अभिनयांतलो आविश्कार : इरफान खान

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

भारतीय चित्रपट सृश्टींत कांय कलाकार आसात जे संवासार सोडून लेगीत प्रेक्षकांच्या मन- काळजांत सदां खातीर जिवे उरल्यात. इरफान खान हो तातूंतलो एक. तागेल्या अभिनयांतली एक वेगळीच जादू प्रेक्षकांक संमोहित करताली. ताचे दरेके भुमिकेंत एक जितेंपण आशिल्लें. तीं पात्रां खरींच कशीं दिसतालीं.

इरफानाचो जल्म 7 जानेवारी 1967 दिसा राजस्थानांतल्या सईदा बेगमखान आनी यासीन अलीखान हांच्या घरांत जालो. आवय-बापूय टायरांचो वेवसाय चलयताले. इरफानान उपरांत जयपूरांत पदवी संपादन केली. अभिनेतो न्हय तर क्रिकेट खेळगडो जावपाची ताका इत्सा आशिल्ली. एका काळार इरफानाक क्रिकेटीचो खुब शौक आशिल्लो. सी. के. नायडू क्रिकेट सर्ती खातीर ताचे सयत हेर 26 खेळगड्यांक वेंचून काडिल्ले. सराव करपाक लागुन तांकां एका शिबिराक वचपाचें आशिल्लें, पूण अर्थीक स्थिती दुबळी आशिल्ल्यान ताका शिबीराक वचपाक मेळ्ळें ना. आदार विणे क्रिकेटर जावप अशक्य हें कळटकूच इरफानान क्रिकेटर जावपाचें सपन सोडलें. चित्रपट पळयतना तो नट जावपाचें सपन पळोवपाक लागलो. ‘हांव ज्या कुटुंबांतल्यान आयिल्लों, ताका सृजनशीलतायेची कसलीच फाटभूंय नाशिल्ली’ अशें इरफानान एके मुलाखती वेळार सांगिल्लें. 

1984 वर्सा दिल्लींतल्या नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामांत (एनएसडी) शिकपा खातीर शिश्यवृत्ती मेळोवन अभिनयाचें प्रशिक्षण घेतालो तेन्ना तागेलो बापूय भायर पडलो. घरांतल्यान मेळपी पयशांची पुरवण बंद जाली. एन एसडी कडल्यान मेळिल्ले फेलोशिपी वरवीं अभ्यासक्रम पुराय करुन तो मुंबय येवन अभिनेत्याचें काम सोदपाक लागलो. खूब संघर्श करचो पडलो. अभिनेतो म्हूण काम करचे पयलीं इरफान एसी दुरुस्तीचें काम करतालो. इरफान एक फावट राजेश खन्नाच्या बंगल्यार एसी दुरुस्त करपाक करपाक गेल्लो. तेन्ना वावराडेन दार उगडलें. इरफान सुपरस्टार राजेश खन्नाक पयलेच खेपे पळोवन खूब खोशी जाल्लो. 

ताणें 1985 वर्सा दूरदर्शनाचेर प्रसारित जाल्ले ‘श्रीकांत’ हे माळे वरवीं अभिनय कारकिर्दीची सुरवात केली. हाचे भायर ‘भारत एक खोज’, ‘चाणक्य’, ‘चंद्रकांत’, ‘सारा जहां हमारा’, ‘बनेगी अपनी बात’ आनी संजय खान हाच्या ‘जय हनुमान’ हे माळेंत ताणें महर्षी वाल्मीकीची भुमिका केल्ली. मीरा नायर हिणें इरफानाक ‘सलाम बॉम्बे’ सिनेमांत एक सान भुमिका दिली, पूण नेमकी ती कापून उडयल्ली पळोवन रघुवीर यादवाच्या भुजार तकली दवरून तो खूब रडलो. मीरा नायर हांणी इरफानाक दुसऱ्या सिनेमांत मुखेल भुमिका दितां अशें उतर दिल्लें. 2006 वर्सा प्रदर्शीत जाल्ल्या ‘द नेमसेक’ ह्या सिनेमांत तिणें ताका मुखेल भुमिका दिवंन दिल्लें उतर पाळ्ळें. सिनेमाचें अमेरिकेंत चित्रिकरण करतना मीरा नायर हांणी इरफानाक 6 म्हयने रावपाचे फकत 10 लाख रुपया दिल्ले. तेन्ना मेरेन इरफानाचो संघर्श सोंपूंक नाशिल्लो. 

