भांगरभूंय | प्रतिनिधी
हांव निर्वासित
चिंतनांनी म्हजे भुंयेचे
पानावरी हांव
हळडुवें, सुकून गेल्लें.
चोमन हार्डी (1974) ही कुर्द कवी, अणकारपी आनी शिक्षणतज्ञ. मार्मिक आनी बळिश्ट कविते खातीर तिका वळखतात. ती चड करून विस्थापन, झुज, संघर्शांतल्या बायलांचो अणभव ह्या विशयांचेर भर दिता. हार्डीचे कवितेंत तिचे वैयक्तीक अणभव, निर्वासितपण आनी लुकसाणाचो व्यापक कुर्द अणभव दिसून येता.
तिणें कुर्द कवितांचे इंग्लीश भाशेंत अणकार केल्यात आनी कुर्द साहित्य आनी संस्कृतायेक चालना दिवपाचो वावर केला. केंट विद्यापिठाची मानसशास्त्र आनी तत्वगिन्यान विशयांनी पीएच.डी. पदवी मेळोवन वेगवेगळ्या विद्यापिठांनी लिंग अभ्यास आनी संघर्शाच्या मानसीक परिणामांचेर लक्ष केंद्रीत करून तिणें अध्यापन केलां.
इराकी कुर्दिस्तानांतल्या सुलेमानिया हांगा जल्मल्ली हार्डी, कुर्द कवी अहमद हार्डी हाचें सातवें आनी धाकलें भुरगें. तिच्या कुटुंबाक राजकी छळांक लागून घरांतल्यान पळून वचचें पडलें आनी तांणी इराणांत आनी उपरांत युनायटेड किंगडमांत आलाशिरो घेतलो. सक्तीन स्थलांतरीत जाल्ल्या जायत्या पांवड्या उपरांत 1993 वर्सा तिका इंग्लंडांत निर्वासित दर्जो मेळ्ळो. डॉक्टरेट मेळयल्या उपरांत तिणें कुर्दिस्तानांत परत येवन थंयचे ‘अनफाल’ मोहिमेंत जितीं उरिल्ल्या बायलांच्या दुख्खाचें दस्तावेजीकरण केलें. अनफाल मोहीम ही बंडखोरी विरोधी कारवाय आशिल्ली जी इराण- इराक झुजाच्या शेवटाक इराकी- कुर्द संघर्शांत फेब्रुवारी ते सप्टेंबर 1988 मेरेन बाथवादी इराकच्या सरकारान केल्ली. अनफाल मोहिमेक लागून 4,000 कुर्द गांव नश्ट जाले आनी 50,000- 100,000 दादले, बायलो आनी भुरग्यांचे खून जाले वा तांकां अपंगुळपण आयलें आनी तांकां घरांतल्यान जबरदस्तीन स्थलांतरीत केले.
विस्थापन आनी लुकसाण ह्या अणभवाक लागून तिच्या उपरांतच्या, कविता आनी शिक्षणीक मळार केल्ल्या वावराचेर म्हत्वाचो परिणाम जालो. हार्डी 20 वर्सां पिरायेचेर कविता बरोवंक लागली आनी 2004 इस्वेंत तिचो पयलो कविता संग्रह ‘लायफ फॉर अस’ (आमचे खातीर जिवीत) उजवाडाक आयलो. ह्या पुस्तकांत निर्वासित म्हूण तिच्या वैयक्तीक अणभवांचेर आदारून निर्वासितपण, लुकसाण आनी अस्मिताय ह्या विशयांचेर संशोधन केलां. उपरांत 2015 तलो तिचो दुसरो संग्रह ‘कन्सिडरिंग द विमेन’ (बायलांक विचारांत घेवप) राजकी हिंसाचाराचो बायलांचेर जावपी परिणामांचेर खोलायेन संशोधन करता, खास करून अनफाल मोहिम आनी ताचे उपरांतच्या परिणामांचेर लक्ष केंद्रीत करता.
कवितेच्या वावरा भायर चोमन एक शिक्षण तज्ज्ञ आनी अणकारपी. तिणें अनेक कुर्द कवितांचो इंग्लीश भाशेंत अणकार केला आनी कुर्द साहित्य आनी संस्कृतायेक चालना दिवपाचो यत्न केला. शेर्को बेकासाच्या ‘बटरफ्लाय व्हॅली’ ह्या तिच्या अणकाराक पॅन ट्रान्सलेट्स पुरस्कार फावो जाला.
“म्हज्यो सुरवेच्यो कविता चड करून फुलांच्यो, कारण ती एक कुर्द परंपरा आनी हांव म्हज्या कवितां कडेन भावनीक रितीन खरपणान घुस्पतालीं,” अशें तिणें एके मुलाखतींत सांगलां.
