अध्यात्म आनी विज्ञान

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

अध्यात्माचीं तत्वां खंयच्याय दिश्टीन जिणे खातीर उपेगी नासतात. साधना, चिंतन, मनन अश्या तरेच्या कल्पक विचारांतल्यान कसल्याय तरेन जिविताचो विकास घडोवन हाडपी कृती घडून येना. फकत काल्पनीक आनी आभासी विचारांचो, सोबे खातीर दवरिल्लो एक नमुनो, तसो तो एक अलकांर आसा, अशेंच मानून घेवचें पडटा. विज्ञाना भशेन कसलीच निर्मिती अध्यात्मांतल्यान घडून आयिल्ली दिसना. तशेंच प्रयोग आनी चांचणी अश्या कृती विशीं तर पुराय नानाकार! इतलेंच न्हय तर साधना, ध्यान अश्या बुन्यादी संकल्पनांचेर अध्यात्माचो कळस उबो केला, ते विशीं स्पश्ट आनी अचूक अशी व्याख्या ना.
विज्ञान आनी अध्यात्म ह्यो संकल्पना मानवी विचार प्रक्रियेंतल्यान दोन वृक्ष वयर आयल्यात अशें मानुया. एक वृक्ष फक्त फूल दिता तर दुसरो फुला पसून मुखार फळूय दिता. बिये सावन नवो वृक्ष निर्माण जाता. तर फूल बावता आनी पडटा. अध्यात्मा बाबतींत कांयशें तशेंच आसा. तांतली विचारीक बसका खूप मर्यादीत आसा. हजारांनी वर्सां तांतूत कसलीच भर पडिल्ली ना. तेच- तेच विचार घेवन थंयच्या थंय घुसपून उरल्या. विज्ञान तर अखंड व्हांवपी ज्ञानाचो झरो आसा. फळ दिवपी रोंप आसा. जिणेंतल्यो मुळाव्यो गरजो भागोवपी माध्यम आसा.
विज्ञान आनी तंत्रज्ञान हांची समाजीक उपयुक्तता हेंच तर खाशेलेंपण आसा. पूण समाज तंत्रज्ञाना कडेन सामान्य ग्राहक ह्याच नात्यान संबंद दवरता, ज्या सिद्धांतीक विज्ञाना खातीर आधुनीक तंत्रज्ञानाचो विकास जावपाक शकलो ताचे कडेन पुरायेन आडनदर करता. तशेंच समाजांतल्यो कर्मठ आनी सनातनी शक्ती समाजाक विज्ञानीक ज्ञाना सावन कुशीन दवरपाक सोदतात.
गिरे-मंडळांत सूर्य केंद्रस्थानार घेतलो वो धर्तरी केंद्र स्थानार घेतली, सामान्य जिविताचेर कांयच परिणाम जायना. पूण कांय खिणां खातीर वीज गेली तर जीव नाका जाता. मोबायल बंद पडलो तर जीण शेणिल्ल्यावरीं जाता. सांगपाचें म्हणजे ज्या तरेन समाजाचेर तंत्रज्ञानाचो प्रभाव पडता तसो विज्ञानाचो जायना. विज्ञाना विशीं ही अनास्था बरोबर अध्यात्मिक गुरू- बाबांच्या पथ्यावर पडटा.
सूर्य केंद्र स्थानांचेर मानलो वो ना. सामान्य मनशाक पडूंन वचना, पूण अंतरीक्ष शास्त्रज्ञ तशें मानूंक शकना. हिरो समजून साद्या खड्याचेर विज्ञान तज्ज्ञ प्रयोग करूं शकतलो? पूण हिरो खरो कीं फट हे थारवपाक अध्यात्मा कडेन तांक ना. तेन्ना खड्याक हिरो समजून समाधान मानपाक शकता. अध्यात्माची विचारसरणी हेच तरेची आसता. विज्ञानांत तशें जांवक शकना. एक सादी चूक जाल्यार ताचे परिणाम रोखडेच दिसून येतात.
