लक्तुबाय कोंकणी आयदनांची

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गीता नारायण नायक

99229 22109

—————————————–

इतलेंच कित्याक रांदचे कुडींत तरेकवार आयदनां  आसतालीं. हांडी, थाली, तोपलें, भोगुणे आनी उरउळी अशी. उरउळी हें जाड पोंदांचे, चार बारीक खूर आशिलें, बसकें उथळ आकाराचें कांशाचें आयदन. 

आमी पोळ्यां मेटावेल्यान  भितर सरलीं की लोलयां, माशें,  पैंगीण अशा काणकोण म्हालांतल्या गांवांनी कोंकणी भाशेक  कर्नाटकांतल्या कानडी भाशेचो मात्सो वास मारता. ल्हान आसतना कर्नाटकी लोकांक “आंडू गुंडू थंडा पाणी” म्हणून आमी हांसतालीं. तेन्ना आमकां ताचो अर्थ खबर नाशिल्लो. तशें पळयल्यार ताका कांयच अर्थ ना. ते लोक गुडू गुडू करून उलयतात . कन्नड भास ते इतले गडगड करून उलयतात की आयकल्याक मातय समजना. आचार्य अत्रेन सांगिल्लें की मडक्यांत फातर घालून हालयल्यार जो आवाज येता तो कन्नड उलयिल्ले वरी दिसता. हाच्या वेल्यानच आमी समजुवंक शकतात की कन्नड भाशा कितली फास्ट उलयततात ती. 

काणकोणाच्या  लोकांनी ‘आमी चमकतात!’ अशें म्हळें तर मडगांवकार हांसतात. तांकां दिसता चमकुवपाक हे कितें काजुले? काणकोणकारांक म्हणपाचे आसता की आमी चलतात. चमकप म्हळ्यार चलत वचप. 

कितेंय सांगलें तरी तेकांतल्या कर्नाटकी मनशाचें थारिल्लें उतर आयकूंक मेळटा. ‘अण्णा वे’!  दुसऱ्यांक दिसता हो अण्णा कोण? उठसूठ हो अण्णाक मदीं कित्याक घालता?  खरें म्हळ्यार  तांका ‘ अण्णा’ म्हणचे नासता तर ‘अडना’ म्हणचे आसता. तांचे उलवण्याच्या तरेक लागून तें अण्णा अशें दिसता. ह्या शब्दा खातीर  गोंयकार अडचना वो अडचण ना अशें म्हणटात. 

कोंबयांक आपयतना काणकोणां  बा.. बा… बा……! असो सूर लायतात. हो बाबा कोण असो तुमकां प्रश्न पडला आसतलो. कन्नड भाशेत बा म्हळ्यार यो! पुण करमलघाट काडून गोयांत फुडे गेलीं कीं गे.. गे… गे….अशी कोंबयांक साद  घाल्ली आयकूंक येतात.  आतां हो ‘गे ’ कोण? गे म्हळ्यार घे ..घे…म्हणून कोंबयांक खावड घालप. तर अशे हे बरेच शब्द तेकांतल्यान हेकांत आयिल्ले  दिसून येतात. 

अजून एक लक्तुबाय  म्हाका दिसता ती आयदनांक दिल्ले नावांची. तांतल्या तांतूंक उदक भरपाचीं आयदनां. आयदनांच्या आकार आनी घडणावळीच्या प्रकारावेल्यान तांची नावां आसात. एक म्हळ्यार गळ्याक रुंदशी कड आशिल्लें आनी दुसरें बुडबुडीतशे गळ्याचें,  जें ‘गळशिरें ’ ह्या प्रकारांत पडटा. गळशिरें हो एक घडणावळीचो प्रकार. सगळ्यांत व्हडलो तो  हांडो. हांडो आनी हांडी हांतूंत फरक आसता. हांडो म्हळ्यार व्हडलें गळशिरेचें भाण. तें उबारचे खातीर ताका दोन कान आसतात. हांडी म्हळ्यार व्हडलें तपलें.  हांड्या परस ल्हान आसता तें भाण. 

मागीर  उदक भरपाची वस्त म्हळ्यार घागर. हिकायबी केन्ना केन्ना गळो आसता तर केन्ना केन्ना नासता. गळो नासता ती गळशिरेची घागर.  ‘कांय कडेन गळो नाशिल्ले हे घागरीक ‘ दोड’ म्हणटात. तशें दोड म्हळ्यार घागर आनी कळसो हांची जोडी. उदक भरून हाडटना घागर दाव्या कमरार  आनी कळसो उजव्या हातांत धरतात.  गोंयचे पयलींचे कळशे चडशे गळ्याचे आसताले. कर्नांटकांत मात् गळो नाशिल्ले कळशेच अजूनय दिसतात. घागरी परस ल्हान तो कळसो आनी ताचे परसय ल्हान ताको ‘बिनलो’ म्हणटात. बिनल्या परसय ल्हान आसल्यार ताका तांबयो म्हणटात. 

