आत्मो धुवप

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कादंबरी सोडल्यार लिस्बोआन कविता आनी भुरग्यांचीं पुस्तकांय बरयल्यात, तातूंत लेखिका म्हणून तिची भौमुखी प्रतिभा दिसता. आपलो वेगळो आवाज आनी आकर्शक कथाकथन हातूंतल्यान साहित्य जगांत तिणें आपलें योगदान चालूच दवरलां.

अाद्रीयाना लिस्बोआ (1970) ही एक नामनेची समकालीन ब्राझीली लेखिका. ती चड करून याद, विस्थापन आनी अस्मिताय ह्या विशयांचेर संशोधन करता. लिस्बोआन कादंबरी, लघुकथा, कविता बरयल्यात. तिच्या वावराक सगळे कडेन मान्यताय मेळ्ळ्या आनी जायत्या भाशांनी तिच्या साहित्याचो अणकार जाला.
लिस्बोआच्या वावरांत चड करून आपलेपणाची भावना सोदपी आनी आपल्या भूतकाळा कडेन झगडपी पात्रां दिसतात. तिच्या गद्याक सोबीतकाय आनी भावनिक प्रतिध्वनी खातीर नामना मेळ्ळ्या, देखून समकालीन ब्राझीलीयन साहित्यांतली ती म्हत्वाची व्यक्ती जाल्या. ते भायर लिस्बोआ फ्रांस आनी अमेरिके सयत वेगवेगळ्या देशांनी रावल्या. हाचो तिच्या लेखनाचेर प्रभाव पडला आनी तिका विंगड विंगड संस्कृतीक नदर मेळ्ळ्या.
कादंबरी सोडल्यार लिस्बोआन कविता आनी भुरग्यांचीं पुस्तकांय बरयल्यात, तातूंत लेखिका म्हणून तिची भौमुखी प्रतिभा दिसता. आपलो वेगळो आवाज आनी आकर्शक कथाकथन हातूंतल्यान साहित्य जगांत तिणें आपलें योगदान चालूच दवरलां.
आद्रीयाना लिस्बोआचो जल्म ब्राझीलांतल्या रिओ द जानैरु शारांत जालो. सुरवातीच्या जिवितांत कले कडेन, खास करून संगीत आनी साहित्या कडेन तिचो खोलायेन संबंद आशिल्लो. तिणें संगीताचो अभ्यास केलो. जायतीं वर्सां संगीतकार म्हणून काम केल्या उपरांत ती पुरायपणान बरोवपाक समर्पित जाली. संगीताचे फाटभूंयेचो तिच्या गद्याच्या ताल आनी रचणुकेचेर परिणाम करता.
तिणें रिओ द जानैरु फेडरल युनिव्हर्सिटींत (UFRJ) शिकप घेतलें आनी थंय तिणें ब्राझीलीयन साहित्याचो अभ्यास केलो. तिचे शिक्षणीक फाटभूंयेक लागून साहित्य सिध्दांत आनी ब्राझीलीयन संस्कृतीक अभ्यासांत तिका घट बुन्याद मेळ्ळी. तेभायर तिणें ब्राझीलीयन साहित्यांत पदव्युत्तर पदवी आनी तुळात्मक साहित्यांतली पीएच.डी पदवी मेळयली.
तिची पयली कादंबरी “उस फिलोस दा अमेरिकन” (अमेरिकन भुरगीं) 1999 वर्सा उजवाडाक आयली आनी तिचे साहित्यीक कारकिर्दीची सुरवात जाली. अस्मिताय, विस्थापन आनी कुटुंबीक संबंदांचें गतीविज्ञान ह्या विशयांचेर तिची आवड हे पदार्पणाचे कादंबरींतल्यान दिसता. हे कादंबरी वरवीं रोखडीच समकालीन ब्राझीलीयन साहित्यांत म्हत्वाचो आवाज म्हूण तिणें आपली सुवात निर्माण केली. तिची दुसरी कादंबरी “सिन्फोनिया एम ब्रान्को” (सिम्फनी इन व्हायट) ही 2001 वर्सा उजवाडाक आयली आनी तिका समीक्षकांचे तोखणाये वांगडा 2003 वर्सा प्रतिश्ठीत जुझे सारामागु पुरस्कार फावो जालो.
2012 इस्वेंत उजवाडाक आयिल्ली “आझुल-कोर्वो” (क्रो ब्लू) कादंबरी तिची अंतरराश्ट्रीय नदर पडबिंबीत करता. ती बापायच्या सोदांत अमेरिकेंत वचपी ब्राझीलीयन चलयेची काणी सांगता.
लिस्बोआन ब्राझीलांत आनी आंतरराश्ट्रीय मळार साहित्यीक बरप आनी योगदान दिवपाचें काम चालूच दवरता. अस्मिताय, स्मृती, विस्थापन, मनशाची स्थिती ह्या विशयांचेर तिणें खोलायेन संशोधन केल्ल्यान आद्रीयानाच्या साहित्यीक दायजाची वळख आसा. ‘हानोई’ ही 2013 वर्सा उजवाडाक आयिल्ली तिची कादंबरी व्हिएतनामाच्या इतिहासाचे फाटभुंयेर घडिल्ल्या वैयक्तीक आनी इतिहासीक कथांच्या आडमेळ्यांचेर उजवाड घालता. मुखेलपणान तिच्या कादंबरीं खातीर तिची वळख आसली तरी कवितेंतल्यान तिचे गीतात्मक अभिव्यक्तीची प्रतिभा दिसता. आद्रीयानाची कविता तिच्या गद्याभशेनच गीतात्मक गुण, भावनीक खोलाय आनी स्मृती, अस्मिताय, मनशाचो अणभव ह्या विशयांचेर संशोधन करपा खातीर नामनेक पावल्या.
संगीतांतली लिस्बोआची फाटभूंय तिचे काव्यशैलीचेर खोलायेन परिणाम करता. तिच्या कवितांनी चड करून लयबद्ध आनी रागात्मक गूण आसता, तातूंतल्यान तिची ध्वनी आनी ताल हांचे विशींची संवेदनशीलताय दिसून येता. ही संगीतताय तिच्या वावराचो भावनीक परिणाम वाडयता. तिच्यो लघु कविता बौध्दिक आनी श्रवण पातळेचेर प्रतिध्वनीत जातना, उण्या उतरांनी वाचप्याक अंतर्मुख करतात. देखीक,