अध्यात्म मनशाक भौतीक विश्वा सावन पयस करपाक सोदता. भजन, प्रार्थना, नामस्मरण, चिंतन, ध्यान- साधना, मन:शांती, आत्मशांती अश्या आभासी परिस्थिती कडेन व्हरता. अध्यात्माच्या प्रत्येक प्रवचनांतल्यान अश्या कृतींचेर भर दिल्लो आसता. मानसशास्त्रा प्रमाणें हे संमोहनाचे प्रकार मानचे पडटले. जेन्ना गोड आवाजांत भजन कानार पडटा. स्वभावीक तांतलीं उतरां, संगीत, लय- ताल आदी कला- गुणांचेर मन मोहीत जाता. सोबीत झाडी मनाक ओड लायता. अस्ताक वचपी सूर्य वो इंद्रधोनू अशें दृश्य पळोवन मन आतूर आसता. त्याच तरेन सामान्य भावीक लोक अध्यात्मीक गुरुंच्या आवाज, संभाषण कला, रूप, भेस आनी ताच्या वट्ट व्यक्तिमत्वाचेर भुलता. गुरू जें सांगता ते भाविकांक समजताच अशें ना आनी ताची गरजय पडना. जशे धर्मीक रूढी, विधीचें तोंड धांपून अनुकरण करतात तशेंच अध्यात्माच्या बाबतींत जाता. अध्यात्मांतली खंयचींय मुल्यां आचरणांत हाडप शक्य ना.
भारतीय समाज मुळांत परंपरा व अनुकरण वादी आसा. त्या खातीर समाजाचेर समुदायीक विचारांचो रोखडोच प्रभाव पडटा. ‘मळब कोसळलें म्हणून ससो धांवता, ताच्या फाटल्यान हेर धांवतात.’ ही वृत्ती आमच्या समाजांत कणाकणांत भरून आसा. 30 वर्सां फाटीं ‘गणपती दूद पिता’ म्हणून वावडी उठयल्ली. लोक दुदाच्यो पिशव्यो घेवन धांवले. सामान्य ज्ञान आनी विवेकबुद्द उणी जायत आसा. आयचे बरेच निवृत्त सिनिअर सिटीझन आपली अर्थीक परिस्थिती जाग्यार घालून, आधुनीक तंत्रज्ञानान आनी भलायकीच्या सुविधांचेर संतुश्ट आसा. फकत टायम पास म्हणून तो अध्यात्मा कडेन पळयता.
अध्यात्माक लोकाश्रयाचा आदार तिगोवन दवरपाक खासा यत्न करचे पडटात. अध्यात्मीक गुरूंची तीच धडपड चालू आसता. विचारां परस संबोधन चातुर्य- कलेचो प्रभाव अदीक दिसता. इतलेंच न्हय तर अध्यात्माचो प्रसार आनी प्रचार करपाक सगल्या तरेच्या आधुनीक तंत्रज्ञानाचो उपेग करतात आनी अत्याधुनीक जिवीत सुविधांचेर ऐश करतात. तांकां भोंवपाक विमान, हॅलिकॉप्टर लागता. प्रवचनां खातीर एसी हॉल लागता. आधुनीक अध्यात्म तर मार्केटिंग स्ट्रेटजीचो मुखेल वांटो जाला.
विज्ञान- तंत्रज्ञान मुळांतच समाजाच्या बर्‍या खातीर आसा. त्या खातीर लोकांक आकर्शीत करपाक वेगळे यत्न करचे पडनात. ‘गरज ही सोदाची माता आसा’ हया उतरांतल्यान सगले कांय समजून येता. विज्ञान, स्वतंत्र ज्ञान प्रणाली आसा. स्वताची भास आसा. नवे सिद्धांत आनी नेमांची भर घालता. फावो त्या प्रमाण साधनांची निर्मिती करता. ताच्या उरफाटें अध्यात्मीक तत्वांचो अर्थ समजून घेवपाक विज्ञानीक संकल्पना व परिभाशेचो उपेग करता. म्हणजेच अध्यात्म विज्ञाना मुखार शरण गेलां, असोच अर्थ जाता.
प्रत्येकाक जिवितांत संघर्श करचोच पडटा. अध्यात्म संघर्शा सावन पळून वचपाची वाट दाखयता तर विज्ञान ताच्या आड लढो दिवपाक शिकयता. ह्या पयलीं अनेक प्रामाणिक अध्यात्मीक गुरू जावन गेले, आपल्या अध्यात्मीक जिवितशैली प्रमाणें वागले. आधुनीक अध्यात्म मात भौतीक आचरणांतल्यान अध्यात्माची वाट सोदत आसता.
निमणो एकच प्रस्न; विज्ञानीक प्रयोग- शाळेंत रातदीस बसतात. नव- नवे विचार सोदत आसतात. प्रयोग करतात. उरफाटें, अध्यात्मीक गुरू पोरण्या ग्रंथां वयल्या ज्ञानांचें भांडवल घेवन, प्रवचनां देवन धन- प्राप्ती करतात. कसलीच कृती वो कश्ट करिनास्तना व्हड उद्योगपती जातात. हाचेर विचार करपाक भक्तांनीं थोडीतरी विवेक-बुद्द वापरली जाल्यार समाजाचें बरें जातलें.

विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359