इरफानान 1990 वर्सा ‘एक डॉक्टर की मौत’ वरवीं सिनेमांत पदार्पण केलें. हातूंत पंकज कपूर आनी शबाना आझमी हांणी मुखेल भुमिका केल्ली. इरफान एक बेधडक उलोवपी रिपोर्टर जाल्लो. इरफान एनएसडींत तिगमांशु धुलियाचो सिनियर आशिल्लो. दोगांय मदीं घट इश्टागत आशिल्ली. इरफानान तिगमांशु धुलिया वांगडा हासिल, पान सिंग तोमर, साहिब बीवी और गॅंगस्टर रिटर्न्स ह्या सिनेमांत काम केलां. इरफान आनी विशाल भारद्वाज हांचे संबंद खूब खोल आशिल्ले. खंयचेय सिनेमात रोल इरफानाक दिवचे पयलीं विशाल इरफानाचो विचार करतना भावनात्मक अडचणींत पडटालो. विशाल भारद्वाजान इरफानाक मतींत दवरून ‘खुफिया’ हो चित्रपट बरयिल्लो. पूण इरफानाक तेन्ना मरण आयिल्लें.

‘इरफान संवसाराक अंतरलो तेन्ना हांवें थारायलें की हांव हेर खंयच्याच दादल्या अभिनेत्या वांगडा हो सिनेमा करचो ना. हांवें तब्बूक ते भुमिकेंत घालून अधिकाऱ्याचें लिंग बदललें,’ अशें विशालान एके मुलाखतींत इरफान खाना विशीं मत उक्तायतना सांगिल्लें. इरफानान 32 वर्सांचे कारकिर्दींत मैलाचे फांतर थारले अशे कांय चित्रपट केले. दिग्दर्शक तिग्मांशु धुलिया हाच्या ‘हासील’ ह्या चित्रपटाक लागून ताका ‘बेस्ट विलेन’चो फिल्मफेयर पुरस्कार मेळ्ळो. उपरांत इरफानान मकबूल, लायफ ऑफ पाय, लंचबॉक्स, हैदर, पिकू, हिंदी मीडियम ह्या उत्कृश्ट चित्रपटांनी काम केलें. इरफानाक ‘पान सिंग तोमर’ खातीर राष्ट्रीय पुरस्कार फावो जालो. 2011 वर्सा भारत सरकारान पद्मश्री दिवन ताचो भोवमान केलो. 

‘मकबूलां’तलो नकारात्मक आसूं, ‘पान सिंग तोमर’ तल्या धांवप्याचो निर्धार आसूं, ‘द लंचबॉक्स’ तल्या एकल्या मनशाच्यो कोमल भावना आसूं वा ‘लायफ ऑफ पाय’ सिनेमांतल्या बुदवंत बापायची भुमिका आसूं; इरफानालो सहज कुशळटायेन केल्लो अभिनय पळोवण्या सारको आसा. तो दरेक भुमिकेक आपलो खाशेलो स्पर्श दितालो. तोंडावयले सूक्ष्म भाव आनी दोळ्यांतले भाव उलोवपा भशेन आशिल्ले. संवाद उलोवपाचीय गरज पडनाशिल्ली, फकत दोळ्यांतल्यान खूब कितें उक्तें जातालें. ताच्या अभिनयांत एके तरेची सैमीक प्रतिभा आशिल्ली. तागेलो अभिनय केन्नाच ओडून ताणून केला अशें जाणवलें ना. कुडीची भास, ताचो आवाज आनी संवाद फेक सगलेंच दरेक भुमिका आनि प्रसंगा प्रमाण सैमिक बदलतालें. देखूनच तो एकाच वेळार गंभीर आनी विनोदी भुमिका तितलेच प्रभावीपणान करपाक शकतालो. ‘पिकू’ सिनेमांतली ताची रोमान्टिक अदाकारी आनी ‘हिंदी मीडियम’ तलो धडपडी सामान्य मनीस हे रोल आयज लेगीत प्रेक्षकांच्या मनांत ताजें आसात. इरफानान आपल्या अभिनयान आंतरराश्ट्रीय पांवड्यार लेगीत खाशेली सुवात निर्माण केल्ली. ‘स्लमडॉग मिलियनेयर’, ‘जुरासिक वर्ल्ड’ आनी ‘इन्फर्नो’ ह्या हॉलीवूड फिल्मांनी ताणें अभिनय कळाशेची तांक सिद्ध केल्ली. इरफानान वोडाफोन, इंडिका, रॉयल स्टेग, टायटन, केल्लोग्स कंपनींच्या जायरातींनी काम केलां. 