याद करपाक विसर
पावसावरी,
जो उडयता पुसून
रस्त्यावयलो धुल्ल,
पूण दवरून वता वास
ओले मातयेचो.

तिच्यो अनेक कविता स्मृती आनी अस्मिताय ह्या विशयांचेर परत नदर मारतात. भूतकाळ वर्तमानकाळाक कसो आकार दिता हाची तपासणी करून ती वैयक्तीक आनी सामुहीक इतिहासांत खोलायेन वता.

रितें घर,
पोरन्या हांशाचे प्रतिध्वनी,
धरून दवरता आत्मे
सोडून गेल्ल्यांचे,
परत येवपाची वाट पळयत

लिस्बोआची कविता प्रतिमा आनी प्रतीकात्मकतायेन गिरेस्त. ती कुशळटायेन रूपकां आनी प्रतीकांचो उपेग करून भावनिक साद घालून वाचप्याच्या मनांत जितीं – जिवीं चित्रां तयार करता. तातूंतल्यान अर्थाचे थर मेळटात जे खोलायेन चिंतनाक आमंत्रण दितात.

शिक सुकण्यांची भास,
सपनांचें अणकार करूंक
पांखां आनी गीतांनी,
दर एका स्वरांत स्वातंत्र्य,
दर एका उतरांत उड्डाण

लिस्बोआच्या कवितांनी दिसपी भावनीक तीव्रताय तिच्या वावराचें एक खाशेलपण. मोग, लुकसाण वा अस्तित्वचिंतन ह्या विशयांक संबोधीत करतना तिची कविता वाचप्यांक भूगोलिक मर्यादा हुंपपी एक आगळीच नदर दिता.

भुरगेपण वता
मंद वाऱ्या सारकें,
हाडून हांसो
आनी चकचकीत सपनां,
आकांक्षा सोडून वचपी.

भाशेचो कुशळटायेन केल्लो वापर आनी साद्या दिसपी उतरांतल्यान खोलायेन भावना सांगपाची तांक आशिल्ल्यान समीक्षकांनी लिस्बोआची तोखणाय केल्या. तिची कविता विंगड विंगड वाचप्यांक आकर्शीत करता. तिचो खाशेलो आवाज आनी तिच्यो कविता आनी गद्य हांचे मदल्या विशयात्मक सातत्याचेर भर दिवन समकालीन ब्राझीली कवितेंतल्या तिच्या योगदानाची विद्वानांनी नोंद केल्या. गीतात्मक

