भांगरभूंय | प्रतिनिधी
कुंकळ्ये शांतादुर्गेची जात्रा आयज 30 नोव्हेंबराक जाता. 1 डिसेंबराक रथ उत्सव जातलो. ते निमतान…
कुंकळ्ये हो सुरम्य गांव आई शांतादुर्गेचे जात्रेक भक्तीभावान जिवो जाता. सोबीत परंपरे खातीर आनी खोल अध्यात्मीक म्हत्वाक लागून ही जात्रा फामाद. फकत उत्सव न्हय तर भक्तांक काळजा थावन श्रद्धेची अभिव्यक्ती. ह्या उत्सवांत सगळ्यांत चड मनयतात तो रथोत्सव. ही भव्य रथ मिरवणूक आपले निखटे उर्जेन आनी भक्तीन शेंकड्यांनी लोकांक ओडून घेता. गांवच्या लोकांची राखण करपी ग्रामदेवता आई सांतेरी शांतादुर्गा हिचो आशीर्वाद आवाहन करपी विधीं वरवीं जात्रा सुरू जाता. उत्सवा पयलींच्या दिसांनी देवळाच्या आवारांत फुलां, दिवे, रांगोळी, वाटेक घुडयो लावन वाठार सजयतात. पुराय गांव सामुहीक भक्तीची भावना दाखयता.
जात्रे दिसा भक्त देवळांत जमतात. रंगीत साडी न्हेसून बायलो, पारंपरीक भेसांतले दादले आनी आपले बेस्ट कपडे घालून भुरगीं एक आनंदाचें वातावरण तयार करतात. देवळाच्यो घांटी गांवांतल्यान प्रतिध्वनीत जातात आनी उत्सव सुरू जाल्ल्याचो संकेत दितात. जात्रेच्या दुसऱ्या दिसा रथोत्सव. हो उत्सवाचो सगळ्यांत चड वाट पळोवपी भाग. सकाळीं आई शांतादुर्गेक सोबीत सजयिल्ल्या रथांत बसयतात. फुलां, माळ आनी पारंपरीक आकृतीबंधांनी सजयल्लो रथ दैवी शक्तीचें, कृपेचें प्रतीक म्हणून उबो रावता.
‘शांतादुर्गा माता की जय’, ‘पार्वती पते हर हर महादेव’ च्या जयघोशांत मिरवणूक सुरू जाता. रथगडी रथाच्यो दाणयो उबारून हड्यार मारून तालाचेर पावलां मारपाक लागतात. हें काम फकत शारिरीक यत्न म्हणून न्हय तर देवीक अध्यात्मीक अर्पण म्हणून पळयतात. शेनाय, धोल आनी तासो हांच्या तालबद्ध आवाजा वांगडा ही मिरवणूक नारायणाच्या देवळा कडेन वता. थंय विधीचो एक भाग म्हूण आई शांतादुर्गा भेट दिता. रथोत्सवाक आनीक खाशेलो करपी गजाल म्हणल्यार जात्रेची वर्स वाट पळोवपी तरणाटे पिळगेची उमेद. तांचे खातीर हो आपल्या मुळां कडेन जोडपाचो वेळ, कारण ते उमेदीन गजर, नाच आनी रथ नाचोवंक उमेदीन वांटो घेतात. तांकां लागून परंपरेची उर्जा जिवी उरता आनी फुडल्या पिळग्यां खातीर ती फुडें वता. हो सकाळचो प्रवास भक्तीन भरिल्लो आसता. गांवचे लोक रथाचे कुशीक चलतात, कांय जाण फुलांचे प्रसाद घेवन वतात जाल्यार कांय जाण देवीची स्तुती करून गजर गायतात. संगीताचो आवाज, जप, भक्तांची सामुहीक उर्जा हांकां लागून दिव्य वातावरण निर्माण जाता.
रथ नारायण देवा कडे पावतकच दनपारां मेरेन थंयच रावता. ह्या वेळार एक काळजाक भिडपी विधी जाता— बायलो आई शांतादुर्गेक ओटी अर्पण करतात. नाल्ल, तांदूळ, फुलां आनी हेर पवीत्र वस्तू हांचो आस्पाव आशिल्लो अर्पण हो देवीचे उपकार मानपाचो हावभाव. णवारी साडयो न्हेसून बायलो देवते कडेन वतना आदरान मुखार येतात. जायत्या जाणांक हो खीण वैयक्तीक आनी पवित्र, आपल्या कुटमाचें बरेंपण आनी आपलीं इत्सा पुराय जावंक मागणें करपाचो वेळ. ओटी अर्पण करपाचे कृतींत देवी आनी भक्त हांचे मदलें घट नातेंय दिसून येता, जें पिळग्यां पिळग्यांनी चलत आयिल्ले श्रद्धेचें प्रतीक आसा. हो विधी जात्रेची परंपरा तिगोवन दवरपाक बायलांची भुमिका उजवाडाक हाडटाच पूण खोल रुजल्ल्या संस्कृतीक मुल्यांचेंय दर्शन घडयता.