23 फेब्रुवारी 1995 दिसा ताचें लग्न पटकथा लेखक, एनएसडी पदवीधर सुतापा सिकदर हिचे कडेन जालें. ताका बाबिल आनी अयान नांवांचे दोन पूत आसात. बाबिल हो ओ.टी.टी प्लेटफॉर्माचेर अभिनयांत कार्यरत आसा. 2011 वर्सा इंडिया टुडेक दिल्ले मुलाखतींत सिकदरान ताचे विशीं सांगलें, इरफान घरा येवन सरळ न्हिदपाच्या रूमांत वचून पुस्तकां वाचपाक लागतालो. 2012 वर्सा ताणें आपले नांव IRRFAN अशें बदलून मदीं एक अतिरिक्त  R अक्षर घालें. 2016 वर्सा खान हें आडनांव काडून उडयलें, कारण ताका लोकांनी तागेल्या आडनांवान न्हय तर वावरान वळखवप गरजेचें दिसतालें. ताका मेळिल्ले उल्लेखनीय पुरस्कार अशे- 2011 वर्सा पद्मश्री, 2011 त ‘पीकू’ तले भुमिके खातीर राष्ट्रीय पुरस्कार, – विशेष जूरी पुरस्कार (2003), ‘अंकुर’ खातीर महाराष्ट्र राज्य चित्रपट पुरस्कार – उत्कृष्ट अभिनेतो (2008). डेक्कन क्रॉनिकल लाइफटाइम अचीवमेंट पुरस्कार,  फिल्मफेअर पुरस्कार, इंडियन इंटरनेशनल फिल्म फेस्टिवल (ISFF) पुरस्कार,  दक्षीण कोरियन फिल्म फेस्टिवल पुरस्कार, वर्ल्ड फिल्म फेस्टिवल्स मदले मान्यताये सयत जागतिक पुरस्कार, 

2018 वर्सा ताका मेंदवा भितर न्यूरोएन्डोक्राइन ट्यूमर जाल्ल्याचें निदान जालें आनी उपरांत तो एक वर्स ब्रिटनांत उपचारा खातीर रावलो. एक वर्स दु्येंसांतल्यान थाकाय मेळ्ळ्या उपरांत ताका परतून कोलन संसर्गाची लागण जाल्ल्यान मुंबयतल्या कोकिला बेन हॉस्पिटलांत दाखल केलो. मजगतीं ताणें आपलो निमाणो चित्रपट ‘अंग्रेजी मीडियम’ शुट केल्लो. ताका दुर्मीळ प्रकारांतलो कॅन्सर जाल्लो. 29 एप्रील 2020 दिसा मुंबयच्या कोकिलाबेन हॉस्पिटलांत ताका मरण आयलें. चार दीस आदीं ताची आवय भायर पडिल्ली. तिचेर ताका नदर घालूंक मेळूंक ना. इरफान खान आपल्या अविस्मरणीय अभिनयान सदांच प्रेक्षकांचे काळजांत उरतलो.

———————————-

सुदिन वि. कुर्डीकार