आनी, अशांत उजो… पेटत गेलो…

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

सगल्या मळांनी उदरगतीक संपन्न आनी संस्कृती प्रधान आशिल्लो आमचो भारत देश परक्यांच्या म्हळ्यार इंग्रजांच्या
सत्ते खाला बंदेपणांत कित्याक? भारतीय समाज फाटल्यान कित्याक? असो प्रस्न पडून देशांत लोकजागृताय घडोवन हाडपा खातीर आपलें पुराय जिवीत देश सेवे खातीर, कल्याणा खातीर समर्पीत करपी आनी तेच फाटभुंयेर परकी सत्ते आड आपल्या निमाण्या स्वासा मेरेन झुजपी भारतभुंयेचे म्हान पूत, फुडारी, सेवक, कोणाचीच भीड मुर्वत न धरपी म्हान क्रांतिकारी, निर्भीड पत्रकार लोकमान्य टिळकांची याद जाता, तेन्ना तांच्या स्वातंत्रतायेच्या चळवळींत दिल्ल्या योगदाना मुखार, तांच्या त्यागा मुखार, निश्ठे मुखार आपसूक माथें बागवता. ज्या ज्या मळांचेर ते वावुरले थंय तांचो इतिहास सासणाचो कोरांतून उरला. तो इतिहास आयजूय आयचे पिळगेक उर्बा देणो थारता.
रत्नागिरींतल्या चिखलगांवांत जल्माक आयिल्ले केशव म्हळ्यारूच बाळ गंगाधर टिळक भुरगेपणांत खूब हुशार आशिल्ले. संस्कृत आनी गणीत विशयांत ते फिशाल आशिल्ल्यान 1876 वर्सा गणीत विशय घेवन बीएचे पदवीधर जाले. उपरांत कायद्याचो अभ्यास करून तांणी एलएलबीची पदवी मेळयली. शिक्षणीक मळार शाळांची गरज पळोवन भुरग्यांक मुळावे शिक्षण दिवपा हेतान तांणी आपले इश्ट गोपाळ गणेश आगरकर हांच्या सांगातान विष्णुशास्त्री चिपळणूकर हांच्या पालवान पुण्यांत शाळा उबरली. न्यू इंग्लीश स्कूल सुरू केलें. इतलेंच न्हय तर भुरगीं फुडारांत तशेंच उंचेल्या शिक्षणा सावन वंचीत उरचीं न्हय देखून डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी उबारली, आनी 1855 वर्सा ते संस्थे वरवीं तांणी फर्ग्युसन म्हाविद्यालय उबारलें. फावो त्या विशयांच्या शिक्षकांचो उणाव आसचो न्हय म्हूण म्हाविद्यालयांत ते स्वता शिकोवंक लागले.
मदल्या काळांत इंग्रजांच्या शेका वरवीं भारतियांचे जिणें खुबूच विस्कळीत जालें. भारतियाचें हक्क इंग्रजानी काडून घेतिल्ल्यान परक्यांच्या चेपणा पोंदा भारतीय घुस्मटूंक लागले. त्या वेळार लोकमान्याक स्वस्त बसप जमलें ना. इंग्रजांच्या शेकातळा भोंवतणचें वातावरणूय अशे तरेचें आशिल्लें की लोक घरा भायर येनाशिल्ले. लोकमान्यांनी मराठींत ‘केसरी’ आनी इंग्लीशींत ‘मराठा’ हीं दोन दिसाळीं उजवाडाक हाडलीं. त्या दोनूय दिसाळ्यांतल्यान टिळक परतून सत्तेचेर भीड, मुर्वत धरिनासतना निर्भिडपणान खर उतरांनी टिका करीत रावले. आपले लेखणेन ते परकी सत्तेक झोडीत रावले. टिळकांच्या जळजळट्या, धारेच्या उतरांचे शस्त्र इंग्रजांच्या काळजाक तोंपपाक लागले. भारतीय भौसा खातीर इंग्रजा आड तिडक निर्माण करता म्हूण टिळकांक तांणी ‘असंतोशाचे जनक’ म्हूण थारायलें.
सरकारा आड टिका करतना टिळकांनी भौसाक आपले हक्क मेळोवन दिवपा खातीर आपलें ‘स्वत्व’ तिगोवन दवरपा खातीर आपलें स्वराज्य राखून दवरपा खातीर तशेंच आपलो ‘स्वाभिमान’ जागोवपा खातीर एकवटीत करपाचो विचार करूंक लागले. तांच्या जिवाक अदीं मदीं भरपूर पिडा भोगताली. पूण टिळक ओगी बसले नात. तांणी सुसेग घेतलो ना. तांणी विचाराअंती युक्त लढयली. भारतीय भौसाची देवाचेर खूब भक्ती, भावार्थ, श्रद्धा. श्री गणपती हें आराध्य दैवत हें जाणून घेवन टिळकांनी चवथीचो उत्सव भौशीक रुपान मनोवपाचो थारायलो, आनी टिळकांचें फावलें. भौशीक गणेशोत्सव मनोवपाक लोक घरा भायर सरले. त्या भौशीक उत्सवाच्या कार्यावळींनी परकी सत्ते आड झुजपाचे विचार टिळकांनी पसवयले. लोकां कडल्यान टिळकांक पालव मेळूंक लागलो. परक्यां आड झुजपाची शक्त घटमूट जायत गेली. टिळकांच्या विचारांनी नेट घेत रावली.
