजाचें चित्रण. वॉकर आपल्या कल्पित साहित्यांतल्यान वाचप्यांक समाजीक प्रस्नां कडेन चिकीत्सक नदरेन पळोवपाक, स्वताच्या पूर्वग्रहांक आनी गृहीतकांक तोंड दिवपाक आनी चड समावेशक, समतावादी संवसाराची कल्पना करपाक प्रवृत्त करता.
तिची ‘द कलर पर्पल’ सेली हे आफ्रिकन अमेरिकन तरणाटे चलयेची काणी, जी जुलूम आनी अन्यायाक तोंड दिता पूण मागीर हेर बायलां कडेन आशिल्ल्या संबंदांतल्यान तिका बळ आनी स्वातंत्र्य मेळटा. ‘मेरिडियन’ ही नागरी हक्क चळवळीच्या काळांत घडिल्ली मेरिडियन हिल नांवाची आफ्रिकन अमेरिकन तरणाटी कार्यकर्तृत्वांत आनी समाजीक बदलांत घुस्पता तेन्ना तिचो प्रवास चित्रायता. ‘द थर्ड लायफ ऑफ ग्रांज कोपलँड’ ही तिची कादंबरी, वंशवाद आनी गरिबी हांचे आड झगडपी आफ्रिकन अमेरिकन मनीस ग्रांज कोपलँड हाची कथा सांगता. कुटुंब, अस्मिताय आनी लवचीकपण ह्या विशयांचो ही कादंबरी सोद घेता. ‘द टॅंपल ऑफ माय फॅमिलियर’ ही कादंबरी वेगवेगळ्या पात्रांच्यो कथा एकठांय विणून वंश, लिंग, अध्यात्म आनी परस्पर संबंद ह्या विशयांचेर संशोधन करपी एक गुंतागुंतीचें कथन. ‘पझेसिंग द सीक्रेट ऑफ जॉय’ आफ्रिकेंतल्या बायलांच्या जननेंद्रियाच्या विच्छेदनाची पद्दत आनी ताचो बायलांच्या जिविताचेर जावपी परिणाम हांचेविशीं खोलायेन संशोधन करपी कादंबरी. तातूंत ताशी ही आफ्रिकन बायल ही प्रक्रिया जाल्या उपरांत तिच्या शारिरीक आनी मानसीक परिणामां कडेन झगडटा. ‘बाय द लायट ऑफ माय फादर स्मायल’ ही कादंबरी थळाव्या अमेरिकन आनी आफ्रिकन अमेरिकन दायजाच्या मिश्र कुटुंबांत लैंगीकता, अध्यात्म आनी सांस्कृतीक अस्मिताय हे विशय सोदून काडटा. ‘नाव इज द टायम टू ओपन युवर हार्ट,’ हातूंत केट, एक मध्यम पिरायेची बायल, स्वताचो सोद घेवपाचो आनी आध्यात्मिक जागृताय करपाचो प्रवास सुरू करता, संवसारांतल्या वेगवेगळ्या वाठारांनी ती भोंवता आनी विंगड विंगड संस्कृतायो आनी परंपरांचो नियाळ घेता. ‘यु कान्ट कीप अ गुड वूमन क्वायट’ होय तिचो एक गाजिल्लो कथासंग्रह.