हार्डीची कविता कुशळटायेन वैयक्तीक आनी राजकी विशय एकठांय गुंथता. तिचीं वैयक्तीक कथनां म्हळ्यार एक भिंग. जाच्या विंगड विंगड तासांवरवीं ती झुज, वंशघात, मानवी हक्कांचे उल्लंघन अशा व्यापक राजकी प्रस्नांची तपासणी करता. हे पद्दतीन तिचे कवितेक अंतरंग आनी सार्वत्रिक अशे दोनूय आयाम मेळटात. जिव्यो प्रतिमा, गीतात्मक गुणवत्ता, उमळशीक वाडोवपी भास हातूंतल्यान बळिश्ट दृश्य आनी भावनीक छाप तयार जाता. तिचे कवितेंत भावनिक खोलायेवांगडा प्रामाणीकपण दिसता जें वाचप्यांक तिच्या विशयांच्या जिव्या वास्तवांत ओडून घेता.
तिचे कवितेचो एक म्हत्वाचो भाग बायलांचो संघर्श आनी संघर्शा उपरांतच्या परिस्थितींतल्या खाशेल्या आव्हानांचेर भर दिता. जायत्या कवितांनी कथात्मक शैली आपणायल्या. व्यक्ती आनी समाजाचे अणभव हांच्यो कथा सांगल्यात. ह्या कथाकथनाच्या आंगांतल्यान तिका आपल्या लोकांच्या इतिहासांचें दस्तावेजीकरण आनी वांटप करपाक मेळटा, जाका लागून तिची कविता म्हळ्यार गवाय दिवपाचो एक प्रकार.
आपल्या साहित्यिक प्रवासाविशीं ती सांगता, “हांवें लघुकथा बरोवन सुरवात केली आनी कुर्द भाशेंत बऱ्योच लघुकथा उजवाडायल्यो. म्हाका कविता आवडटाली. म्हाका खूबश्यो, खास करून कुर्द आनी फार्सी कविता काळजा सावन खबर आशिल्ल्यो पूण हांव कविता बरोवंक शकतां अशी हांवें केन्नाच कल्पना करूंक नाशिल्ली. कवितेच्या मोगानच म्हाका कवी केलें. हांवें साठ- सत्तर वर्सांतले आर्विल्ले फार्सी कवीं वाचले, तांणी खूब सादारण, दिसपट्ट्या गजालीं विशीं अत्यंत रोमांचक तरेन बरयिल्लें. म्हाकाय कविता बरोवपाची प्रेरणा मेळ्ळी. हांवें पिरायेच्या विसाव्या वर्सा कविता बरोवंक सुरवात केली. कवी विंगड विंगड गरजो आनी आवडींतल्यान बरयतात. समाजीक न्यायाकडेन लागणूक आशिल्ल्या म्हज्यासारक्या कवीक सत्य सांगप ही बरपावळीची चालक शक्त जाता. कांय जाण म्हणटात, एकुच सत्य ना, पूण ‘सत्य’ भौआयामी आसा. ते विचारतात, ‘तुमी कोणाच्या सत्याचेर बरयतात?’ म्हजी जाप सादी: ज्या लोकांचें दुख्ख मुखेल प्रवाहांतल्या चैतन्याचे नदरेक पडना, जांकां कुशीक दवरल्यात आनी जेओगी रावतात, तांच्या जिविताचेर परिणाम करपी निर्णयांची म्हायती दिवपी आनी मुखेल प्रवाहांतल्या प्रवचनांचेर प्रभाव घालूंक शकनाशिल्ल्या लोकांचें सत्य हांव बरयतां. म्हज्या जिवितांतल्या एका भोव कठीण काळार, जेन्ना हांव दुसऱ्यांचें दुख्ख घेवपा संबंदीत आघाता कडेन झगडटालें तेन्ना एका मनशान म्हाका सांगलें, “दुख्ख समजून घेवपा खातीर तुमकां वेदना अणभवपाची गरज ना. तो मालिश करपी आशिल्लो आनी एका तर्कशुद्ध शास्त्रज्ञावरी उलयतालो. अर्थांत, म्हजी वेदना ताका जाणवलीना – ती म्हज्या अवयवांनी आनी स्नायूंतल्यान वांटून गेल्ली. म्हज्या होर्मोनांचो ताल खंडीत जाल्लो, वेदना म्हज्या अचेतनांत सरकल्ली आनी म्हज्या दुःस्वप्नांत परतून उबी जाल्ली.”
‘समर रूफ’ (गिमांतलें पाखें) ही चोमन हार्डीची एक उमळशीक कविता, जी भुरगेपणांतल्या रम्य आनी नाजूक खिणांचो विचार करता. संघर्श आनी विस्थापन सुरू जावचे पयलीं जिणेचें निरपराधीपण आनी सादेपण हे कवितेंत आसा. गिमांतलें पाखें सुरक्षीतताय आनी शांतीची सुवात दाखयता. उपरांत तिच्या जिविताचेर घुरी घालपी अस्थिरताये कडेन खर विपरीत, उत्कट प्रतिमा आनी संवेदनात्मक तपशील वापरून हार्डी दृश्याक जिवीत करता आनी ताका लागून नॉस्टॅल्जियाची मार्मिक भावना निर्माण जाता. ही कविता व्यत्ययाचो सूक्ष्मपणान संकेत दिता, फुडल्या कश्टांच्या उजवाडांत भूतकाळाची शांतताय आनीक अर्थपूर्ण करता.”
