विचारवंतांची निश्ठा ही सत्या कडेन आसची, सत्ते कडेन न्ही

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

लेखक शैलेंद्र मेहता हांच्या ‘मुक्त चिंतन’ पुस्तकाच्या निमतान म्हजे थोडे विचार मांडटा. मेहता म्हणल्यार, आमच्या शैलू भाईच्या खंयच्याय लिखाणाचेर विचार व्यक्त करतले जाल्यार एक विस्तारीत वाचन (wide spectrum of reading) आसचें पडटा. आनी तो म्हजो ताच्या इतलो तरी नक्कीच ना हाची कबुली हांव पयलींच दितां.
सगळ्यांत पयलीं तिस्ता सेटलवाड आनी मोहम्मद झुबैर ह्या मानवी हक्कां खातीर काम करपी पत्रकार हांच्या अटकेचो निशेध करतां. तशें पळोवंक गेल्यार कांय वर्सां अशी अटक जाल्ले खूब विचारवंत, लेखक आदी आसात आनी तातूंत ह्या दोगांचो निकतोच आसपाव जाला. सत्य आनी फकत सत्या कडेन बांदिलकी दवरप आनी न्यायीक प्रक्रियेन एक म्हत्वाची भुमिका बजावप हो सद्याच्या समजांतलो एक गुन्यांव जाला. विचारांचेर, अभिव्यक्तीचेर बंधनां वाडत चल्ल्यांत. तातूंत आपल्या पुस्तकाचें नांव मुक्त चिंतन दवरप ही केवळ अभिनंदनपर गजाल न्ही तर तो एक स्पीच एक्ट. शब्दांच्या उच्चारांतल्यान कृती दाखोवप. ते नदरेन मुक्त चिंतन हें स्वैरपणान केल्लें चिंतन न्ही तर मनशाच्या, समाजाच्या मुक्त आसपाचेरूच जेन्ना सत्तेचीं, वेवस्थेचीं बंधनां येतात अशा काळांत केल्लें हें चिंतन. ही चिंतन करपाची मुक्ती शैलू भाईक मेळत रावची ही इत्सा पूण ती सगळ्यांक बरोबर प्रमाणान मेळची ह्या खातीर समाज म्हणून, वाचक म्हणून आमकांय तितलीच काळजी घेवची पडटली. नाजाल्यार पेरूमल मुरूगन जाचो संदर्भ शैलू भाईच्या एका लेखांत येता, ताच्या सारको आजून कितल्या लेखकांचेर हांव मेलो म्हणून जाहीर करपाची वेळ येतली हे सांगूं नजो.
ह्या पुस्तकांत शैलू भाईन बरयल्ले ललितेतर (Non fiction) लेख आसात. शैलू भाईलें वाचन दांडगें, ताची स्मृती एकदम तिक्ष्ण आनी ल्हान आसतनाच्यान ताचो विविध समाजीक चळवळींत सक्रीय सहभाग आसा. ह्या तिनय गजालींचो समर्पक संगम ह्या लेखनांतल्यान पळोवपाक मेळटा. तसो तो ताच्या काव्यांतल्यानूय पळोवपाक मेळटा. ताच्या लेखनांत प्रादेशीकता आसा, ताच्या शब्दरचनेंतल्यान, वाकप्रचारांच्या वापरांतल्यान ती दिसून येताच पूण सगळ्यांत म्हत्वाची गजाल म्हळ्यार ताच्या लेखनांत प्रादेशीकतेचो अट्टाहास वा दडपण ना. ही गजाल ताच्या काव्यसंग्रहाच्या प्रकाशना वेळार लेखक विश्राम गुप्ते हांणीय नोंद केल्ली. ते खातीर कसलेंच स्मरणरंजन तातूंत दिसना. गोंयचो समाजीक इतिहास तातूंत आसा पूण किते ते दीस असली खंत ना. फाटल्या कांय दशकांचो एक गवाय म्हणून सजगतेन शैलू भाई आपणें व्यतीत केल्ल्या काळाक पळयता आनी ताचो एक अहवाल कसो ताचे कवितेंतल्यान आनी लेखांतल्यान दिता.