सोबीतकाय, भावनीक अनुनाद आनी खोलायेन वैयक्तीक तरी सार्वत्रिक रितीन संबंदीत आशिल्ल्या विशयांचेर विचारपूर्वक संशोधन करपा खातीर तिची कविता नामनेक पावल्या. भाशेच्या तालांतल्यान आसूं, तिच्या विशयांची खोलाय आसूं वा तिच्या प्रतिमाचित्रणाच्या जितेपणांतल्यान आसूं, लिस्बोआची कविता एक म्हत्वाची समकालीन कवी म्हूण तिचो पावंडो घट्ट करून एक वेगळी छाप सोडटा.
‘कालिग्राफिया’ ही तिची कविता अस्मिताय आनी अभिव्यक्तीच्या विशयांचेर संशोधन करता, सुलेखनाच्या रूपकाचो उपेग करून स्वताच्या प्रतिनिधीत्वाच्या नाजूक हेतान केल्ल्या स्वरुपाचें चित्रण करता. लिस्बोआचो भाशेचो वापर अचूक आनी उमळशीक करपी आसून तातूंतल्यान मनशाच्या अणभवांचे आनी भावनांचे गुंतागुंतीचे नमुने दिसून येतात. ‘ओसोस दा मेमोरिया’ हे कवितेंत लिस्बोआ स्मृती आनी हानी ह्या विशयांचेर खोलायेन पावता. यादी मनशाच्या वर्तमानाक कशो त्रास दिवंक शकतात आनी ताका आकार दिवंक शकतात हें दाखोवपा खातीर ती जिव्यो प्रतिमा वापरता. ‘पीकॅनोस रापारोस’ ही कविता जिणेंतल्या ल्हान, चड करून दुर्लक्षीत खिणांचेर चिंतन करता. ‘मान्युअल द प्रिकॉसोयस’ ही जिणेंत मनशाक आशिल्ल्या अनिश्चितताय आनी जतनायांचेर एक चिंतनात्मक खंड. अस्तित्वाची अंतर्निहित अनिश्चीतताय आनी व्यक्ती अज्ञाताची तयारी करपाचो यत्न कसो करतात हाचेर तातूंत भर दिला. अशो तिच्यो अनेक कविता सदांच मनांत उरपासारक्यो. एकदां वाचल्या उपरांत त्यो परत परत वाचीन दिसतात.
‘लावाजॅम द आल्मा” (आत्मो धुवप) ही तिची कविता म्हज्या सगळ्यांत चड आवडीची. शुध्दीकरण, नूतनीकरण आनी आत्मनिरीक्षणाच्या भावनीक प्रवासाच्या विशयांनी ती खोलायेन पावता. ही कविता तिच्या चडशा हेर कवितां प्रमाणें घुस्पागोंदळाची भावना आनी तत्वगिन्यानी चिंतन सांगपा खातीर उमळशीकेची भास आनी कवितेचो केंद्रीय विशय म्हळ्यार आपल्या आत्म्याच्या शुध्दीकरणाची कल्पना, जी रूपकात्मक रितीन भावनीक आनी मानसीक शुध्दीकरणाची प्रक्रिया दाखयता. हो विशय नवी सुरवात वा फाटल्या भारांतल्यान सुटकेचें प्रतीक.
कवितेंत आपल्या भितरल्या आत्म्याची तपासणी करून आनी भितरल्या संघर्शांक आनी भावनांक तोंड दिवन ताचेर प्रक्रिया करून मेळपी बरेपणाचो सोद लायला. उदकाची प्रतिमा कवितेंत प्रचलीत आसा, ती शुध्दीकरण आनी नवीकरणाचें प्रतीक. उदकाचो संबंद चड करून जिवीत, शुध्दताय आनी शुध्दीकरण हांचे कडेन आसता, ताका लागून तें धुवन काडपाचें आनी आत्म्याच्या कायाकल्पाचें एक बळिश्ट प्रतीक थारता. निवळ करपाची आनी नूतनीकरण करपाची प्रक्रिया दाखोवपा खातीर लिस्बोआ सैमाच्या घटकांचो उपेग करता. कवितेचो स्वर चिंतनात्मक आसून, वाचप्यांक भावनीक आनी आध्यात्मिक शुध्दीकरणाच्या स्वताच्या अणभवांचेर चिंतन करपाक आपयता. तातूंत ध्यान स्थितीक प्रोत्साहन मेळटा.

आत्मो धुवप

आत्मो हातान धुवंक जाय.
तो नाजूक आसा देखून न्हय,
वा ताका रगत येता देखून.
उरफाटें, आत्मो निबर
आनी एकूच मार्ग
तो निवळ करपाचो म्हळ्यार
हातांनी धुवप.
कांय घरगुती शाबू घे –
सगळ्यांत सवाय शाबू उपकारता.
विसर ब्लीच, फॅब्रिक सॉफ्टनर,
खंयच्याच आत्म्याक तांची गरज ना.
थोडो वेळ ताका भिजत दवर
हट्टी दाग काडपाक,
ग्रीस, चिखल, सांडिल्लें कॅचप.
मागीर सिंकांत घांसून, झंझळावन
वतांत सुकपाक घाल.
इस्त्री करपाची गरज ना.
असोच धुवन,
आत्मो मेळटा न्हेसुंक
फुडल्या जायत्या वर्सां खातीर,
आदर्श गणभेस म्हूण
हे हट्टीपणाचे शाळेखातीर
जिका म्हण्टात कूड
जिका म्हणटात संवसार.

शैलेंद्र मेहता
9820654233