लिंगाच्या प्रस्नाचेर आपली तत्वगिन्यानी भुमिका सांगपाखातीर तिणें “नारीवादी ही संज्ञा तयार केली. एक नारीवादी म्हूण ती स्वताकडेन बायलांची संस्कृताय आनी बायलपणाची कदर करपी मनीस म्हणून पळयता. ‘इन सर्च ऑफ अवर मदर्स गार्डन्स: वूमनीस्ट प्रोज’ ह्या निबंद संग्रहांत तिणें ही भूमिका स्पश्ट मांडल्या. तिच्या वावरांत चड करून ही भुमिका, तशेंच मनशाच्या अणभवाची सार्वत्रिकता दिसता. वॉकराचीं केंद्रीय पात्रां चड करून काळीं बायलो. समीक्षकांनी तिच्या निबंदसंग्रहांची बरे तरेन दखल घेतल्या. तिच्या मतान, “लोकांक तांचोच आवाज न्हयकारल्यार ते कोण आशिल्ले हाची कल्पना येवची ना.” ‘वी आर द वन्स वी हॅव बीं वेटिंग फॉर: इनर लायट इन अ टायम ऑफ डार्कनॅस,’ हातूंत झुज, गरिबी, पर्यावरण नाश, समाज आनी एकचाराचें म्हत्व ह्या सारक्या प्रस्नांचेर ती संशोधन करता. “सैमांत कांयच परिपूर्ण नासता आनी सगळें परिपूर्ण आसता. झाडां वांकडीं तिकडीं आसूं येतात, विचित्र रितीन बागोवन दवरूं येतात आनी तरी लेगीत तीं अजूनय सोबीत आसतात,” अशें ती बरयता. ‘एनीथिंग वी लव कॅन बी सेव्हड: अ रायटर्स एक्टिविझम’ हो संग्रह समाजीक लेखकाच्या समाजीक बंदिलकेचेर भर दिता. लेखकान सत्याचो सोद घेवंक जाय हो तिचो हावेस. देखून ती म्हंटा, “जो मेरेन लोकांक सत्याची भिरांत ना तो मेरेन आशा आसा. कारण एकदां ताची भिरांत दिसली, तें सांगपी मनशाक संद मेळना. आनी आयज लेगीत सत्य सोबीत आसा… पूण खूब भिरांकूळ.”
‘द कुशन इन द रोड: मेडिटेशन अँड वंडरिंग अॅज द होल वर्ल्ड अवेकन्स टू बीइंग इन हार्म्स वे ह्या संग्रहांत वैयक्तीक चिंतन, राजकी टिप्पणी आनी आध्यात्मिक नदर हांचो ती मेळ घाला. ‘लिविंग बाय द वर्ड: सिलेक्टेड रायटींग्स’ ह्या संग्रहांत वॉकर आपले लेखन कारकिर्दीच्या एका दशका परस चड काळांतले निबंद एकठांय करता. स्वताच्या जिविताच्या अणभवांचेर, कार्यकर्तृत्वाचेर आनी साहित्यीक प्रभावांचेर तशेंच व्यापक समाजीक आनी राजकी प्रस्नांचेर ती चिंतन करता.
अॅलिस वॉकराच्यो कविता आफ्रिकन अमेरिकन बायल म्हूण तिचे अस्मितायेंत किल्लून आयिल्ली, मनशाच्या अणभवाची गीतात्मक गवाय. त्यो सहानुभूतीचे भावनेन वंचित समाजाचीं लवचीकपणां आनी आव्हानात्मकताय मनयतात. जिव्यो प्रतिमा आनी उमळशीक वाडवपी भाशेंतल्यान वॉकर मोग, न्याय, अध्यात्म आनी सगळ्या जिवांचे परस्पर संबंद ह्या विशयांचेर संशोधन करता. तिच्या मतान, “कविता म्हळ्यार बंड, क्रांती; चैतन्य जागोवपाचो प्राण.” समाजीक टिप्पणीचें एक बळिश्ट वाहन, जें समता, शांतताय आनी सैमीक जगाची जतनाय घेवपाचो पुरस्कार करता. तिच्या अनेक काव्यसंग्रहां मदले कांय खास उल्लेख करपासारके. ‘वन्स’ हो मोग, अध्यात्म आनी समाजीक न्याय ह्या विशयांचेर संशोधन करपी वॉकराचो पयलो काव्यसंग्रह. ‘रेव्होल्यूशनरी पेट्युनियास अँड अदर पोएम्स’ ह्या संग्रहांत वॉकर कार्यकर्तृत्व, नारीवाद आनी आफ्रिकन अमेरिकन अणभव ह्या विशयांचेर संशोधन चालू दवरता. ‘गुड नायट, विली ली, आय विल सी यू इन द मॉर्निंग’ ह्यो कविता वॉकराचे वैयक्तीक अणभव, यादी आनी संबंदांचें पडबिम्ब. ‘हॉर्सेस मेक अ लॅंडस्केप मोर ब्युटीफुल’ ह्या संग्रहांत मनशाचे संबंद, सैम आनी स्वताचो सोद हांचेर खोलायेन विचार केला.’ हर ब्लु बॉडी एव्हरीथिंग वी नो: अर्थलिंग पोएम्स ह्या संग्रहांत तीच्यो जायत्या दशकांतल्यो कविता एकठांय केल्यात, जातूंत तिच्या आवाजाची आनी विशयांची काळाप्रमाण जाल्ली उत्क्रांती दाखयल्या. ‘अॅब्सोल्यूट ट्रस्ट इन द गुडनेस ऑफ द अर्थ’ ह्या संग्रहांत सैमाची बरें करपाची शक्त हो मुखेल विशय. ‘अ पोएम ट्रॅव्हलड डावन माय आर्म: पोएम्स अँड ड्रॉइंग्स’ ह्या अद्वितीय संग्रहांत वॉकर आपल्यो कविता स्वताच्या कलाकृती वांगडा जोडून सृजनशीलताय आनी अभिव्यक्तीचें एक मल्टीमीडिया संशोधन तयार करता.