दुसरी गजाल म्हळ्यार ताच्या लेखांतल्यान मुखार येवपी हुस्को. प्रत्येक लेखान एक मुखेल सुत्र आसलें तरी तातूंत संदर्भा खातीर येवपी चिंता अनेक वचनी आसात. देखीक, गटारी ट्रोल आनी मोगाचो धर्म ह्या लेखांत. गटारिची परंपरा, ट्रोलिंग ह्या गजालींचो इतिहास आनी स्वरूप, साने गुरूजी, ताची वळख, राष्ट्र सेवा दलाचें काम, राष्ट्र सेवा दलाचो गोंयांतलो इतिहास अश्यो विविध गजाली एकाच लेखांतल्यान वाचकां मुखार येतात.
हें पुस्तक महत्वाचें कित्याक? एक अणभव सांगतां. हांव संगणक शास्त्रांत पदव्युत्तर शिक्षण घेतालों तेन्ना पुण्या कोथरुड भागांत रावतालों. म्हज्या बिल्डिंगेचे कुशीक एक बारीक रस्तो आनी रस्त्याचे दुसरे वटेन मांड समाजाची वस्ती आशिल्ली. म्हजे बिल्डिंगेच्या ग्रांवडार संघाची शाखा भरताली. दर सांजेक ते वस्तींतले भुरगे नमस्ते सदा वत्सले…. म्हणीत ते शाखेंत भाग घेताले. हो विरोधाभास सदांच म्हाका त्रास करतालो. त्या वेळार म्हजें राजकी, समाजीक विशयांचेर ज्ञान कमी. ह्याच काळांत संजय पवारांच्या स्तंभलेखनाचे खंड म्हाका वाचपाक मेळ्ळे. नव्वदीच्या दशकांतल्यान भारतान एक समाजीक अस्थीरता पळयल्या आनी ताची एक धांवती समरी म्हाका मेळ्ळी. म्हजो जल्म 91 तलो. बाबरी पडली तेन्ना हांव एका वर्साचो. पूण ते घटनेचे पडसाद, तांचे परिणाम हांचो म्हजेच जिणेचेर प्रभाव पडिल्लो. तो कसो पडलो हाची कल्पना म्हाका संजय पवाराले स्तंभलेखन वाचून मेळ्ळी. अशा लेखांच्यो दोन बाजू आसतात. एक तर ते प्रिंट मिडिया खातीर बरयल्ले आशिल्ले कारणान नेमके कमी शब्दांचे आसतात आनी नेमान बरयल्ले आशिल्ल्यान तात्कालीन आसतात. हेच लेखन फुडें इतिहासाची नोंद करपी स्त्रोत म्हणून आमच्या सारक्या इतिहासाचें अध्ययन करपी संशोधकांक, विद्यार्थ्यांक उपयोगी पडटा.
गोंय मुक्ती उपरांत आनी खास करून गोंय पर्यटन स्थळ जाले उपरांत हांगासल्ले बदलिल्लें राजकारण, उदयाक आयिल्ली एक नवीन प्रकारची भांडवलशाय आनी ह्या गजालींचो स्थानीक समाजाचेर आनी संस्कृतीचेर जाल्लो परिणान नोंद करपी लेखन जाय तितल्या प्रमाणांत आनी खोलायेन ना. शैलू बाईचे कांय लेख ह्या उणिवे कडेन बोट दाखयताच पूण ती भरून काडपाचोय प्रयत्न करता. घडये ह्या फुडलें पुस्तक ह्याच विशयाचो एक लांब प्रकार आनी खोलायेन केल्लें विश्लेशण आसत आनी तें बरोवपाक शैलू भाई इतलो योग्य मनीस कोण आसा अशें म्हाका दिसना.
