भांगरभूंय | प्रतिनिधी
मार्च-एप्रील म्हयनो लागलो काय वांयगण शेत निवपाचो बोवाळ चालू जाता. सगळे शेतकार जोरान निवपाचे तयारेक लागतात. कामेरी-मानाय एकठांय करूंक लागतात. तशेंच निवपाक आनी मळणेक लागपी व्हिळे, मडकूळ, निवळे, सान्नीं, सुपां, वजीं, आदी हांची तयारी करतात. ह्या सगळ्यांची तयारी जाल्या उपरांत सगळ्यांत चड गरजेचो आसता तो म्हणल्यार ‘खळ’.
खळ हो गोलाकार आसता. ताका मातयेचीं पेटणीं मारून शेणाचो लेप लावन तयार करतात. तशेंच आतांच्या तेंपार कांय कडेन सिमिटाचे लेगीत खळ तयार केल्ले मेळटात. खळा संबंदी आदिवासी समाजांतल्या गांवां-गांवांनी एक परंपरा प्रचलीत आसा. आमच्या वेळीप समाजांत शेत निवचे पयलीं योग्य वेळ पळोवन पयलीं कुळदेवाच्या देवळांत ‘म्हाळ-तास’ मारतात. म्हाळ तास मारप म्हणल्यार कुळदेवाच्या पुरोहिता कडल्यान देवळाच्या चौकार एक कुडव तांदूळ दवरप. तशेंच पांच नारळ आनी खावच्या पानांचो विडो दवरता. त्या उपरांत भट मंत्र म्हणटा आनी कुळदेवाची पुजा करता. गांवचो देवळी ‘तुतारी’ वाजयता. त्या उपरांत वर्सकार वेळीप कुळदेवाच्या शेतांत म्हाळ-तासाचो नाल्ल फोडटा. मागीर कोयतेची चोंच जमनीर मारता आनी नांगरणीक सुरवात करतात. त्या उपरांत सगळे शेतकार आप-आपल्या शेतांत तास मारून नांगरणी करता. त्या उपरांत शेतकार नाल्ल फोडून एक बानयाक ‘चरवों’ (कोम आयल्ले भात) पेरतात आनी चारय कोनशांनी आंब्याचे ताळे लायतात. कांय म्हयन्यान शेत पिकले काय त्या वेळार शेतकार नाल्ल दवरून सूर्य नारायण देवाक, कुळदेवाक तशेच शेताच्या राखणदार देवाक उलो मारून ‘मूठ’ करता आनी मागीर निवपाची सुरवात जाता. ‘मूठ’ करप म्हणल्यार शेतांत राखणदाराच्या नांवान एक नाल्ल दवरतात आनी चार-पांच भाताचे थाम विळ्यान कापतात. निवल्या उपरांत थाम खळार हाडटा तेन्ना तो ‘मूठ’ केल्लो नाल्ल खळार हाडून थामाच्या गुड्यार दवरप. बांदिल्ल्या थामाचे भरे खळार वडयतात आनी मागीर मळणी घालतात. मळणी जाल्या उपरांत भात वारें करचे पयलीं नाल्ल फोडून पुजा करतात, ताका ‘खळ’ करप म्हणटात.
‘खळ’ म्हणल्यार खळाच्या कुशीक पांच नाल्ल आनी एक मातयेची मडकी दवरप. तातूंत दोन पानाचो विडो, सुरय तांदूळ, पांच केळ्याचो फेणो, फुलां आनी काजळ-पिंजर दवरप. झिण्या बडयेचे ‘टिकटें’ करून ताचेर आनीक एक नाल्ल दवरप. अशे करून सगळे स नाल्ल दवरतात. टिकट्यांतले एक बडयेक वस्त्र घालप. वस्त्र म्हणल्यार कपडो. पुर्विल्ल्या काळांत ब्राह्मण देवांक कपडे दवरताले पूण आमच्या लोकां कडेन कपडे कमी आशिल्ल्या कारणान तांचे पुरवज कापसांचें वस्त्र तयार करताले. त्या कापसाच्या वस्त्राक काजळ आनी पिंजरेचे टिपके लावन सजयताले. देवाच्या कार्यांक ताचो वापर करतात. आज लेगीत ताचो वापर करतात. त्या उपरांत खळाक उजवाती आनी दिवो पेटोवन त्या खळाची पुजा करतात. पुजा जाल्या उपरांत भात वारे करपाक सूप दिवप. सूप दिवप म्हणल्यार सुपान भाताचें वारें करपाक सुरवात करप. थोडे सुपान वारें करप आनी कोनळ भर भात काडून त्या ‘खळार’ दवरप आनी ताचेर उरिल्ले पांच नाल्लांतलो एक नाल्ल दवरप. त्या उपरांत ताचेर पांच चुन्नीच्या झाडाचीं पानां दवरप. त्या पानांचेर इल्लें तें वारें केल्लें भात दवरप. हें सगळें कार्य जाल्या उपरांत पुराय भाताचें वारें करतात. मागीर ते खळाचे स नाल्ल आषाढी एकादस जावचे पयलीं फोडचे पडटात. केळीच्या पांच पानांचेर सुरय तांदूळ दवरून त्या स नाल्लातले पांच नाल्ल त्या तांदळाचेर दवरून देवाक वाडी भरप. जाता जाल्यार ‘चोरू’ सिजवन देवाक वाडी भरतात. ‘चोरू’ म्हणल्यार एक तामयाच्या आयदनाक तांदूळ सिजवप आनी ते सिजतगीर तातूंत गोड गालप. त्या उपरांत उजवात लावन ते पांच नाल्ल फोडटात. उरिल्लो सवो नाल्ल फोडून थंय गांवटी कोंबो मारतात.
वेळीप समाजांत ‘खळ’ केल्या शिवाय भाताचें वारें करपाक मेळना. म्हणून आदिवासी समाजांत शेतकारांक ‘खळ’ करचेंच पडटा. ‘खळ’ केल्ल्या खळार बश्ट्या बायलांक-चेडवांक वचपाक मेळना. तशेंच जोती घालून लेगीत वचपाक मेळना. आज ‘खळ’ करपाचे ही परंपरा पयस वचूंक लागल्या. आज लोक जिवाक त्रास जातात तशेंच कामेरी सोदपाक वच्ची पडटात म्हूण बेजारसाणीन शेताचें काम करपाक मशिनाचो वापर करतात. मशीन घालपाक लागिल्ल्या कारणान आज खळाची गरज पडना. खळार मळणी घालनात म्हूण आज ‘खळ’ करपाची परंपरा बंद जाल्ली पळोवपाक मेळटा. मशीन शेतांत देवयलें काय भात सोमतेंच घरा कडेन पावता. जिवाकय त्रास ना आनी पावसाचीय भंय ना. तशेंच व्हिळे, मोडकूळ, निवळ्यांची आनी खळाची गरज ना. दोन दिसांचे काम एक दिसा भितर जावन पडटा.
प्रियांका देऊ वेळीप
7378827508
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