नारायण देवाक भेट दिवन रथ दनपारां परत देवळाक वचपाचो प्रवास सुरू करता. ही परतूपाची मिरवणूक आनीकय म्हत्वाची आनी आध्यात्मिक नदरेन बळिश्ट. सकाळच्या परस हो रथ खूब जड जाता अशें सगळे मानतात. भक्तां खातीर ही फकत भौतिक घडणूक न्हय तर आई शांतादुर्गेच्या दैवी सान्निध्याचें लक्षण. जड रथ दोन्ही हातांनी हड्यार धरून नाचोवप हें सोंपें काम न्हय, पूण भक्तांचे भक्तीक लागून तें शक्य जाता. लोक देवीची स्तुती करतात. रथगडी एका सुरात गायतात ‘श्री शांतादुर्गे माझे आई, मजला ठाव द्यावा पायी। भवभक्तीची हे महामाया, ओढ लागली तुझ्या दर्शनाची।’ आनी कुशीक उबे आशिल्ले लेगीत ताळयो वाजोवन जयघोश करतात. हे मिरवणुकेंतलें एक मंत्रमुग्ध करपी आंग म्हणल्यार रथाचो नाच. रथ परत देवळाक वाट काडटा तेन्ना धोल आनी ताशाच्या तालार धोलता अशें दिसता. हो ‘नाच’ देवीचें दैवी नाटक म्हणून पळयतात, एक खीण जंय उत्सवाची अध्यात्मीक उर्जा चडांत चड पावता. धोलाचो आवाज वाडटा आनी भक्तांक देवीची सासाय जाणवता तशी गजराची तीव्रताय वाडटा. हो खीण जायत्या जाणांक भावनीक आसता, हो दैवी देखावो पळयतना तांच्या दोळ्यांतल्यान भक्तीचीं दुकां व्हांवतात.
रथोत्सव म्हणल्यार फकत रथ नाचोवपाची शारिरीक कृती वा संगीत, नाच न्हय, तो श्रद्धा, एकचार आनी परंपरेचो उत्सव. मतभेद विसरून आई शांतादुर्गेक मान दिवपा खातीर सगळो गांव एकठांय येता. लोकां खातीर जात्रा हो देवी कडेन आपलें नातें घटमूट करपाचो आनी फुडल्या वर्सा खातीर तिचो आशीर्वाद घेवपाचो वेळ. रथ मिरवणुकेंत वांटो घेतल्यार तांकां सौभाग्य मेळटा, इत्सा पुराय जाता अशी भक्तांची श्रद्धा. कुटुंबांक एकठांय येवपाकूय ही मिरवणूक संद दिता. पयस आशिल्ले सोयरे गांवांत परततात आनी ह्या उत्सवाचो वांटो जावन जात्रेचें रुपांतर भव्य पुनर्मिलनांत करतात. गजर वा जप हें आनीक एक खाशेलेपण. उमेदीन गायिल्ले हे जप भक्तांक देवी कडेन अध्यात्मीक पांवड्यार जोडटात. गीतांत आई शांतादुर्गेचें वैभव आनी बळगें सांगलां. तीं गावपाची कृती मोगाचें आनी भक्तीचें अर्पण म्हणून पळयतात.
आई शांतादुर्गेची जात्रा ही कुंकळ्येच्या लोकां खातीर अस्मितायेचो, दायजाचो एक वांटो. परंपरेक मान दिवन सगळो गांव श्रद्धेन एकठांय येता असो हो काळ. जात्रा आनी रथोत्सवाच्यो यादी उत्सव सोंपले उपरांत बरोच काळ तांचे कडेन उरतात. सोबीत सजयिल्ल्या रथाचें दर्शन, धोल- गीतांचो आवाज, एकवट आनी भक्तीची भावना हे जीणभर सांबाळिल्ले अणभव. श्रद्धा, परंपरा आनी समाज एकठांय येवन कितें तरी खाशेलें अशें तयार करूं येता हाची एक चकचकीत देख म्हणल्यार ही जात्रा. देवीचो उत्सव, कुंकळ्येच्या गिरेस्त संस्कृतायेचे प्रदर्शन आनी एकचार आनी भक्तींतल्यान मेळपी बळगें.
रथोत्सवाच्या शेवटाक आशिर्वाद आनी यादींचें निशाण सोडून देवी देवळांत परत येता तेन्ना भक्तांचे काळीज कृतज्ञतायेन भरता. जात्रा फकत एक घडणूक न्हय- ती एक जिणेची पद्दत, लोकांचें तांच्या मोगाची आई शांतादुर्गे कडेन आशिल्लें बंधन, जें वर्सां वता तशें घट जाता.
(लेखक लोककलाकार आसात.)
मनोज कुंकळ्येकार
9764215365
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