निमाणें, सुरवात केल्ली थंयच परत येता. एका Philistine, बौद्धीक विरोधी वातारवणांत आमी आसात. फकत भारतांतूच न्हय तर जगभर हें वातावरण जोर धरता. अशा वातावरणांत विचारवंतांची भुमिका कितें आसची? सदाल्ला वानूस नांवाचो एक सिरीयन नाटककार जावन गेलो. अरेबिक रंगभुये वयले एक फामाद नांव. ताचें ‘द एलेंफट, ऑ लोर्ड ऑफ एजीस’ हें एक नाटक. हांवें वाचिल्लें एक बर्‍यांतलें बरें राजकीय व्यंग. तातूंत जाता कितें तर एक राजा आसता. ताचो एक मस्तावेल्लो हत्ती आसता जो गांवांत वचून लोकांचीं घरां मोडटा, तांचे गाडे तुडयता आनी नाना प्रकारचीं धुमशेणां घालता. पूण तो राजान पाळिल्लो हत्ती आसल्या कारणान कोणूच ताचेर उलयना. एक दीस त्या हत्तीच्या पांया पोंदा एक ल्हान भुरगें मरता. तेन्ना गांवचे लोक चिंतेस्त जातात पूण तांकां कितें करचें तें कळना. तांच्याच भितरलो एक बुदवंत उबो रावता आनी राजान आपले हत्ती सांबाळप, तांचेर अंकुश दवरप ताचें कर्तव्य, ताका असो मेकळो सोडप हो जनतेचेर अन्याय तेन्ना आमी राजा कडेन वचून ताच्या लक्षांत ही गजाल हाडया म्हणून सांगता. तो तांचें संघटन बांदता आनी राजा कडेन वचून परिणामकारक कशें उलोवचें हाचें तांकां प्रशिक्षण दिता. आनी एक दीस सगळे गांवकरी महालांत वता. थंयचें वैभव पळोवन तांचे दोळे दिपकावतात. ते आबूज जातात. राजा तांकां विचारता कितें जालें? हे सगळे आबूज जाल्ल्या कारणान तांच्या तोंडातल्यान शब्द फुटना. राजा तिडकता. कितें तें बेगीन सांगात. ते सगळे बुदवंताक पळयतात. तोवूय भीत भीत फुडें येता. म्हणटा, “राजा तो हत्ती…” “आं, कितें जालें ताचें?” “तो हत्ती… धांवता…” “कितें?” “राजा तो तुमचो लाडको हत्ती, एकटोच भोंवता. ताका एका घरकान्नीची गरज आसा. तो एकटो बेजारला. तर ताका एक सहचारिणी हाडची.” राजा खूश. आपल्या हत्ती बद्दल लोकांक इतली काळजी म्हणून तो आनी एक हत्तीण हाडटा आनी तिकाय ह्या हत्ती वांगडा राज्यांत सोडटा. मागीर तीं दोगांय मेळून लोकांक त्रास करपाक लागतात. सोंपलें नाटक.
सांगपाचो मुद्दो कितें तर, अन्यायाच्या काळांत विचारवंत सत्तेक भिवन सत्तेंत सामील जाता काय लोकां वटेन रावन तांच्या अन्यायाक आवाज दिता ही गजाल येता त्या काळांत म्हत्वाची थारतली. विचारवंतांची निश्ठी ही सत्या कडेन आसची, सत्ते कडेन न्ही. तांणी वैश्वीक मुल्यां, मानवतेच्या मुक्तीचो विचार मांडचो, तिच्या र्‍हासाचें उत्सव करचे न्ही ही खरी आधुनीकता. ह्या आधुनीकतेचें प्रदर्शन शैलू भाईच्या पुस्तकांत दिसता. साहित्यांतल्यान सजग नागरीक कशे निर्माण करूं येता तेचें हें एक उत्कृश्ट उदाहरण.
आंतोनियो ग्रामसी नांवाचो एक इटालियन मार्क्सिस्ट आशिल्लो. ताका मुसोलिनीन जेलींत घाल्लो आसतना ताणें अनेक विशयांचेर लिखाण केलें, जे मागीर प्रिजन नोटबुक्स म्हणून प्रसिद्ध जालें. तातूंत ग्रामसी ‘organic intellectual’ ही व्याख्या करता. खंयच्याय वर्गाचें हीत जपपी आनी त्याच वर्गांतल्यान वयर आयिल्ले विचारवंत म्हणजेच organic intellectual. तांच्या विचार निर्मितीचो संबंद कसल्याच सत्ताधारी, भांडवलशायी वेवस्थे कडेन ना. सोंपेपणान सांगचें म्हणल्यार अशे विचारवंत जे कोणाच्या दावणीक बांदिल्ले ना. तांची निश्ठा ही श्रमजिवी लोकांच्या हिता कडेन. गुंगी सारकें साहित्य, संस्कृती निर्माण न करता, सत्याचेर उजवाड घालत रावपी. शैलू भाईचे लेख, तातूंत येवपी विचार आनी तात्वीक संदर्भ, ताची निश्ठा ही ग्रामसीयन जाणीवेंतल्यान एका organic intellectualचीच. हें लेखन अशेंच चिरंतन आनी मुक्त उरचें हीच आस्त.

कौस्तुभ नायक
+1 (267)844-9506