तिच्यो अनेक कविता लक्षांत उरपासारक्यो. ‘द कलर पर्पल’ ही कविता जांबळ्या रंगाची सोबीतकाय आनी लवचीकपण सोदून काडटा, संकश्टां आसून लेगीत जिणेची गिरेस्तकाय आनी खोलाय हांचें तें प्रतीक. ‘अॅक्सपॅक्ट नथिंग’ हे कवितेंत वॉकर वाचप्यांक उक्त्या काळजान आनी अपेक्षां बगर जिविताक वेंग मारूंक सांगता. वर्तमान खिणाची कदर करप आनी साद्या सुखांत खोस मेळोवप असो संदेश दिता. ‘विमेन’ ही कविता बायलांचो हक्क आनी समाजांतलें योगदान ह्या विशयांचेर भाश्य करता. ‘आय सॅड टू पोएट्री’ हे कवितेंत वॉकर कवितेक सांत्वन, बुद्धी आनी प्रेरणेचो स्त्रोत म्हूण मूर्त रूप दिता. ‘बी नोबडीज डार्लिंग’ हे सशक्त कवितेंत वॉकर समाजीक अपेक्षांक आव्हान दिता आनी वाचप्यांक तांची प्रामाणीकता आनी स्वातंत्र्य आपणावंक सांगता.
‘अवर मार्टर्स’ ही तिची हुतात्म्यांनी समाजा खातीर केल्ल्या त्यागाचें मोल सांगता. हुतात्म्यांचे उपकार मानप, तांचो आमच्या काळजांत उगडास दवरपाक प्रोत्साहन दिवप आनी तांचो अभिमान बाळगप हो हे कवितेचो हेत, कारण ते कसलीच वैयक्तिक अपेक्षा दवरिनासतना आपले जिणेचो बळी दिवन समाजाक बळगें दितात.

आमचे हुतात्मे

जेन्ना लोकांनी
एक जैत मेळयिल्लें आसता
ल्हान आसूं वा व्हड
तुमी केन्ना अजापित जावन चिंततात
त्या खिणाक
हुतात्मे खंय आसूं येतात?
आपलें बलिदान दिवपी ते
जल्माक घालूंक
कितें तरी अज्ञात
मोलादीक आसलें तरी
तांच्या रगतापरस चड.
तांचो विचार करपाक म्हाका आवडटा
ते आमचेर वयर हुमकळटना
आमी जंय जंय जमल्यात थंय थंय
रडत आनी खोशी जायत;
मुमूरख्यानी आनी व्हडल्यान हांसतना,
प्रत्यक्षांत एकामेकांक ताळी दिवन
व्हडा उमेदीन.
तांचें रगत सुकलां
आनी गुलाबाच्यो पाकळ्यो जालां.
पोले पुसतना तुमकां जाणवतात
तीं फकत तुमचीं दुकां न्हय
पूण तें.
हुतात्मे केन्नाच करिनात पश्चाताप
तांणी जें केलां ताचो
केल्या उपरांत.
अजापीत जावपासारकें म्हळ्यार
ते केन्नाच उक्तायनात नापसंती.
हें सगळें इतलें गूढ कशें
ते उरतात जे पद्दतीन
आमचे वयर
आमच्या कुशीक
आमच्या भितर;
कशे ते तेज घालतात
मनीसपणाच्या सूर्योदयाचें
आनी बाळगितात इतलो अभिमान.

शैलेंद्र मेहता
9820654233