सरकार तर टिळकांच्या फाटल्यानूच लागिल्लें. कोल्हापूरच्या बर्वे प्रकरणांत टिळकांक अटक करपाक सरकाराक येस मेळ्ळें. तांणी टिळकांक चार म्हयन्यांची बंदखण फावो केली. इंग्रजानी टिळकांक मुंबयंत डोंगरीच्या बंदखणींत घाले. इंग्रजांचे अटकेन टिळकांचे चळवळीक आनीक गती मेळ्ळी. ते लिपचोरयां सरकारा आड दीसपट्टे खर उतरांचीं शस्त्रां सोडीत रावले. पुराय देशांत परकी सत्ते आड तिडकीचीं आनी दुस्वासाचीं ल्हारां गाजूंक लागलीं. अशांत उजो पेटत गेलो. पुराय देशांत टिळकांची धगधगते राजकारणी म्हूण वळख जाली. जंय जंय संद मेळ्ळी थंय थंय ते ब्रिटीश सरकारा आड बरयत रावले. चार म्हयन्यांची बंदखण सोंपले उपरांत टिळकांनी आपलें शस्त्र हातांत घेतलें. आंगार खवले घाल्ले भशेन ब्रिटिशांची गत जाली. टिळकांनी पेटयिल्ल्या होमखणाच्यो ज्वाळा दरेकल्या भारतीयांचे कुडींत धगधगपाक लागल्यो.
1905 वर्सा बंगालची फाळणी जाली त्या वेळार टिळक व्हड प्रमाणांत सक्रीय जाले. तांणी ‘वंग भंग’ चळवळीक पुरायपणान तेंको दिलो. त्याच काळांत 1908 वर्सा सरकारान राजद्रोहाच्या गुन्यांवा खाला टिळकांक परतून अटक केली. तांचेर नवो खटलो घालो आनी तांकां गुन्यांवकार थारावन आनीक स वर्सांची ‘काळ्या पाण्याची’ ख्यास्त फर्मायली. ही ख्यास्त भोगपा खातीर टिळकांक ब्रह्मदेशांतले बंदखणींत दवरले.
लोकमान्य टिळक म्हणलें की दोन गजाली याद जातात. पयलीं मंडेलाची बंदखण आनी दुसरी ‘गीता रहस्य’. हेच बंदखणींत ख्यास्त भोगतना टिळकांनी ‘गीता रहस्य’ बरयलें. 1914 वर्सा तांकां मंडेलांतल्यान सोडले. त्या काळांत पयल्या म्हाझुजाची कीट पडिल्ली. टिळकांनी निश्चेव केलो, ह्याच वेळार ब्रिटीश सरकारा आड सातत्यान चेपण दवरपाचें. ते खातीर आपले राजकी हक्क परतून मेळोवपाचें धोरण तांणी आपणायलें. अॅनी बिजंटा वांगडा ‘होम रूल’ चळवळ तांणी सुरू केली.
1917 वर्सा लखनौंत भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसीचें अधिवेशन जालें तातूंत टिळकांनी ‘तुम्हाला तुमचे स्वातंत्र्य हवे असेल आणि ते कोणी देत नसेल तर तुम्हाला ‘जहाल’ बनलेच पाहिजे’ अशें सांगून ‘स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि मी तो मिळवणारच’ हो मंत्र भौसाक दिलो. ह्या मंत्रान लोक भारावन गेले. दरेक भारतियांच्या काळजांत स्वतंत्रताये खातीरची ज्योत पेट घेत रावली.
भारताचे स्वतंत्रतायेच्या लढ्या खातीर टिळकांनी दीस-रात खूब कश्ट घेतले. ताचो परिणाम तांचे भलायकेचेर जालो. 1920 वर्सा जुलय म्हयन्यांत मुंबयंत आसतना तांची भलायकी खालावली. तांकां न्युमोनियान वेंगायलो. 28 जुलयाक तांची कूड पुराय तरेन निर्बळ जाली. आनी… लोकसेवेचें आनी स्वतंत्रतायेचें व्रत जिवीतभर चलोवपी, हिमालया वरीं आशिल्ले टिळक एक ऑगस्टाक ह्या संवसाराक अंतरले.
टिळक विचारी तत्वज्ञांनी आशिल्ले. विवेकनिश्ठ आशिल्ले. ‘ओरायन’ आनी ‘आर्क्टीक होम इन द वेदाज’ हे ग्रंथ बरोवपी, शास्त्रशुद्ध पंचाग सुरू करपी टिळक भारतीय स्वातंत्रतायेचे चळवळीचे पयले फुडारी म्हूण ते इतिहासांत अज्रंवर उरले. देशभरांतल्या पुराय लोकांनी तांकां ‘लोकमान्य’ म्हूण आपल्या काळजांत पुजले. महात्मा गांधीजींनी तर तांकां ‘आधुनीक भारताचो निर्मातो’ मानलो. अशा ह्या म्हान पुरसाचे विचार, शिकवण मुखार व्हरप हीच तांकां तांच्या पुण्यतिथी निमतान दिल्लीं खरीं आर्गां थारतलीं.
स्वतंत्रतायेच्या लढ्याक सुत्रबद्धताय येवची देखून ‘स्वराज्य’, ‘स्वदेशी’, ‘स्वाभिमान’, ‘स्वत्व’, बहिश्कार आनी राष्ट्रीय शिक्षणा खातीरच्या चळवळीचो खुरीस आपल्या खांदार मारून निमाण्या स्वासा मेरेन बंडाच्या उज्यांतल्यान हुलपत मुखार सरपी ह्या अशांत उज्या मुखार म्हजें मस्तक सदांच नमळायेन बागवता.
एक ऑगस्टाक जाल्यार पत्रकारिता दिसा निमतान तांकां परतून एकदां काळजां सावन नमळायेन नमन करतां. जय लोकमान्य! जय हिंद!

उल्हास यशवंत नायक
9923191412