‘पावस’ ही कविता तिच्या स्वताच्या आनी समाजांतल्या अणभवांचें पडबिंब. देखून, ही कविता एक वैयक्तीक विलाप आनी संघर्श आनी निर्वासनाच्या परिणामां विशीं राजकी विधान अशें दोनूय जाता.
तो झगझगायता इझुलका
आनी करता प्रसारित गडगड.
तो करता दुकळ रद्द
कॅलेंडरच्या पानांनी
तो रडटा
उब्या आशिल्ल्या सगळ्या झाडांखातीर
आनी बशिल्ल्या सगळ्या खडपांखातीर.
तो दिवंक शकता जीवित
पूण तो बुडयता
म्हजी जगपाची ईत्सा.
हांवें दरेक दंतकथा
न्हेसून पळयल्या आंग्ल्यावरी
आनी पावस हें एकूच आंग्लें
जें अंगार केन्नाच सारकें बसना.
‘गॅस अॅटॅक’ ही अनफाल मोहिमेक लागून जाल्ल्या रसायनीक झुजाच्या गॅस हल्ल्याचो कुर्द लोकसंख्येचेर जावपी तात्काळ आनी दीर्घकाळाचे परिणाम वर्णन करपी कविता खर आनी प्रत्यक्ष भाश्य. ही कविता म्हळ्यार इतिहासाची गवाय दिवपाचें साधन. ‘अॅट द बॉर्डर’ हे कवितेंत भुरगेपणांत इराक थावन इराणाची शिमो हुंपपाची वैयक्तीक याद सांगल्या. एके तरणाटे चलयेच्या दोळ्यांतलो गोंदळ आनी विस्थापनाची भिरांत हे कवितेंत आसा. भुरग्याचें निरपराधीपण, परिस्थितीचे गंभीरतायेविशीं समजूत आनी राजकी संघर्शाची वास्तवताय हांचे मदली विसंगती ती उजवाडाक हाडटा. मायभूंयचें लुकसाण आनी सभावीकपणांत परत येवपाची तळमळ ही कविता मार्मिकपणान सांगता. ‘डिब्स कॅम्प’ हे कवितेंत विस्थापन शिबिरांतल्या निर्वासितांच्या जिविताची झलक मेळटा. थंयचे लोक तोंड दिवपी खर परिस्थिती आनी दिसपट्ट्या संघर्शांचें वर्णन करून जियेवपाखातीर लागपी लवचीकपण आनी सहनशक्तीचेर तातूंत भर दिला. भिरांकूळ परिस्थितींत रावपी लोकांच्या स्वाभिमानाचेर आनी मनीसपणाचेर ही कविता मार्मिक चिंतन. ‘माय चिल्ड्रन’ ही एक वैयक्तीक कविता, जंय हार्डी फुडल्या पिळग्यांक मेळिल्ल्या आघात आनी विस्थापनाच्या दायजाचेर चिंतन करता. स्वताच्या अणभवांचो भुरग्यांचेर कितलो परिणाम जातलो हाचें ती चिंतन करता आनी तांच्या फुडाराविशीं आशा आनी भंय दोनूय उक्तायता.
‘इन्वेजन’ (आक्रमण) ही अणभवांचेर आनी निरिक्षणांचेर आदारिल्ली कविता. खोलायेन वैयक्तीक आनी चिंतनशील. भास आनी प्रतिमा हांच्या बळिश्ट वापरांतल्यान चोमन हार्डी संघर्शाचो परिणाम जाल्ल्या लोकांचे वेदनेक, लुकसाणाक आनी लवचीकपणाक साद घालता. संवसार आनी भारतांतले परिस्थितीचें वर्णन आशिल्लेवरी दिसपी तिची ही कविता वर्तमान आनी भविश्यकाळाचें एक भंयसपन आनी ती उद्धृत करप हे घडयेक म्हाका समर्पक दिसता. आक्रमणाच्या अणभवांक याद दवरपाचें आनी ताची साक्ष दिवपाचें म्हत्व ही कविता उगडास करून दिता.
आक्रमण
रोखडेच ते येतले.
पयलीं आमी आयकतले
फांतोडेर लागीं येवपी
तांच्या बूटांचो आवाज
मागीर धुक्यांतल्यान ते दिसतले.
तांच्या मरण हाडपी गणभेसांत
ते आमच्या घरांवटेन
चाल करून येतले
मुखार तांच्यो बंदूको आनी टँक
तरणाटे तांकां आडायतले
कळमेल्ल्यो बंदूको
आनी खतखतपी रगत घेवन.
हे आमचे तरणाटे
जांकां समजलेंना मोल
आपल्या अल्पकाळांतल्या स्वातंत्र्याचें.
आमी हें झूज हारतले, आनी रगत
आमचे रस्ते व्यापून उडयतलें,
भरसून वतलें
आमच्या पियेवपाच्या उदकांत
वतलें सरपटत आमच्या सपनांनी.
राव घराभितरूच
तकली सकयल घालून
आमी हें झूज
सुरू जावंचे पयलींच हरल्यात
शैलेंद्र मेहता
9820654233
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