तांबयेय  जायत्या आकाराचे आसतात.  ‘फिरकीचो तांबयो’ हाका फिरकी आशिल्ले धाकणे आसतालें. धाकण्याक हॅंडल आसतालें आनी तांबयाक पोंदाक बसका आसताली.पयली  फिरतेक वतना उदक भरून हो तांबयो व्हरतालीं. आजच्या सारक्यो उदकाच्यो विकत्यो बाटल्यो तेन्ना मेळनाशिल्यो. एका तरेच्या तांबयाक ‘कांसाडी’ म्हणटात. कांसांडेचे पोंद बसके आसता. दवरिल्या जागेर ती घट्ट उरता. सट्ट करून ती लंवडना. कांसाडी फुगीर पोटाची आसताली आनी उब्या आकाराचीय.  लवंडवपाची शक्यता आसता त्या तांबयाक लोटो किंवा चंबू म्हणटात. शिवाय ताम्हनांत आसता तो बारीक पोंदाचोय तांबयो आसता. ताका ताम्हनांतलो तांबयो म्हणटात. सामक्या बारकुल्या तांबयांक चंबूच म्हणटात. तशे अजून जायत्या आकाराचे तांबये हांवे पळयल्यात, पूण तांचें विशिश्ट नांव मात् म्हाका खबर ना. पितळेचे  तांब्याचे आनी रुप्याचेय तांबये आसताले.  आमगेर एक उबो तांबयो आशिल्लो ताचेर कोरांतून काडिल्ले देव आशिल्ले. अशे हे आकारानुरूप नांव पडिल्ले तांबये.

गोंयांत एका वेगळ्या विशिश्ट गोश्टी खातीर फामाद असो एक तांबयो आसा.  हो ‘गळशिरेचो तांबयो ’  म्हूणच वळखतात.  हाचो उपेग कितें हें सगल्यांक खबर आसतलें अशें मानता. ताका गळशिरेचो तांबयो कित्याक म्हणटात हाचो म्हाका प्रश्न पडटालो. पुण ताचे फाटले कोडे म्हाका आतां सुटलें.  . आदल्या तेंपार  गोंयचे चडशे  कळशे, तांबये वाटकुळे ,घसघशीत आनी गळ्याचेर कांठ आशिल्लेच आसताले. गोंयचो कोळसो म्हळ्यार घरंदाज घसघसीत बायल मनीस कशी. आनी तेंकांतले कळशे दिसूंक लांब मानेची एकशिवड अस्तुरी कशी. दोगांयचीय धाटणी सामकी वेगळी. गोंयांत तर तरेतरेचे तांबये आशिल्ले.  बाकीच्या तांबयांतल्यान विटाळशीचो तांबयो सोदून काडूंक सोपो जावचो वो तो  तांबयो बाकीच्या आयदनांत भरसुवचो न्हय म्हणून वेगळ्या घडवणेचो  तांबयो त्यो बायलो वापरतालीं. हो तांबयो आकारान मात्सो व्हड आसतालो. त्यावेळार बायलो चार दीस भायर बसताल्यो. त्या दिसांनी त्यो बांयक हात लायनाशिल्ल्यो. तांका परत परत उदक कोण दितलो म्हण व्हडलोसो तांबयो तांकां दितालीं. इतलेंच कित्याक रांदचे कुडींत तरेकवार आयदनां  आसतालीं. हांडी, थाली, तोपलें, भोगुणे आनी उरउळी अशी. उरउळी हें जाड पोंदांचे, चार बारीक खूर आशिलें, बसकें उथळ आकाराचें कांशाचें आयदन. रांदनी वेल्यान सकयल देंवयलें तरी हुमण कितलोसो वेळ खतखतत रावतालें. अशीं नाना रुपाचीं आयदनां रांदचे कुडींत सदांच दिश्टी पडटालीं. आयज नवो जमानो उदेला. प्लास्टीक, आलिमॅन आनी स्टील आयलां. तांब्या, पितळेची तीं आयदनां दिसप म्हळ्यार अप्रूपच म्हणूंक जाय. (उत्तरार्ध)